در کتاب راهنمای کاربردی دیتا ژورنالیسم در پاسخ به این سؤال که دیتا ژورنالیسم چیست؟ چنین آمده است: ساده‌ترین پاسخ این است که روزنامه‌نگاری به کمک داده‌ها یا دیتا را دیتا ژورنالیسم می‌نامیم، ولی این پاسخ کافی نیست. برخی اعتقاد دارند داده به هر مجموعه‌ای از اعداد اطلاق می‌شود که بیشتر با «صفحه گسترده» گردآوری می‌شوند. بیست سال پیش، روزنامه‌نگاران تنها با این‌گونه داده سروکار داشتند، ولی امروزه در دنیایی دیجیتال زندگی می‌کنیم که در آن تقریباً همه‌چیز را می‌توان با اعداد توضیح داد.
دیتا ژورنالیسم یا داد نگاری که عده‌ای از آن با عنوان روزنامه‌نگاری داده‌محور نام می‌برند، درواقع شکل متکامل‌تر و ترکیبی اینفوگراف‌ها و نیوزگراف‌هاست.
آنلاین ژورنالیست‌هایی که در عرصه دیتا ژورنالیسم کار می‌کنند، با تجزیه داده‌ها، طبقه‌بندی آن‌ها، مرزگذاری و فیلترگذاری برای تحلیل عمقی‌تر داده‌ها و برای پردازش بهتر داده‌ها، شاخ‌های جدید از ژورنالیسم را پایه‌گذاری کرده‌اند. روند کار یا به عبارت بهتر، گردش کار روزنامه‌نگاری داد محور را هم نمی‌توان صرفاً با توضیحات واژگانی و بی‌استفاده از جنبه‌های دیداری و بصری توصیف کرد، بلکه در همین‌جا هم باید به کمک دیداری‌سازی این مفهوم به سراغ آن رفت و آن را به تصویر کشید.
دیتا ژورنالیسم همگرایی تعدادی حوزه را نشان می‌دهد که به‌نوبه خود اهمیت زیادی دارند، از پژوهش گرفته تا آمار و طراحی و برنامه‌نویسی که این مراحل در آن طی می‌شوند: یافتن داده‌ها، بررسی داده‌ها، تصویرسازی داده‌ها و یکپارچه‌سازی داده‌ها.
تاریخچه دیتا ژورنالیسم حکایت از ریشه‌داری آن در روزنامه‌نگاری دقیق و گزارشگری به کمک رایانه دارد. این تاریخچه عبارت‌اند از: طراحی اولین نمونه دیتا ژورنالیسم در سال 1821؛ توسعه اینفوگرافیک در سال 1858 در قالب نموداری که نرخ مرگ‌ومیر ارتش انگلیس را نشان می‌داد؛ آغاز گزارشگری به کمک رایانه از 1952 که طی آن، روزنامه‌نگاران برای پیش‌بینی نتایج انتخابات از رایانه‌ها استفاده کردند؛ رواج استفاده از رایانه برای تحلیل داده‌ها از 1969؛ طرح روزنامه‌نگاری دقیق توسط فیلیپ مایر از 1970؛ آغاز فعالیت روزنامه‌نگارانی مانند دویگ یا جاسپین در حوزه روزنامه‌نگاری دقیق از 1990؛ و استفاده از دیتا ژورنالیسم در اتاق‌های خبر از سال 2000 میلادی.
روزنامه‌نگاری داده‌محور
برخی روزنامه‌نگاری مبتنی بر داده یا «روزنامه‌نگاری داد محور» را با دیتا ژورنالیسم یکی می‌دانند. بعضی معتقدند این تفاوت، در تفاوت واژگانی آن در اروپا و امریکا ریشه دارد، ولی افرادی مانند لورنز دی پیترو معتقدند که تفاوت دیتا ژورنالیسم با روزنامه‌نگاری مبتنی برداده، به مرزبندی ما از جنبه‌های گوناگون کار با داده‌ها بستگی دارد.
بر اساس تعریف ون اس (2013) از روزنامه‌نگاری مبتنی بر داده «دیتا ژورنالیسم نوعی روزنامه‌نگاری مبتنی بر داده‌هایی است که پیش از امکان تولید خبر باید پردازش شوند».
گفت‌وگوی زیادی درباره نام استفاده از داده‌ها برای روزنامه‌نگاری باکیفیت بالا و تلاش‌های متنوع برندینگ وجود داشته است، ولی چه «روزنامه‌نگاری دقیق» خوانده شود، چه «گزارشگری به کمک رایانه»، «دیتا ژورنالیسم»، «روزنامه‌نگاری مبتنی بر داده» و یا «روزنامه‌نگاری رایانه‌ای» خبر خوب این است که این نوع روزنامه‌نگاری همچنان وجود خواهد داشت.
نقش و آینده دیتا ژورنالیسم در رسانه‌های آنلاین
دلیل اهمیت دیتا ژورنالیسم، تلاش آن برای یافتن پاسخی درباره «چرایی» یک رویداد است و به همین دلیل، کیفیت روایت خبر را بیشتر می‌کند.
امروزه اخبار به‌محض روی دادن از چندین منبع گوناگون، شاهدان عینی و وبلاگ‌ها منتشر می‌شوند و از فیلتر شبکه گسترده‌ای از ارتباطات اجتماعی گذر کرده و رتبه دهی شده و درباره آن نظر داده شده و حتی در اغلب موارد نادیده گرفته می‌شوند. اهمیت دیتا ژورنالیسم نیز به همین دلیل است. گردآوری، از فیلتر عبور دادن و تصویرسازی رویدادها، ورای آنچه چشم می‌بیند، اهمیتی رو به رشد دارد. روزنامه‌نگاران باید دیتا را به دیده یک فرصت نگاه کنند. برای مثال آن‌ها می‌توانند تأثیر تهدیدی انتزاعی مانند بیکاری را بر مردم با توجه به سن، جنسیت و تحصیلات نمایش دهند. با استفاده از دیتا مفهومی انتزاعی به چیزی تبدیل می‌شود که همه توانایی درک آن را داشته و با آن ارتباط برقرار می‌کنند.
قدرت واقعی دیتا ژورنالیسم در توانایی آن در توانمندسازی روزنامه‌نگاران برای تأیید اخبار به‌صورت مستقل است؛ به‌عبارتی اینکه بتوانند ثابت کنند که خبری صحت دارد یا نه و تکیه آن‌ها بر منابع رسمی برای دستیابی به اطلاعات را کاهش دهد.
دیتا ژورنالیسم نقش مهمی در مسئول شمردن صاحبان قدرت و عملکردی به‌عنوان «رکن چهارم» دموکراسی دارد. طبق شواهد، دیتا ژورنالیسم نفع عمومی و کاربرد دموکراتیک مهمی دارد. جامعه نوظهور گزارشگری مبتنی بر داده‌های دیجیتال، آغاز به جذب مخاطبان عمومی بیشتری کرده، به گون‌های که مطبوعات چاپی قادر به انجام آن نبوده‌اند.
دیتا ژورنالیسم در راستای ایفای بسیاری از نقش‌ها قادر به یاری رسانه‌هاست. از نقش خبری و آگاهی‌سازی گرفته تا نقش تحقق دموکراسی.
دیتا ژورنالیسم برای سازمان و رسانه‌های خبری به‌ویژه از نوع آنلاین، ابزاری برای روزنامه‌نگاری بهتر و ابزاری برای محقق کردن وظیفه‌های اساسی آن‌ها و نیز ابزاری برای فراهم کردن اطلاعات مرتبط برای خوانندگان به کمک روش‌های معنادار است. سازمان‌های خبری با استفاده از داده‌ها در اخبار خود تلاش در یافتن اخبار نهفته و همچنین حقایق بیشتر برای تقویت روایات مشهود دارند. سازمان‌های خبری، دیتا ژورنالیسم را بخشی از انتقال از وب‌سایت‌های خبری و اطلاعاتی انفعالی به پلتفرم خبری و اطلاعاتی تعاملی می‌دانند. خوانندگان در این پلتفرم‌ها نه‌تنها می‌توانند از روزنامه‌نگاری لذت ببرند، بلکه می‌توانند با تصویرسازی‌های داده‌ای و مجموعه داده‌های خام تعامل داشته باشند. افزون بر این، به یاری دیتا ژورنالیسم به ارائه روش‌های بیشتر برای درگیر کردن خوانندگان با محتوا و دریافت بیشترین اطلاعات ممکن از مجموعه داده‌های مورد استفاده در خبر علاقه نشان دادند. سازمان‌های خبری در شفافیتی که دیتا ژورنالیسم به فرآیند روزنامهنگارانه اضافه می‌کند، ارزش زیادی می‌بینند. مجموعه داده‌های مورد استفاده در گزارش معمولاً به‌صورت آنلاین منتشر می‌شوند و بنابراین برای هر کسی قابل‌دسترسی هستند.
عمده رسانه‌های جهان به‌ویژه نوع آنلاین سعی کرده‌اند با درک نقش و اهمیت دیتا ژورنالیسم، بخشی را با عنوان دیتا ژورنالیسم در واحد سازمانی خود ایجاد کرده و تیمی را به این مهم اختصاص دهند.
منبع:
دیتا ژورنالیسم؛ آینده روزنامه‌نگاری، مریم سلیمی، مرکز آموزش و پرورش موسسه همشهری