انتشار مجله «حوالی» در ابتدای امسال یکی از همین کورسوهای امید به احیای روزنامه‌نگاری است؛ مجله‌ای با تیمی جوان و حرفه‌ای که درباره شهر و فضای شهری می‌نویسند. اما «حوالی» پیش از آنکه اولین شماره‌اش را با موضوع ترمینال و فضای ترمینال منتشر کند، یکی از نشریات دانشجویی دانشگاه تهران بود که با نام «شَهرت» و با موضوع فضای شهری منتشر می‌شد. «شَهرت» را می‌شد یکی از حرفه‌ای‌ترین نشریات دانشجویی دانست؛ نشریه‌ای که به‌لحاظ مطالب، طراحی، چاپ و حتی قطع، تفاوت محسوسی با سایر نشریات دانشجویی داشت و این تفاوت محسوس را می‌توان مستند به چهار جایزه‌ای کرد که در جشنواره نشریات دانشجویی تیتر ۱۰ کسب کرد.
«شَهرت» فقط یکی از صدها نشریه دانشجویی فعال در دانشگاه‌ها بود. نشریاتی که می‌توان آن‌ها را به طرق مختلفی دسته‌بندی کرد. راحت‌ترین دسته‌بندی اما دسته‌بندی نشریات دانشجویی براساس فرم انتشار آن‌ها است.
نشریات مکتوب
نشریات چاپی و مکتوب را باید قدیمی‌ترین و اصلی‌ترین شکل نشریه و همچنین نشریات دانشجویی دانست. نشریات دانشجویی چاپی البته خود به چند دسته قابل تقسیم‌بندی‌اند: نشریات تک‌برگ و غیر تک‌برگ. شاید چنین به نظر برسد که نشریات تک‌برگ اهمیتی حاشیه‌ای دارند. اما برخلاف چنین تصوری باید به خاطر آورد که نشریه‌ی «سحر» به‌عنوان ارگان رسمی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران که قدیمی‌ترین تشکل دانشجویی همچنان فعال است، در زمره همین نشریات تک‌برگی قرار دارد. شق دوم این دسته‌بندی یعنی نشریات چاپی مجلد طیف وسیع‌تری از نشریات دانشجویی را در بر می‌گیرد؛ طیف وسیعی که شامل همه نشریات انجمن‌های علمی، از نشریات مستقل سیاسی و غیرسیاسی گرفته تا ارگان‌های تشکل‌های دانشجویی و حتی کانون‌های فرهنگی می‌شود. اصولا نشریات مجلد به این سبب که می‌توانند تعداد مطالب بیشتری را در خود جای دهند، بیشتر از سوی فعالان نشریات دانشجویی مورد استقبال قرار می‌گیرند. از همین روست که می‌توان به‌لحاظ محتوایی دست به تقسیم‌بندی گسترده‌ای در میان این نوع از نشریات زد.
در میان این نشریات، نشریات علمی درخشانی چون «لوگوس» را باید جدی گرفت. نشریه‌ای دوزبانه در دانشگاه علامه طباطبایی که عنوان «علمی-تخصصی» را با خود همراه دارد. دیگر نشریه مجلد قابل‌توجه در دانشگاه علامه را می‌توان نشریه «نویسا» دانست؛ نشریه‌ای که توسط دانشجویان دانشکده ارتباطات و عموما رشته روزنامه‌نگاری منتشر می‌شود. این نشریه اگرچه به‌لحاظ علمی مانند لوگوس نیست اما از نظر کار روزنامه‌نگاری، قوی و احتمالا علمی است و می‌توان انتظار داشت تا همچون «شَهرت» راه خود را به‌سوی کیوسک‌های مطبوعاتی بگشاید.
در میان نشریات مشخصا سیاسی نیز فرم نشریه مجلد اهمیت ویژه‌ای دارد. از «سلام» صنعتی اصفهان و الزهرا تا«آرمانشهر» دانشجویان اصلاح‌طلب در علم‌وصنعت، و «حیات» اصولگرایان در دانشگاه امام صادق(ع)، همه مواردی‌اند که گویای اهمیت فرم نشریه مجلد برای تشکل‌های دانشجویی‌اند.
البته در این میان، نوع متمایزی از نشریات مجلد هست که نباید از قلم انداخت؛ نشریاتی که عنوان علمی را یدک نمی‌کشند اما موضوع نوشته‌هایشان نیز اخبار سیاسی روز نیست بلکه می‌کوشند تا مسائل را واکاوی علمی کنند. «پداگوژی» در دانشگاه تهران اولین نمونه از این نشریات بود که حالا دیگر منتشر نمی‌شود. «انکار» که با گرایشی نزدیک به انجمن‌های اسلامی در چندین دانشگاه منتشر می‌شود نمونه‌ی دیگری از این تلاش است. «هوای آزاد» که متعلق به «اتحادیه انجمن‌های اسلامی مستقل» است نیز نشریه‌ای به همین سبک و سیاق و با گرایش سیاسی اصولگرایانه است. «چپ‌کوک» که در دانشگاه علامه منتشر می‌شد نیز دیگر نشریه تحلیلی-نظری است که به‌لحاظ مشی سیاسی نسبت به دو نشریه قبلی موضع انتقادی‌تر دارد.
منهای کاغذ: برای دانلود کلیک کنید
امروزه تقریبا همه نشریات دانشجویی را می‌توان در کانال تلگرام‌شان دانلود کرد. اگرچه این اتفاق بسیار ساده به نظر می‌رسد اما واقعیت آنست که روی‌آوردن دانشجویان به فضای اینترنت برای کار رسانه‌ای سیر تحول و تاریخچه خاص خود را دارد. چنانکه ناهید مولوی، روزنامه‌نگار و فعال دانشجویی سابق، می‌گوید: «چرخش به فضای مجازی وقتی رخ داد که فضای دانشگاه بسته شد و نشریات توقیف شدند. آن موقع هم دوره وبلاگ‌ها تمام شده بود و شبکه‌های اجتماعی داشت فراگیر می‌شد.» ناهید مولوی نگفت اما آشکار است که این چرخش دانشجویان در سال‌های دولت دهم به فضای مجازی، به‌دلیل همان بسته‌بودن فضا، ناگزیر بدون استفاده از نام بوده است. نشریه بدون شناسنامه «روزنه» در فیس‌بوک بهترین نمونه از این دست است.
با گشایش فضا درسال‌های 93-1392 البته فیس‌بوک از نشریات دانشجویی خالی نشد، حتی گشایش فضا راه را هموار کرد تا نشریات شناسنامه‌داری چون «پژواک» از دانشگاه علم‌وصنعت، «چوب خط» از دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک تهران)، «جوانه» از دانشگاه تهران و «دورنما» از دانشگاه شهید چمران اهواز در این شبکه اجتماعی منتشر شوند. بعدتر و با شروع موج تلگرام، بحث‌های بسیاری بر سر اینکه آیا دانشجویان می‌توانند نشریات‌شان را در تلگرام منتشر کنند درگرفت. حالا این شیوه انتشار چنان رواج یافته است که نشریاتی چون «زن» و «امروز» متعلق به انجمن اسلامی فرهنگ و سیاست در دانشگاه بوعلی سینا، اساسا برای مطالعه با موبایل طراحی می‌شوند.
نه صفحه‌ای هست و نه صفحه‌آرایی
قدمت و سابقه کار دانشجویی با رسانه‌هایی غیر از نشریات مکتوب را می‌توان تا پیش از انقلاب و ضبط سرودهای انقلابی توسط آنان عقب برد و آن سرودها را در مقام نخستین نمونه‌ها از پادکست دانشجویی تلقی کرد.
نشریات صوتی را باید جزو ژانرهای پرطرفدار کار نشریاتی در میان فعالان نشریات دانشجویی به حساب آورد. نشریاتی که درست مانند نشریات مکتوب شامل طیف گسترده‌ای از محتوای نشریات می‌شوند، از مطرح‌کردن مسائل رفاهی دانشگاه‌ها تا مسائل سیاسی، و همچنین در فرم‌های مختلف، از قرائت متون تا اجرای مکالمه‌محور و محاوره‌ای، اجرا می‌شوند.
«مکطب‌خانه» دانشگاه علوم پزشکی لرستان، «دل‌آوا» در دانشگاه علوم پزشکی همدان، «رادیو ارغوان» در دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و... همه نشریاتی مبتنی بر شیوه صوتی- رادیویی فعالیت رسانه‌ای هستند. نهایتا باید گفت با توسعه روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای در کشور و اقبال عمومی به آن، دانشجویان هم از کارهای چندرسانه‌ای و تصویری غافل نمانده‌اند و رسانه «انعکاس+» متعلق به بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر چندی است مبتنی بر همین شیوه در حال انتشار است.