شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در دهه‌های اخیر بسیار قدرت یافته و به بستری رایج برای اظهارنظر، کسب خبر و تعاملات اجتماعی تبدیل شده اند؛ به خصوص در ماه‌های اخیر و به ویژه از شروع سال جدید و داغ شدن بحث انتخابات ریاست جمهوری، شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بیش از گذشته به محملی برای گفت وگو و شنیدن آرا مختلف آدم‌هایی بدل شده است که حرفی برای گفتن یا پیامی برای شنیدن دارند.
گسترش امکانات فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، شیوع بیماری کووید ۱۹ و فراگیری استفاده از فضای مجازی و عدم تمایل مردم به دنبال کردن فعالیت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به صورت حضوری و ... بیش از هر زمان دیگری فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را به محیطی مطلوب و جذاب برای بسیاری از مردم بدل ساخته است.
به عنوان مثال در میان شبکه‌های اجتماعی شبکۀ جدید صوت‌محور کلاب هاوس شاید به دلیل تازگی بیش از هر شبکه ای مورد اقبال بوده و به خصوص به فضایی برای بحث و ارائه نظر در باب نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری و مباحث پیرامون آن بدل شده است.
فضایی که حتی چهره های صاحب نام و نخبگان قدرت را به خود جذب کرده و نام آن را بیش از پیش بر سر زبان ها انداخته است.
استقبال از این برنامه بار دیگر این سوال را مطرح ساخته است که آیا شبکه های اجتماعی می توانند به عنوان جایگزینی برای رسانه ای مانند تلویزیون در ایران محسوب شوند؟
فضای مجازی جذابیت‌های متعددی برای مخاطبان دارد
محمدتقی روغنی‌ها در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا و در تحلیل چرایی اهمیت یافتن شبکه های اجتماعی و فضای مجازی در ایام انتخابات ریاست جمهوری بیان کرد: مردم در فضای مجازی اخبار انتخابات را دنبال می‌کنند چرا که این احساس را دارند که هر آنچه در این فضا گفته و بیان می‌شود را خودشان مورد قضاوت قرار می‌دهند، فضا باز است و کنترل و محدودیتی بر آنچه مطرح می‌شود و مورد تبادل قرار می‌گیرد، وجود ندارد.
طبیعی است که چنین فضایی برای مردم بسیار بیشتر از رسانه ای است که یکسویه و یک طرفه به طرح مسائل می پردازد، جذاب است؛ به خصوص که در ایران این مشکل از سوی نگاه مردم وجود دارد که به تلویزیون بدبین هستند و به آنچه از سوی این رسانه منتشر می شود تردیدهایی هم وجود دارد و مردم احساس می کنند که طیف بسیاری از جامعه حرفهایشان از سوی این رسانه منتشر نمی شود.
وی ادامه داد: به همین دلیل وقتی می بینند که در فضای شبکه های اجتماعی ای همچون اینستاگرام، تلگرام، توییتر، کلاب هاوس (که به تازگی محبوبیت بالایی یافته است) و ... هم می توانند حرف ها و نظرات خود را بیان کنند و هم حرف هایی تازه و جدید را بشنوند، طبیعی است که به این فضا کشیده می شوند، از آن استقبال می کنند و از رسانه ای مانند تلویزیون فاصله می‌گیرند.
فضای مجازی محفل شنیدن حرف‌های تازه است
این مدرس ارتباطات با اشاره به جذابیت‌های فضای مجازی که باعث اقبال مردم به این فضا می شود، تصریح کرد: اینکه مردم در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی از سویی می توانند بی واسطه نظر خودشان را مطرح کنند، از سوی دیگر دیدگاه های متنوع و متعدد و اظهارنظرهای بسیار متفاوتی را از رسانه ها بشنوند و همین این که احساس می کنند محدودیتی چه برای اظهارنظر خودشان و چه برای شنیدن دیدگاه های دیگران وجود ندارد و این موضوع کار را برای کاربرانی که دنبال شنیدن حرف های نو و تازه هستند، جذاب می سازد.
به خصوص که در کشور ما صدا و سیما محدودیت های بسیاری را بر روی آنچه منتشر می سازد، اعمال می کند به همین دلیل طبیعی است که این فضا (مجازی) جذابیتی بسیار بیشتر را برای مردم رقم می زند.
روغنی‌ها تاکید کرد: بر اساس آنچه بیان شد، شاید در جایی مثل کلاب هاوس هشت هزار نفر بیشتر حضور نداشته باشند اما این تعداد تصاعد هندسی یافته و شنیده های خودشان را در شبکه های مختلف منتشر می کنند و با یک حجم چند میلیونی این گفته ها و شنیده ها منتشر می شود یعنی این هشت هزار نفر یک هسته هستند که برای هزاران نفر دیگر آنچه را که برایشان جذاب بوده است را نشر می دهند و خود این موضوع باعث گسترش افکار در سطحی وسیع می گردد.
این فعال رسانه ای در پاسخ به این پرسش که چرا نخبگان قدرتی که به تریبون تلویزیون دسترسی دارند هم در این فضای مجازی به بیان نظرات خود می پردازند، گفت: چون بسیاری از مردم شنونده و بیننده برنامه های تلویزیون نیستند از این فضاهای مجازی خط فکری که می گیرند یا از این منشاهای خبری ارتزاق فکری یا داده های مختلف را دریافت می کنند، طبیعی است کسانی که هوشمندی بیشتری دارند مطالب خودشان را در این فضا مطرح می سازند تا بتوانند با این قشر از جامعه ارتباط برقرار سازند.
ضمن این که بسیاری از افراد نخبه و صاحب نظر و فکر هم دسترسی به صدا و سیما ندارند که بتوانند حرف های خودشان را بزنند و این راهی است که می توانند به راحتی و بااثرگذاری با مردم ارتباط برقرار کنند.
هیچ رسانه‌ای جای رسانه دیگری را نخواهد گرفت
روغنی‌ها در رد این نظر که در نهایت رسانه های فعال در فضای مجازی بتوانند جای رسانه ای چون تلویزیون یا رادیو را بگیرند، خاطرنشان کرد: در بحث جامعه شناسی رسانه ها این جمع بندی وجود دارد که هیچ رسانه ای جای رسانه دیگری را نخواهد گرفت ولی می تواند جذابیت هایی را ایجاد کند که نسبت به رسانه های دیگر اقبال بیشتری را به خود جذب کند.
وقتی رادیو آمد نتوانست جای روزنامه را بگیرد، به رغم این که در وهله اول این تصور وجود داشت که ممکن است جای آن را بگیرد؛ در نتیجه هر رسانه جای خودش را دارد و همچنان که فضای مجازی جایگاه خودش را دارد، رادیو و تلویزیون هم به همین شکل جای خودشان را دارند.
وی تاکید کرد: پس هیچ رسانه ای جای رسانه دیگر را نمی گیرد اما می توان این نکته را گفت که این رسانه های تازه و فضاهای جدید می توانند رسانه‌های قدرتمندتری از رسانه های سنتی و رایج باشند.