شاید برخی گمان کنند دوران اثرگذاری روزنامه‌نگاری تمام شده است یا شاید فکر کنند فاسدان و سیاستمداران آموخته‌اند چطور بدون جلب توجه یا بدون گیرافتادن در دام انتقادات روزنامه‌نگاران و افکار عمومی، کارهای خود را پیش ببرند اما نمونه‌های بسیار درخشانی وجود دارد که نشان می‌دهد هنوز هم باید به قدرت خبرنگاران و رسانه‌هایشان باور داشت. در این یاداشت یکی از این نمونه‌ها را با هم مرور می‌کنیم. نمونه‌ای که در آن، تنها یک مقاله تحقیقی درباره یک اتفاق و فساد در دولت، توانست دولت را مجبور به اقدام کند. البته نه به این معنا که تنها دلیل اقدام این مقاله باشد اما به یقین تأثیر بسزایی بر آن داشت.
میدلپلاس و مدرسه فرسوده‌اش
مدرسه میدلپلاس، منطقه‌ای در استان امپومالانگا در کشور آفریقای جنوبی، جایی بود که حادثه‌ای غم‌انگیز باعث شد موضوع فساد در حکومت محلی و دولت این کشور به طور جدی پیگری شود و نتایج مثبتی هم در پی داشته باشد. ۴ آگوست ۲۰۱۸ نیویورک تایمز مقاله‌ای منتشر کرد با این عنوان «آفریقای جنوبی عهد بست که فساد را پایان دهد. آیا رهبران جدیدش بخشی از این مشکل هستند؟» این مقاله با روایت داستان کودکانی در یک مدرسه شروع می‌شد که نمی‌توانستند به دستشویی بروند چون سازه‌های فرسوده و توالت‌های سنتی آن بیش از حد ترسناک و کثیف بود. سپس با ظرافت نقل می‌کند که دو دانش‌آموز در مدرسه‌ای در این منطقه در چاه فاضلاب غرق شده‌اند!
توالت‌های سنتی این منطقه روی خود چاه فاضلاب بنا می‌شود و اگر فرسوده باشد، هر لحظه امکان فروریختن دارد. مرگ دانش‌آموزان آن هم در مدرسه‌ای که باید یکی از امن‌ترین نقاط شهر باشد و بهترین امکانات را داشته باشد، خشم بسیاری از والدین و مردم محلی را برانگیخت.
شورش
مردم محلی در اعتراض به وضعیت مدارس فرسوده میدلپلاس مدت‌ها اعتراض آرام و مسالمت آمیز داشتند اما نهایتاً بعد از آن که دیدند کارشان نتیجه‌ای نمی‌دهد و نمی‌توانند مسئولین فاسد را وادار به اقدام کنند، دست به شورش زدند. البته در این اعتراضات که از آن با عنوان شورش نام می‌بریم، تنها کاری که مردم کردند آتش زدن لاسیتک و بستن مسیرها بود تا با این کار توجه مقامات را جلب کنند و بتوانند چاره‌ای برای این مشکل جدی که زندگی بچه‌هایشان را تهدید می‌کرد، پیدا کنند.
موضوع این بود که مردم نسبت به عملکرد دیوید مابوزا حاکم استان امپومالانگا اعتراض داشتند و از او می‌خواستند برای حل موضوع ورود کند. او کسی بود که اخیراً توانسته بود به یکی از قدرتمندترین مقامات کنگره تبدیل شود. جریان سیاسی حامی او (کنگره ملی آفریقا) که توانسته بود به قدرت برسد قول داده بود برای سیاه‌پوستان کشور وضعیت آموزشی بهتری فراهم کند. مردم سیاه‌پوستی که پیش از این تحت ستم رژیم نژادپرست آپارتاید آفریقای جنوبی شانس برخورداری از هیچ امکانات رفاهی و پیشرفتی در این کشور نداشتند و همچنان از مشکلات بسیاری در این کشور آباد، رنج می‌بردند.
شورشی که مردم در اعتراض به این مشکل به پا کرده بودند نه برای ویرانی بلکه برای آبادی شهر بود. اما یکی از اعضای رهبری حزب در پی شدت گرفتن اعتراضات برای اینکه بتواند از دست جمعیت فرار کند به سمت آن‌ها تیراندازی کرد! این کار موجب شد دو نفر زخمی شوند.
نشانه‌های فساد
با وجود تلاش مردم محلی برای افشای فساد مابوزا، او در حزب ماند و در انتخابات بعدی که با پیروزی جریان سیاسی حامیش همراه بود توانست قدرت بیشتری هم کسب کند تا جایی که خودش را به مقام معاون رئیس جمهور آفریقای جنوبی برساند!
این موضوع نشان می‌داد فساد در دولت آفریقای جنوبی بسیار گسترده است. یکی از اعضای جریان سیاسی کنگره ملی آفریقا و چهره‌های مهم استانی، می‌گوید مابوزا بودجه‌هایی که قرار بود صرف بهسازی مناطق و بازسازی مدارس شود و یا بودجه‌های خدمات اجتماعی محلی بود را صرف خریدن افرادی کرده است که او را دوباره و دوباره به قدرت می‌رسانند. او تأکید می‌کند آنچه مابوزا را به قدرت رسانده است به هیچ وجه صلاحیت سیاسی او نیست بلکه نتیجه صرف پول و زد و بند است، همین و بس. بررسی زندگی مابوزا و اقدامات او در زمانی که در یکی از استان‌های این کشور قدرت را در دست داشت، نشان می‌دهد تمام این شایعات نمی‌توانند بی‌اساس باشند. در بخش بعدی برخی از این اقدامات را که در گزارش روزنامه نیویورک تایمز، به آن‌ها اشاره شده است نقل می‌کنیم.
مابوزا در قدرت
مابوزا بعد از آن که به قدرت رسید و تنها چند هفته بعد از اینکه توانست خودش را به مقام معاون اولی رئیس جمهور برساند در یک سخنرانی، از موضوع کودکانی صحبت کرد که در مدارس کشور جانشان را از دست داده بودند! او با اشاره به داستان کودکان غرق شده در فاضلاب توالت مدرسه از وضعیت مدارس انتقاد کرده و گفته بود: «ملت ما چه می‌کند!؟ ما باید این وضعیت را بهبود دهیم!».
مابوزا درحالی داشت این سخنان را از تریبون‌های رسمی و به عنوان معاون رئیس جمهور مطرح می‌کرد که پول های خرج نشده برای همین مدارس او را به این تریبون رسانده بود. به اعتقاد بسیاری از افراد، او کسی بود که مسئول مرگ کودکان مدرسه‌ای و عدم پیشرفت منطقه بود اما حالا در مقام مطالبه‌گر و حامی مردم وارد سخنرانی می‌کرد.
نزدیک به یک چهارم مدارس ابتدایی استانی که مابوزا مسئولش بود فقط مجهز به توالت‌های سنتی فرسوده بودند و نه سرویس بهداشتی بازسازی شده. نکته دیگر این بود که در زمان تصدی او بر این استان، تلاش کرده بودند نرخ قبولی دانش‌آموزان در امتحان کشوری را بالا نشان دهند تا برای رزومه مابوزا نقطه قوتی فراهم کنند درحالی که اتفاق خاصی در رشد وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان این منطقه نیفتاده بود.
گزارش نیویورک تایمز که با مصاحبه با اعضای کنگره ملی آفریقا و جمع‌آوری اطلاعات فراوانی تهیه شده بود، نشان می‌داد مابوزا پیشنیه گسترده‌ای در فساد دارد. او در دوران تصدی‌اش بر استان امپومالانگا به‌جای آن که به فکر بهبود وضعیت مدارس استان باشد، هزینه‌های هنگفتی را صرف ساخت مدارس بزرگ شبانه‌روزی کرد که هیچ نیازی به آن‌ها نبود. این ساختمان‌ها آنقدر بد ساخته شده بودند که مدتی بعد، سقفشان فروریخت، دستشویی‌ها از کار افتادند و آب همیشه قطع بود!
منطقه تحت حمایت مابوزا همچنین یکی از ناامن‌ترین مناطق کل کشور محسوب می‌شد. در این استان در دو دهه گذشته حدود ۲۰ سیاستمدار مورد حمله قرار گرفته بودند. سیاستمدارانی که عمدتاً جزء اشخاصی بودند که به این فسادها یا به وضعیت خدمات عمومی ضعیف در این استان اعتراض کرده بودند. نکته جالب توجه این است که مابوزا از ابتدای فعالیت‌های سیاسی خودش با تکیه بر شعارهایی برای برابری و بهبود وضعیت تحصیلی سیاه‌پوستان راه خودش را به قدرت باز کرد، اما هیچگاه آنطور که باید در این زمینه موفق نبود یا نخواست که باشد.
شاید تعجب‌آور باشد که کسی برای دست‌اندازی در بودجه‌های دولتی سراغ بودجه مدارس برود اما آمارها نشان می‌دهند در کشور آفریقای جنوبی، بعد از بخش سلامت، بیشترین بودجه صرف امور آموزشی می‌شود. این یعنی مابوزا نقطه درستی را برای خودش انتخاب کرده بود! جایی که بودجه‌های میلیون دلاری به سمتش سرازیر می‌شود و محل خرج آن‌ها هم چندان آشکار نیست که به راحتی بتوان پیگیری کرد و پرده از فساد برداشت. همان پروژه ساخت مگامدرسه‌ها یا مدرسه‌های بسیار بزرگ که هزینه‌شان به دلایل نامعلومی از ۱۱ میلیون دلار به ۳۰ میلیون دلار رسید، یکی از مواردی بود که پول هنگفتی به سمت مابوزا و کسانی سرازیر کرد که از او نفع می‌بردند.
نتایج مقاله و جنجال خبری
تنها چند روز بعد از انتشار این مقاله پرجزئیات درباره فساد مابوزا و نقش او در بازسازی نشدن مدارس استان امپومالانگا، رامافوسا رئیس جمهور آفریقای جنوبی اعلام کرد که برنامه جدیدی برای بهبود اوضاع مدارس کشور دارد و بودجه ویژه‌ای را صرف بازسازی مدارس فرسوده خواهد کرد. این برنامه به طور ویژه برای بهبود وضعیت فاضلاب و سرویس‌های بهداشتی مدارس تدارک دیده شده بود و مشخص بود انتقادات و فشار افکار عمومی باعث شده است مابوزا و رامافوسا دست به اقدامی بزنند تا بلکه بتوانند چهره سیاسی خودشان را ترمیم کنند.
اگرچه هنوز مابوزا و دیگر اعضای فاسد کنگره ملی آفریقا بر سر کار هستند و هنوز هم چرخه فساد سیستماتیک در دولت وجود دارد اما آنچه باعث امیدواری است این است که هرچند مردم به منابع مالی و قدرت دسترسی مستقیم ندارند و این قدرتمندان مانع از اعمال حق حاکمیت مردم می‌شوند، هنوز همراه با رسانه‌ها می‌توانند تغییراتی ایجاد کنند.
این نمونه‌ای بود از قدرت رسانه، کار خبری جدی و حرفه‌ای و اثراتی که می‌توانسد داشته باشد. بی‌شک اگر رسانه‌های یک کشور بتوانند درباره وضعیت مالی و ارتباطات سران حکومت به راحتی تحقیق کنند و نتایج تحقیقاتشان را منتشر کنند، می‌شود رسانه‌ها را چشمان بیدار جامعه دانست. چشمانی که نقاط ضعف، موارد ناشناخته و یا فسادهای پنهان موجود در سیستم را کشف و افشا می‌کنند و جلوی هدررفت سرمایه‌های ملی را می‌گیرند. وقتی دو خبرنگار بتوانند اشخاصی مثل رئیس حکومت و معاونش را مورد بازخواست قرار دهند و رسانه‌ای بتواند آن‌ها را مجبور به واکنش کند، باید امیدوار بود که اگر رسانه به عنوان یکی از بازوهای مهم دموکراسی، جدی گرفته شود و آزاد گذاشته شود، چقدر می‌تواند در نجات جامعه مؤثر باشد.