یکی از حوزه‌های کاری دشوار، خطرناک و البته بسیار تاثیرگذار در روزنامه‌نگاری و خبرنگاری، حوزه روزنامه‌نگاری بین‌المللی است. برای کار در این بخش معمولاً نیاز به تخصصی بیش از یک خبرنگار معمولی وجود دارد. کسانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند هم باید دانش‌های زبانی، سیاسی و فنی قابل توجهی داشته باشند و هم بتوانند با چالش‌های بزرگی از جمله مسافرت‌های طولانی، دور ماندن از خانه و انجام تحقیقات بدون پوشش‌های قانونی و حمایت‌های دولتی روبه‌رو شوند. اما اگر خبرنگاری بتواند از پس این مصائب بر بیاید، تخصص کافی برای پرداختن به مشکلات و موضوعات مهم داشته باشد و در نهایت نیز این تخصص و صبوری را با شجاعت ترکیب کند، نتایج درخشانی به دست خواهد آورد.
در مقاله‌ای که امروز می‌خوانید به یکی از کارهای درخشان دو خبرنگار و عکاس از خبرگزاری رویترز می‌پردازیم؛ کاری که حاصل تحمل مرارت‌های فراوان در کنار تخصص است. کاری که به خاطر شجاعت این دو خبرنگار در دور زدن قوانین محلی و سماجتشان میّسر شد.
چند سال پیش بود که خبر جنایت‌های سازمان یافته علیه اقلیت مسلمان روهینگیا در میانمار، در تمام رسانه‌های دنیا بازتاب پیدا کرد. در کشور ما نیز به طور جدی به آن پرداخته شد و تجمعاتی در مقابل این جنایت علیه بشریت شکل گرفت. این موضوع همچنین واکنش‌های جدی از طرف سازمان‌های بین‌المللی و نیز دولت‌های مختلف مسلمان و غیر مسلمان را در پی داشت. اما شاید ندانیم اولین گزارش‌ها که مستند به تصاویر و تحقیقات میدانی دقیق بود را خبرگزاری رویترز منتشر کرد؛ گزارش‌هایی که چند هفته یا حتی چند ماه بعد، رسانه‌های دیگر موفق به انتشار گزارش‌هایی مشابه آنها شدند.
موضوع این بود که یک خبرنگار و همکار عکاس او به نام‌های جیسون زپ [۱] و اندرو مارشال [۲] که در خبرگزاری رویترز کار می‌کردند، ماه ها در رابطه با موضوع تبعیض، آواره کردن و کشتن اقلیت مسلمان روهینگیایی در میانمار تحقیق کردند. آنها به واقعیت‌هایی دست یافتند که تا پیش از این در جایی ثبت نشده بود و شاید هیچ کس جز مردم محلی در مرزهای میانمار و تایلند کسی از آنها خبر نداشت.
تا پیش از این تصور می‌شد جنایت‌هایی که علیه این اقلیت قومی و مذهبی در میانمار رخ می‌دهد و گاهی اوقات شامل سوزاندن خانه‌های آنها، زمین‌های کشاورزی و حتی کشتن مردان زنان و فرزندان آنها می‌شد، ناشی از افراطی‌گری گروهی بودایی‌ست و جنایت سازمان‌یافته‌ای علیه این اقلیت مسلمان در کار نیست، اما جیسون و اندرو نشان دادند واقعیت چیز دیگری است و دولت‌های دو کشور میانمار و تایلند در این موضوع نقش جدی دارند.
گزارشی که آنها منتشر کردند نشان می‌داد تعدادی از این اقلیت‌های مسلمان روهینگیایی که توسط دولت میانمار از کشور اخراج می شدند در پناهگاه‌هایی در تایلند اقامت می‌گزیدند، اما دولت تایلند به آنها دستور می‌داد که از این اقامتگاه‌ها خارج شوند و بعد از آن که آنها را از این پناهگاه‌ها خارج می‌کرد، آنها را به دست قاچاقچیان انسان می‌سپرد. قاچاقچیان نیز آنها را به کمپ‌های غیرقانونی خود می‌بردند، در آنجا به اسارت می‌گرفتند و در ازای آزادی هر کدام از آنها از خانواده‌هایشان درخواست پول می‌کردند. خانواده‌ها هم اگر می‌خواستند این مبالغ را پرداخت کنند باید هزاران دلار جمع می‌کردند و به قاچاقچیان می‌سپردند. این یعنی یک جنایت سازمان‌یافته دولتی علیه یک اقلیت قومی و مذهبی!
اطلاعاتی که آنها به دست آوردند به این سادگی قابل دستیابی نبود. آنها برخلاف توصیه برخی از افراد محلی و همچنین نیروهای امنیتی وارد مقرهای خاصی شدند که قاچاقچیان انسان، مسلمانان روهینگیایی را در آنجا به اسارت می‌گرفتند.
در یک مورد، برای اینکه آنها بتوانند وارد این منطقه شوند و از آنجا عکاسی کنند، خودشان را در وسایل نقلیه پنهان کردند و به صورت قاچاقی وارد این منطقه شدند. آنها با ثبت تصاویری از آنجا توانستند واقعیت را برای اولین بار به دنیا نشان دهند.
آنها حتی در مصاحبه با خانواده‌های روهینگیایی آزاد نبودند و مدام از طرف بوداییان افراطی یا برخی از مقامات امنیتی تهدید می‌شدند که نباید به این محلات بروند یا با آنها مصاحبه کنند، اما این دو خبرنگار زبده، به صورت مخفیانه کار خود را ادامه دادند و درباره وضعیت ضدبشری آنجا، گزارش‌های دقیقی نوشتند.
گزارش‌های آنها به وضوح نشان می‌داد حزب سیاسی بودایی ملی گرا در میانمار به طور کلی با این اقلیت مسلمان مخالف است و نه تنها علیه آنها هر جنایت غیر قانونی را انجام می‌دهد بلکه اجازه نمی‌دهد اخبار این وقایع منتشر شود؛ نه در رسانه‌های محلی و نه در رسانه‌های بین‌المللی.
یکی از گزارش‌های آنها که در رویترز منتشر شد و نشان می‌داد مقامات تایلندی در قاچاق انسان‌ها نقش داشتند باعث شد پلیس تایلند سریعاً اقدام به اصلاح امور کند. پلیس در جولای ۲۰۱۳ تعدادی از قاچاقچیان را دستگیر و ۳ مورد از این کمپ‌های غیرقانونی نگهداری از مهاجران را تخریب کند و صدها مسلمان روهینگیایی را از آنجا نجات دهد.
در گزارشی که جیسون زپ و اندرو مارشال در هشتم آوریل ۲۰۱۳ منتشر کردند اعلام شد که راهبان بودایی در تحریک مردم و جنایت علیه اقلیت‌های مذهبی در این کشور، نقشی انکارناشدنی دارند. این گزارش همچنین نشان می‌داد یک قتل دسته‌جمعی در منطقه‌ای از میانمار رخ داده است و جنازه مسلمانان نیز در گورهای دسته‌جمعی دفن شده است. این خبر شوکه‌کننده برای اولین بار بود که در رسانه‌ای معتبر و بین‌المللی همچون رویترز منتشر می‌شد.
مقاله‌ای که در ۱۵ می ۲۰۱۳ منتشر شد با این تیتر جنجالی نوشته شده بود: «تاکتیک‌های آپارتایدی علیه اقلیت مسلمان». در این مقاله آنها فاش کردند که هزاران مسلمان، که در میانمار اقلیتی مذهبی محسوب می شوند، در اردوگاه‌های زندان مانند نگهداری می‌شوند.
آنها در گزارش دیگری که در ژوئن ۲۷ ژوئن همان سال منتشر شد، توضیح دادند که مقامات رسمی میانمار به راهبان بودایی ضد مسلمان نوعی مصونیت داده‌اند و از آنها در قبال کارهای ضد انسانیشان حمایت می‌کنند.
در گزارشی که در ۱۷ جولای همان سال منتشر شد، فاش کردند مقامات حکومتی تایلند در قاچاق انسان‌ها نقش داشتند. اما بخش اعجاب انگیز گزارش آنها این بود که با تعدادی از این قاچاقچیان انسان به طور مستقیم صحبت کرده بودند. آنها در مصاحبه‌های اختصاصی خود توانسته بودند نام تعدادی از مقامات نیروی دریایی تایلند را که به طور جدی در قاچاق انسان‌ها نقش داشتند، از زبان این قاچاقچیان انسان بیرون بکشند.
بخش دیگر گزارش‌های آنها، که بعدها منتشر شد و نتیجه تحقیقات گسترده تری در این رابطه بود، فاش کرد مقامات و پلیس تایلند به طور رسمی تصمیم گرفته‌اند که به مهاجران روهینگیایی بگویند شما دیپورت شده‌اید. سپس با سوار کردن آنها به کشتی‌هایی تعیین شده، آنها را به دست قاچاقچیان انسان بدهند تا در کمپ‌های غیرقانونی اسیر شوند و خانواده‌های آنها مجبور شوند هزاران دلار برای باز پس‌گیری آنها پرداخت کنند!
این خبر بسیار شوکه‌کننده بود و نه تنها واکنش مقامات دولتی و دیگر کشورها را در پی داشت، بلکه سازمان ملل را هم به واکنش واداشت. همین گزارش باعث شد سازمان ملل دستور انجام تحقیقات گسترده در این باره را صادر کند. تحقیقات و فشارهای بین‌المللی باعث شد پلیس تایلند نیز به این موضوع ورود پیدا بکند. چند ماه بعد مقامات تایلند اعلام کردند بیش از ۵۳۰ نفر از این مسلمانان روهینگیایی را که در کمپ‌های غیر قانونی اسیر شده بودند را آزاد کردند و به خانواده‌هایشان تحویل دادند.
در نهایت نیز آگاهی بین‌المللی درباره این اقدامات غیر انسانی، باعث افزایش فشارها علیه دولت میانمار و تایلند شد. فشارهایی که بسیاری از جنایت‌های هولناک را متوقف کرد و جلوی اقدامات غیرقانونی مانند کشتار بی‌رحمانه مسلمانان و پنهان‌کاری آن توسط دولت را گرفت.
آگاهی عمومی که در طی سال‌ها و ماه‌های بعد درباره جنایت‌های میانمار و بوداییان علیه مسلمانان پیدا شد، نتیجه تلاش‌های شجاعانه و حرفه‌ای جیسون زپ، اندرو مارشال و تیم حرفه‌ای خبرگزاری رویترز بود. شاید اگر جیسون و اندرو تصمیم می‌گرفتند به موضوع بی‌دردسر دیگری بپردازند، هیچگاه این جنایت‌های هولناک افشا نمی‌شد و شاید سال‌ها طول می‌کشید تا مسلمانان و اقلیت‌های مذهبی از دست این جنایت‌های وحشیانه خلاصی یابند.
به جرئت می‌توان گفت آنچه رسانه‌های مسئله‌محور و خبرنگاران متعهد می‌توانند به جامعه انسانی هدیه دهند، چیزی نیست که با هیچ سازمان و نهاد دیگری بتوان جایگزین کرد. در موارد بسیاری دیده‌ایم، حتی با وجود نهادهای حقوق بشری و نظارتی فراوان، همچنان جنایات بسیاری اتفاق می‌افتد که از چشم آنها پنهان می‌ماند یا چشمانشان را روی آنها می‌بندند. اینجاست که نقش خبرنگاران و رسانه‌های مسئله‌محور و متعهد بیشتر نمود می‌یابد. اگر این خبرنگاران و رسانه‌ها نباشند و قدرت تحقیق و انتشار حقایق را نداشته باشند، نهادهای نظارتی به تنهایی نخواهند توانست وظایفی را که به آنها محول شده است به درستی به انجام رسانند.
[۱] Jason Szep
[۲] Andrew Marshall