مفهوم «روزنامه‌نگاری شهروندی» در رابطه با شهروندانی است که نقشی پویا در جمع‌آوری، گزارش، ویرایش و توزیع اخبار به سایر مردم دارند. این کار با روزنامه‌نگاری سنتی بسیار متفاوت است. این نوع روزنامه‌نگاری طبیعتا نیازی به فارغ‌التحصیلی در دوره‌های آموزشی حرفه‌ای ندارد و الزاماتی بسیار ساده دارد.
شهروند خبرنگار باید دوربین، مهارت نوشتاری خوب و مهمتر از آن یک حساب کاربری در شبکه‌های اجتماعی داشته باشد.
به زبان ساده، شهروند خبرنگاران ۴ ویژگی دارند:
- حرفه‌ای نیستند اما اخبار را تولید و منتشر می‌کنند.
- افرادی خارج از سازمان‌های رسانه‌ای اصلی هستند.
- افرادی هستند که تا دیروز «مخاطب» اخبار بودند.
- آن‌ها به سادگی اخبار را از دیدگاه خودشان می‌نویسند.
شهروند خبرنگاران تاریخ را روایت می‌کنند
ظهور اینترنت، فناوری‌های جدید، پلتفرم‌های اجتماعی و رسانه‌های مردمی، تغییر قابل توجهی در جمع آوری اطلاعات، انتشار و به اشتراک‌گذاری اخبار ایجاد کرده‌است. «روزنامه‌نگاری شهروندی» را می‌توان به عنوان فرزند این تکامل در نظر گرفت. شکلی از جمع آوری و گزارش دادن اخبار که خارج از ساختارهای رسانه‌ای سنتی رخ می‌دهد و می‌تواند هرکسی را درگیر خود کند.
ما در عصر مصرف و جذب تصاویر و داده‌ها زندگی می‌کنیم. هرروز موج تازه‌ای از اطلاعات به رایانه‌ها و صفحه نمایش تلفن‌های ما وارد می‌شود؛ ما نه تنها دریافت‌کننده‌ی این جریان مداوم اطلاعاتی هستیم بلکه اکنون خالق آن هم هستیم!
دسترسی آزاد به اطلاعات به هرکسی این اجازه را می‌دهد که تجربه شخصی خود را از یک رویداد در لحظه به اشتراک بگذارد. این شکل جدید روزنامه‌نگاری، خارج از ساختار رسانه‌ای سنتی عمل می‌کند و می‌تواند مانند یک firewall (در فناوری به معنای سد محافظ و دیواره اتشین) عمل کند و رسانه‌های رسمی را در قبال هرگونه اشتباه یا عدم پوشش خبری پاسخگو کند.
تولد روزنامه‌نگاری شهروندی را اغلب به کشور کره جنوبی نسبت می‌دهند؛ جایی که برای اولین بار پلتفرم OhMyNews راه اندازی شد. اصل این پلتفرم ساده و مشخص بود؛ هرکسی بتواند در فرایند ایجاد اطلاعات شرکت کند. تعریفی مطابق با چیزی که از مفهوم روزنامه‌نگاری شهروندی یا مشارکتی توقع می‌رود.
امروزه شهروندان وضعیت خودشان را از مصرف‌کنندگان اطلاعات به ارائه‌دهندگان اطلاعات تغییر داده‌اند.
وقتی آبراهام زاپرودر تصمیم گرفت با دوربین شخصی خود به مراسم گردهمایی جان. اف کندی برود و آن را ضبط کند، ناخواسته تصاویری مهم از ترور او را گرفت. او تصاویر را در اختیار سرویس مخفی گذاشت تا در تحقیقات از آن استفاده کنند. می‌توان این فیلم را شکل اولیه روزنامه‌نگاری شهروندی درنظر گرفت. با اینکه این فیلم، تنها فیلم از آن رویداد نبود اما کامل‌ترین فیلم بود.
گزارش شهروندی امکان گزارش‌نویسی‌های بیشتر را فراهم می‌کند. تجارب شخصی یک رویداد، تاثیر آن را تقویت می‌کند و هر شهادتی که راجع به رویداد داده می‌شود، بُعد جدیدی از اطلاعات را ارائه می‌دهد. حتی می‌توانیم اینطور استدلال کنیم که افراد را در تاریخ و ساخت آن مشارکت می‌دهیم! ما تاریخ را به عنوان یک سیر طبیعی از رویدادها درنظر می‌گیریم که به صورت خودکار در حافظه‌جمعی به عنوان «واقعیت» ذخیره می‌شود درحالی که تاریخ «مصنوع» است! تاریخ یعنی انتخاب و تعریف رویدادها، درست مانند روزنامه‌نگاری.
درواقع با درگیر شدن در فرایند ایجاد اطلاعات، انتشار و مصرف آن، می‌توانیم اینطور استدلال کنیم که در عصر اطلاعات، شهروندان نه تنها خبرنگار، بلکه به عنوان مورخانی تازه کار عمل می‌کنند. نمونه‌های بیشماری در این زمینه وجود دارد.
در سال ۲۰۰۹، در جریان تظاهرات G۲۰ در لندن، فیلمی از کشته شدن ایان تاملینسون منتشر شد و گزارشی از اتفاقی که افتاده‌است، واقیتی را برای جهانیان علنی کرد که کاملا در تضاد با ادعاهای پلیس درخصوص مرگ طبیعی تاملینسون بود.
تاملینسون روزنامه‌فروشی بود که در شهر لندن در جریان اعتراضات G۲۰ کشته شد اما نتایج کالبدشکافی اولیه او حمله قلبی اعلام شد. چند هفته بعد روزنامه Guardian ویدئویی از شهروندخبرنگاران منتشر کرد که نشان می‌داد سایمون هاروود، افسر پلیس، با باتوم به ایان تاملینسون ضربه زده و او را روی زمین هل داده‌است. کالبدشکافی‌های بعدی هم نشان داد که تاملینسون در اثر خونریزی داخلی ناشی از ضربه شدید به شکم مرده است. مرگ تاملینسون باعث بحث‌های بسیاری در بریتانیا درمورد رابطه بین پلیس، مردم و رسانه‌ها شد. سایمون هاروود هم تحت تعقیب قرار گرفت و به دلیل سوءرفتار از نیروی پلیس اخراج شد.
برخی تصاویر ثبت شده از ایان تاملینسون
یا در سال ۲۰۱۰، بهاراسلامی سطح جدیدی از مشارکت شهروندان را در گزارش‌های خبری، جمع‌آوری تصاویر و نظارت بر رسانه‌های اصلی (که اغلب کنترل سختی روی آن بود) به نمایش گذاشت.
حالا شاهدان عینی به نگهبانانی قدرتمند تبدیل شده‌اند که قدرت‌ها را به چالش می‌کشند؛ برای مثال زمانی که گزارش‌های شهروندان در هنگ کنگ در تظاهرات‌های دموکراسی شدت گرفت، دولت چین وبلاگ‌نویسان را تهدید به مجازات‌های سه ساله کرد.
انواع شهروند خبرنگارها
دو روش مختلف وجود دارد که شهروند خبرنگارها می‌توانند با آن کار کنند:
- خودشان کار کنند.
- در سازمان‌های خبری کار کنند.
کار مستقل:
وقتی می‌گوییم شهروند خبرنگارها به تنهایی کار می‌کنند یعنی خودشان مطالب را تولید و منتشر می‌کنند. به جای آن‌که چیزی به نشریات موجود اضافه کنند، خودشان هم می‌نویسند و هم منتشر می‌کنند. این افراد تحت تاثیر رسانه‌های سنتی قرار نگرفته‌اند و با کمک رسانه‌های جدید کار می‌کنند. بازهم دو راه برای استفاده از رسانه‌های جدید وجود دارد:
راه اول بهره‌گیری از «رسانه‌های اجتماعی» است. شهروند خبرنگارانِ خلاق، به طور فعال از حساب‌های کاربری در رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر، اینستاگرام، فیسبوک و... برای انتشار نظرات و مطالبشان استفاده می‌کنند. این کار به جلب توجه عموم مردم در رابطه با اتفاقی که در جهان می‌افتد کمک می‌کند.
راه دوم آن است که یک وبلاگ یا وبسایت ایجاد کنند. فرد می‌تواند از این طریق فرصت بیشتری برای نوشتن در رابطه با موضوعات مختلف داشته‌باشد یا موضوعات دیگری را منتشر کند و به طور مفصل آن‌ها را نقد و بررسی کند. با یک وبلاگ، شهروند خبرنگار می‌تواند از انواع مختلف رسانه‌ها مانند انتشار عکس، صوت، ویدئو و... برای انتشار مطالبش استفاده کند.
کار در سازمان‌های خبری:
کار در سازمان‌های خبری به معنای استخدام در این سازمان‌ها نیست و نوعی همکاری به حساب می‌آید تا از این طریق سازمان‌های خبری اخبارشان را با منابع مناسب‌تری منتشر کنند.
شهروند خبرنگاران می‌توانند برای اخبار منتشر شده، نظر بگذارند. این‌کار باعث جلب توجه خوانندگان می‌شود تا آن‌ها به مطالب توجه بیشتری کنند. سایر روزنامه‌نگاران هم می‌توانند نظر دهند یا به سایر نظرات پاسخ دهند و از این طریق دیدگاه‌های جدیدی ارائه می‌دهند.
Crowdsource به معنای دریافت منابع و اطلاعات از جمعیت زیادی از مردم برای تکمیل یک مقاله است. شهروندخبرنگاران حقایق را بررسی می‌کنند، تجزیه و تحلیل می‌کنند و برای سازمان‌های خبری ارسال می‌کنند. این کار معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که سازمان خبری کار زیادی داشته‌باشد اما تعداد افرادی که روی آن موضوع کار می‌کنند کافی نباشد.
امروزه شهروند خبرنگارها بیشتر از رسانه‌های جریان‌های اصلی مورد توجه قرار گرفته‌اند. این اتفاق به این دلیل رخ می‌دهد که رسانه‌های جریان اصلی گاهی در پوشش مطالب مهم کوتاهی می‌کنند و اعتبارشان را از دست می‌دهند. پیشبینی می‌شود که روزی شهروند خبرنگاران قابل اعتمادتر باشند و بسیار بیشتر از امروز دنبال شوند. هرچه افراد تحصیل‌کرده‌ی بیشتری در معرض فناوری قرار بگیرند، شهروند خبرنگاران بیشتر می‌شوند و آینده در دستان آن‌ها قرار می‌گیرد.