هنگامی که در ۱۱ مارس ۲۰۱۱ یک زمین لرزه بزرگ ژاپن را لرزاند، NHK در حال پخش مناظره زنده در کانال اصلی خود بود. NHK تنها سازمان ملی رادیو تلویزیونی ژاپن است که بودجه خود را از طریق دریافت حق اشتراک خانوارهای دارای تلویزیون تأمین می‌کند. این سازمان کاملاً مستقل (غیردولتی و غیرخصوصی) ادامه می‌شود، دارای ۲۱ شرکت زیرمجموعه است و در ۲۹ کشور نمایندگی دارد. این زلزله باعث شد تا خبرنگاران ژاپنی تجربه خوبی برای پوشش بلایا به دست آورند. در این متن ما به تجربیات NHk برای پوشش خبری در شرایط اضطراری اشاره خواهیم کرد.
آژانس هواشناسی ژاپن (JMA)، ۳۰ ثانیه بعد از شناسایی زمین لرزه هشداری را صادر کرد و NHK سریعاً با قرار دادن علامتی همراه با یک نقشه واکنش نشان داد که می‌توانید در تصویر زیر ببینید:
این تصویر، مرکز زمین لرزه و مناطقی را نشان می‌دهد که می‌شود انتظار لرزه داشت. این گرافیک با یک هشدار صوتی هم همراه بود. یک دقیقه پس از هشدار JMA، همه برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی NHK به پوشش زنده استودیویی زلزله و هشدار سونامی تغییر کردند. NHK به صورت نزدیک با JMA همکاری می‌کند تا آمادگی بالایی در پوشش بلایا داشته باشد. NHk سیستمی را راه‌اندازی کرد که به خبرنگاران امکان می‌دهد به سرعت گرافیک ایجاد کنند و روی آنتن نمایش دهند. آن‌ها همچنین هرروز بعد از نیمه شب، زمانی که هیچ برنامه‌ای پخش نمی‌شود، بر روی «آموزش» تمرکز می‌کنند. خبرنگاران در کشور ژاپن دائماً درحال رصد و گزارش زلزله هستند. همین تعهد نسبت به داشتن آمادگی برای پوشش بلایا باعث شده است که بتوانند بلافاصله پس از شناسایی زلزله، واکنش صحیح و به موقع از خود نشان دهند.
در ژاپن آمادگی در برابر بلایا فقط به هشدارهای JMA متکی نیست. خبرنگاران حدود ۵۰۰ دوربین رباتی در شهرهای بزرگ، مناطق ساحلی و اطراف نیروگاه‌های هسته‌ای نصب کرده‌اند و روی فیلم‌های آن نظارت می‌کنند. این دوربین‌ها در هنگام وقوع فاجعه، فیلم‌های زنده‌ی شگفت‌انگیزی را در اختیار خبرنگاران قرار می‌دهند. به عنوان مثال، در طول زلزله، یک دوربین موج سونامی را ۳۰ دقیقه بعد از شناسایی زلزله ثبت کرد. تصویر زیر:
NHK علاوه بر دوربین‌ها، از تصاویر هوایی گرفته شده توسط هلیکوپترها برای نشان دادن اثرات زمین لرزه و سونامی استفاده می‌کند. خبرنگاران حدود یک ساعت پس از زلزله، می‌توانند فیلمی زنده و فراموش نشدنی از سونامی پخش کنند.
تا سال ۲۰۱۴، ۱۵ هلیکوپتر در ۱۲ منطقه در سراسر ژاپن مستقر بودند. این هلیکوپترها به خبرنگاران امکان می‌داد در عرض یک ساعت به هر مکانی در کشور دسترسی داشته باشند و از آن منطقه فیلم تهیه کنند. NHK همچنین تلاش کرد تا پوشش بلایا را به پلتفرم‌های بیشتری منتقل کند. برنامه بصورت زنده از طریق پلتفرم‌هایی مانند Ustream و Niconico هم پخش می‌شود. آن‌ها درخواست‌های متعددی از مردم دریافت می‌کنند و دنبال اطلاعاتی درمورد ایمنی عزیزانشان هستند. برای اینکار و پیگیری درخواست مردم، NHK هر اطلاعاتی را که در اختیار دارد در Google Person Finder قرار می‌دهد تا به مردم کمک کند پس از بلایای طبیعی و انسانی، با دوستان و عزیزان خود ارتباط برقرار کنند.
کسب تجربه و بهبود شرایط
پس از زلزله، NHK رویکرد خود را در پوشش بلایا بهبود بخشیده است و پنج طرح جدید ارائه کرده است:
یک) آن‌ها گزارش‌دهی بلایا را بهبود داده‌اند تا اطمینان حاصل کنند که می‌شود آن را هم به صورت «دیداری» و هم به صورت «شنیداری» درک کرد. در گذشته خبرنگاران عمدتاً بر انتقال جزئیات یک زلزله (مثل مرکز آن، ارتفاع مورد انتظار سونامی و... ) متمرکز بودند اما امروز خبرنگاران درمواقع اضطراری، بلافاصله از بینندگان می‌خواهد که در صورت لزوم محل را تخلیه کنند. گویندگان خبر هم بر لزوم تخلیه خونسردانه تأکید دارند تا ایجاد وحشت نکنند.
علاوه بر تمام این‌ها از یک گرافیک بصری هم استفاده می‌شود تا هر زمان نیاز به تخلیه فوری بود، بر روی صفحه ظاهر شود (مانند تصویر زیر). اینکار تضمین می‌کند که افراد دارای ناتوانی شنوایی هم اطلاعات ضروری را دریافت کنند.
دو) پس از زلزله ۲۰۱۱، بسیاری از رسانه‌ها برای گزارش وضعیت نیروگاه‌های هسته‌ای به بیانیه‌های مطبوعاتی دولت و شرکت برق تکیه کردند. این تا حدی نتیجه دسترسی و اطلاعات محدود درباره منطقه بود. خبرنگاران قادر به تأیید مستقل اطلاعات نبودند.
برای آمادگی بیشتر و کسب اطمینان از اینکه اطلاعات رسمی مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرند، اکنون خبرنگاران در موضوعات علمی و تخصصی آموزش می‌دهند. خبرنگاران همچین نظر چندین متخصص را جستجو و ارائه می‌کنند.
سه) مردم در مناطق آسیب دیده از رسانه‌های اجتماعی برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. به منظور اطمینان حاصل کردن از اینکه خبرنگاران هنگام پوشش یک فاجعه به صورت موثر از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، NHK دستورالعمل‌های جدیدی ارائه کرده است. برای مثال برای صحت‌سنجی اطلاعات، برای محتوای تولید شده توسط کاربران، سطح راستی‌آزمایی هر محتوا را نشان می‌دهد. همچنین دستورالعمل‌هایی برای مخاطبان قرار داده است تا خودشان بتوانند اخبار جعلی را شناسایی کنند. آن‌ها همچنین یک تیم تشکیل داده‌اند که بر محتوای رسانه‌های اجتماعی نظارت و آن‌ها را صحت‌سنجی می‌کنند. این تیم (که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید) از توییتر و دیگر صفحات برای نظارت بهتر و بررسی حقایق استفاده می‌کنند.
چهار) NHK یک پلتفرم برای محتوای تولید شده توسط کاربران ایجاد کرد به نام NHK ScoopBox و آن را توسعه داد. این پلتفرم اطلاعات شخصی و مکان آپلودکننده را جمع آوری می‌کند و تماس مستقیم و تأیید محتوا را آسان‌تر می‌کند. هنگامی که یک گردباد در منطقه کانتو در سال ۲۰۱۳ رخ داد، خبرنگاران توانستند به کمک ScoopBox حدود ۱۴ مورد از محتوای تولید شده توسط کاربر را تایید کنند و در شبکه ملی و محلی پخش کنند.
پنج) پس از زلزله و با قطع برق برخی مناطق تحت تاثیر سونامی، خبرنگاران تصاویر چندین دوربین رباتی را از دست دادند. به دلیل دامنه آسیب و همچنین محدودیت های ایمنی در فوکوشیما، مامورین NHK نتوانستند دوربین‌ها را شارژ کنند. برای جلوگیری این اتفاق در آینده، NHK سیستمی را برای تولید برق از طریق انرژی باد و خورشید و ذخیره آن در دوربین‌های رباتی توسعه داد.
هر بلایی که رخ می‌دهد می‌تواند تجربه‌ای برای عملکرد بهتر و امادگی رسانه‌های خبری در بلایای بعدی باشد. شبکه NHK توانسته است به خوبی از هر اتفاق تجربه کسب کرده و به مرتبه خوبی از آمادگی برسد. اگر درحال حاضر بلایی در ژاپن به وقوع بپیوندد خبرنگاران واکنش سریع‌تر و بهتری نسبت به سال ۲۰۱۱ از خود نشان خواهند داد.
در ایران هم سازمان‌های خبری باید تلاش کنند با آموزش خبرنگاران و ایجاد بستر مناسب، برای پوشش بلایا آمادگی کسب کنند. مانند تجربه NHK اگر پلتفرم‌های مخصوصی برای شرایط بحرانی ایجاد شود هم ارتباط مردم با یکدیگر راحت‌تر می‌شود هم خبرنگاران می‌توانند اطلاعات را سریع‌تر صحت‌سنجی کنند.
مسئله مهم دیگر این است که ما در گزارش‌های خبری باید همواره افرادی دارای محدودیت بینایی و شنوایی را درنظر داشته باشیم. همانطور که در متن‌های گذشته اشاره کردیم، اطلاعات و داده‌ها باید هم به صورت نوشتاری منتقل شوند و هم بصورت صوتی! حتی در محتوا های متنی (به خصوص در شرایط اضطراری) باید افراد دارای کوررنگی درنظر گرفته شوند و اطلاعات به گونه‌ای ارائه شود که آن‌ها هم بتوانند به خوبی شرایط را تحلیل کنند.
برای اطلاعات بیشتر درباره داده‌های صوتی و داده‌ها برای افرادی که دارای کوررنگی هستند می‌توانید مطالب زیر را مطالعه کنید:
داده‌های گویا برای همه/ تصویرسازی داده‌ها برای کم‌بینایان و نابینایان