هنگام درگیر شدن با کسب و کار خبری، موقعیت‌های مختلفی وجود دارد که شما با مسائل حقوقی و قانونی متعددی مواجه می‌شوید. چه در مصاحبه، چه در نوشتن گزارشات یا پوشش خبری یک رویداد مسائل مختلفی از جمله تعرض به حریم خصوصی، قوانین حق نشر، تهمت و افترا و... می‌تواند موجب شکایت از شما و مشکلات بعدی آن شود. لذا آشنایی با این مسائل حقوقی از الزامات کار در رسانه است.
مسائل حقوقی در مصاحبه
وقتی با شخصی مصاحبه می کنید، مطمئن شوید که اجازه دارید در مقام خبرنگاری با او صحبت کنید. همیشه پیش از آغاز صحبت خودتان را معرفی کنید. هرگز برای کسب اطلاعات مخفی کاری و هویت خود را پنهان نکنید. این کار بعداً می‌تواند به مشکلات حقوقی منجر شود.
اگر می‌خواهید مصاحبه را بر روی یک دستگاه ضبط ویدیویی یا صوتی ضبط کنید، مطمئن شوید که اجازه می‌گیرید. ضبط بدون اجازه‌ی صوت یا تصویر اشخاص و انتشار اصل صوت و فیلم یا محتوای درون آن‌ها در بسیاری از کشورها از جمله در موارد مختلفی در ایران، غیرقانونی است. لذا حتماً به مصاحبه شونده نسبت به این کار اطلاع دهید. دستگاه ضبط را هم در جایی قرار دهید که به راحتی توسط فرد قابل مشاهده باشد.
همچنین مهم است که در طول فرآیند مصاحبه شخص هتک آبرو نشود. سؤالات شما باید پرسوجوهایی مبتنی بر واقعیت باشد. با سردبیر خود در مورد خط مشی رسانه در مورد استفاده از منابع ناشناس و اطلاعات «خارج از ضبط» (اطلاعاتی که مصاحبه شوند خارج از فضای رسمی مصاحبه و بعد از قطع دستگاه ضبط در اختیار شما قرار می‌دهد) صحبت کنید. در حالی که شما باید از انجام هر یک از این دو در داستان های خود دوری کنید، این به شما کمک می کند که بدانید مقاله در کجای بررسی‌های شما قرار دارد.
تفاوت گزارش از مکان‌های عمومی و خصوصی
هر جایی که با کسی مصاحبه می کنید، مطمئن باشید که او با این امر مشکلی ندارد. شما نباید در اواخر شب به منزل کسی بروید تا او را غافلگیر کنید. شما اغلب مصاحبه‌هایتان را در در صحنه وقوع رویداد انجام خواهید داد؛ در زمین ورزشی، نزدیک صحنه آتش سوزی، در دفتر شخصی یا سوار بر ماشین شخص مصاحبه‌شونده.
اگرچه مصاحبه‌های ناگهانی مانند این مرسوم است و بسیار صورت می‌گیرد، اما افرادی که با آن‌ها صحبت کرده‌اید نباید روزنامه خود را باز کنند یا با نگاه به فضای وب از یافتن نقل قول یا عکسی از خودشان تعجب کنند؛ آن‌ها باید بدانند که دارند مورد مصاحبه قرار می‌گیرند و شما در حال ضبط هستید. هرچند فناوری به شما امکان می‌دهد اطلاعات را به راحتی و با انواع روش‌های مختلف جمع‌آوری کنید، اما استفاده از لنز تله‌فوتو برای عکس‌برداری یا استفاده از دستگاهی برای ضبط صدا بدون اطلاع سوژه، کار درستی نیست. با ارتباط صادقانه و بی‌پرده با سوژه هم جلوی مشکلات حقوقی بعدی را خواهید گرفت و هم اعتماد عمومی را جلب خواهید کرد.
کار با اسناد و مدارک
گاهی اوقات وقتی در حال آماده کردن یک روایت هستید، برای تأیید اطلاعاتی که به دست آورده اید، باید اسناد رسمی از شهر یا استان خود دریافت کنید. برای این کار بایستی به سازمان اسناد و سازمان آمار مراجعه کنید. به یاد داشته باشید در حین این کار قوانین وضع شده را رعایت کنید. اگر نمی توانید از سند یک کپی تهیه کنید، تا جایی که می توانید مطالب مربوط به داستان خود را به خاطر بسپارید و به محض خروج از اتاق آن را یادداشت کنید. گاهی اوقات مقامات سعی می کنند اسناد را از رسانه ها دور نگه دارند. در این موارد، با سردبیر خود در مورد امکان ثبت درخواست قانون آزادی اطلاعات (مصوب سال ۸۸) صحبت کنید، که می تواند به شما کمک کند به اسنادی دسترسی داشته باشید که ممکن است مقامات نخواهند شما آن را ببینید.
گاهی اوقات شما فقط با توجه به روندهایی که در حال بررسی اسناد هستید، داستانی را کشف می کنید. اگر متوجه یک روند در شهر خود شدید، ببینید که آیا همان روند در شهرهای دیگر اتفاق می‌افتد یا خیر. اگر به طور اتفاقی سندی را از طریق روش‌های جایگزین دریافت کردید، مانند یک مشاور ناشناس، با سردبیر خود در مورد قانونی بودن استفاده از آن صحبت کنید. به طور کلی، اگر سند از راه‌های غیرقانونی به دست آمده باشد، استفاده از آن سند می‌تواند مشکلات قانونی ایجاد کند و در حد امکان باید از آن خودداری شود. شما هرگز نباید برای به دست آوردن یک روایت کار غیر قانونی انجام دهید. اگر سند توسط نویسنده دریافت شده باشد و مشخص نباشد که حامل سند چگونه آن را به دست آورده است، اطلاعات عموماً مجاز است. اینها حوزه‌هایی هستند که بیشتر روزنامه‌نگاران تا زمانی که تجربه نداشته باشند وارد آن نمی‌شوند.
افترا و هتک آبرو
زمانی که با اظهار نظرهای ناعادلانه نامطلوب به شهرت کسی لطمه می زنید، هتک آبرو می‌کنید. وقتی همین حرف‌ها توسط شما بیان می‌شود به آن تهمت می‌گویند. وقتی هم نوشته شوند به آن افترا می‌گویند. نویسندگان باید مطمئن باشند که چیزهایی را که ناعادلانه یک موضوع را نشان می‌دهند چاپ نکنند. این ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که نویسندگان از داده‌های اشتباه استفاده کنند یا حقایق خاصی را از یک داستان حذف کنند. نویسندگان باید بدانند که روایت‌های آن‌ها می‌تواند تأثیر قدرتمندی بر زندگی مردم داشته باشد، بنابراین کلمات باید صادقانه و خردمندانه انتخاب شوند.
نقض قوانین حق نشر و تکثیر (Copyright)
نقض حق نشر، استفاده غیرمجاز از کار شخصی دیگر است. به یاد داشته باشید این قانون هم از روایت‌های شما و همچنین روایت‌های دیگران محافظت می کند. همانطور که نمی‌خواهید کسی از کلمات یا تصاویر شما بدون اجازه (یا بهتر است پول) استفاده کند، هیچ کس دیگری هم این کار را دوست ندارد. حتی اگر چیزی نماد حق چاپ (©) نداشته باشد، باز هم نمی‌توانید آن را بدون کسب اجازه یا تأیید و ذکر منبع آن کپی کنید.
البته در قوانین کشور ما صرفاً از آثاری که برای اولین بار در ایران به چاپ رسیده باشند و یا منتشر شده باشند حمایت می‌کند و حمایت‌های قانونی به آثار منتشر و چاپ شده در خارج از کشور تعلق نمی‌گیرد. لذا اگر اثر خود را برای اولین بار در خارج از کشور منتشر کنید خود را از این حمایت‌ها در داخل کشور محروم کرده‌اید. در مقابل استفاده از آثار خارجی مشکل حقوقی (حداقل داخل ایران) برای شما ایجاد نمی‌کند.
نقض و تعرض به حریم خصوصی
این موضوع به ویژه در هنگام مصاحبه از اشخاص بسیار اهمیت دارد. وقتی اطلاعات شخصی یا خصوصی شخصی را بدون اجازه او منتشر کنید، خود را در معرض مسئولیت قانونی بالقوه قرار می‌دهید؛ حتی اگر اطلاعاتی که منتشر می کنید واقعی باشد. برای مثال، بسیاری از کشورها قوانینی دارند که توانایی شما را برای انتشار حقایق خصوصی درباره شخصی محدود می‌کند و حق یک فرد را برای استفاده از نام، شباهت و سایر ویژگی‌های شخصی او برای اهداف خاص، مانند تبلیغ کالا یا خدمات، به رسمیت می‌شناسد.
به غیر از موارد بالا موقعیت متعددی دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند برای شما دردسر ساز باشد. در شماره‌های بعدی موارد بیشتری را به صورت جزئی‌تر بررسی خواهیم کرد.