سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی مفهوم پیچیده‌ای است که در سال ۲۰۰۷ توسط یونسکو پیشنهاد شده است. MIL (Media & Information Literacy) تمام ویژگی‌ها و عناصر مربوط به سواد اطلاعاتی و سواد رسانه‌ای را که شامل سواد دیجیتال یا فناوری نیز می‌شود، پوشش می‌دهد. این مفهوم بر ویژگی‌ها و شایستگی‌ها مختلف و متقاطع در افراد تمرکز می‌کند تا تعامل افراد را با اطلاعات و محیط‌های یادگیری به صورت آنلاین و آفلاین تغییر دهد.
MIL مجموعه‌ای ترکیبی از دانش، مهارت‌ها، نگرش‌ها، شایستگی‌ها و شیوه‌ها را تشکیل می‌دهد که امکان دسترسی مؤثر، تحلیل، ارزیابی انتقادی، تفسیر، استفاده، ایجاد و انتشار اطلاعات و محصولات رسانه‌ای را با استفاده از وسایل و ابزارهای موجود در زمینه‌های خلاقانه، قانونی و با مبنای اخلاقی فراهم می‌کند. یونسکو سوادرسانه‌ای و اطلاعاتی را بخشی جدایی‌ناپذیر از به اصطلاح «مهارت‌های قرن ۲۱» و ضروری برای هر شهروند جامعه‌ی امروز می‌داند.
در سال ۲۰۱۹، یونسکو نسخه‌ی انگلیسی زبان کتابچه یا دفترچه راهنمایی را با عنوان «سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی برای خبرنگاران[i]» منتشر کرد. این کتاب، راهنمایی است که مهارت‌های MIL که برای خبرنگاران ضروری است را آموزش می‌دهد. یکی از بخش‌های ابتدایی این کتاب از پنج قانون اساسی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی نام می‌برد. این پنج قانون MIL اصول کلیدی هستند که توسط آلتون گریزل و جگتر سینگ برای یونسکو بیان شده است.
در این متن شرح مختصری از پنج قانون MIL از کتاب بالا را ارائه کرده‌ایم.
قانون ۱. اطلاعات، ارتباطات، کتابخانه‌ها، رسانه‌ها، فناوری و اینترنت باید توسط جامعه به طور انتقادی استفاده شود. این منابع از نظر موقعیت برابر هستند و هیچ یک از آن‌ها نباید مهم‌تر از سایر منابع در نظر گرفته شوند.
در اینجا می‌شود به کلمه‌ی کلیدی توجه کرد؛ «انتقادی» و «مساوی در وضعیت». اصل اول بیان می‌کند که چقدر مهم است مصرف کنندگان اطلاعات، مانند پدیدآورندگان آن، نسبت به اطلاعاتی که دریافت می‌کنند، نگاه منتقدانه داشته باشند. زمانی که شخص به تجزیه و تحلیل و ارزیابی اطلاعات یا محتوای رسانه‌ای می‌پردازد، برای آگاهی از اطلاعات به دنبال واقعی‌ترین و بی‌طرفانه‌ترین اطلاعات خواهد بود. این اصل با یکسان‌سازی همه رسانه‌ها و منابع بر اساس وضعیت به منظور جلوگیری از تسلط ادراک شده یک رسانه یا منبع اطلاعاتی دیگر تأکید می‌کند. با این کار امکان سوگیری ناشی از تمرکز مصرف رسانه‌ای بر یک مجری جلوگیری و جستجو برای منابع اطلاعاتی جایگزین را تشویق می‌شود.
قانون ۲. هر شهروند خالق اطلاعات/دانش است. هر کس حق دسترسی به اطلاعات/دانش و حق ابراز وجود دارد. سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی باید برای همه باشد، چه برای مردان و چه برای زنان، و ارتباط تنگاتنگی با حقوق بشر دارد.
در بستر اینترنت و رسانه‌های مدرن، هر شخصی این فرصت را دارد که نویسنده و توزیع‌کننده اطلاعات شود. برای اجرای این فعالیت، جامعه بین‌المللی در حال توسعه روش‌هایی برای تضمین دسترسی برابر برای همه به ابزارهای اطلاعاتی است. دولت‌ها در این راستا تلاش می‌کنند و قوانین خود را با مقررات مختلف حاکم بر روابط حقوقی در زمینه تبادل اطلاعات، حق دریافت و انتشار اطلاعات، وظایف و نمایندگی برای سازمان‌ها و افراد دولتی و خصوصی اصلاح می‌کنند. شاید بتوان گسترش روز افزون شبکه‌های اجتماعی و انفجار اطلاعاتی را هم ناشی از پذیرش همین اصل دانست و البته دلیلی برای اهمیت هرچه بیشتر سواد رسانه‌ای اطلاعاتی. در جهانی که هر کی می‌تواند خالق اطلاعات و منبعی برای دیگران باشد، وجود عنصر کنترل کننده و ناظری مانند سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی بسیار مهم‌تر از همیشه جلوه می‌کند.
قانون ۳. اطلاعات، دانش و ارتباطات همیشه بی‌طرف، مستقل یا بی‌طرف نیستند. هر گونه مفهوم‌سازی، استفاده و کاربرد MIL باید این بیانیه را برای همه شهروندان شفاف و قابل درک کند.
به محض اینکه شروع به انتخاب و مرتب‌سازی حقایق و داده‌ها می‌کنیم، شروع به تأثیرگذاری بر اطلاعات و فیلتر کردن آن کرده‌ایم. این اتفاق لزوماً با دستکاری داده‌ها همراه نیست بلکه گاهی ما برای تأکید، آنچه که اصلی است و آنچه ثانویه است را انتخاب می‌کنیم. با این حال، این در اصل فرآیندی است که در آن تلاش می‌کنیم تا جهان را از زاویه دید خود نشان دهیم یا مسائل را از دیدگاه خود توصیف کنیم. این قانون تنها بر این نکته تأکید دارد که چنین وضعیتی چه بخواهیم و چه نخواهیم رخ می‌دهد. در نتیجه، حین کار با منابع و به طور کلی در روند کار با رسانه‌ها و سایر مجاری اطلاع‌رسانی باید این واقعیت مورد توجه قرار گیرد و مدام به مخاطب گوشزد شود. در یک کلام بر اساس این اصل، باید حواسمان باشد که «رسانه‌ی بدون سوگیری» وجود ندارد.
قانون ۴. هر شهروندی مایل است اطلاعات، دانش و پیام‌های جدید را دریافت و درک کند و بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند، حتی اگر این تمایل را ابراز نکند. هرگز نباید حقوق آن‌ها تضییع شود.
این اصل در قوانین اساسی تقریباً همه کشورها نیز درج شده است. با این حال، با توجه به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، این حق با پیشرفت‌های تکنولوژیکی بیش از پیش تیره شده است. قابلیت‌های تکنولوژیکی، روش‌های ارتباطی را تغییر داده است. در این راستا، مهم است که این حق قانون اساسی حتی در شرایط انتقال دیجیتال، فرآیند تبادل اطلاعات مدرن در قالب الکترونیکی نقض نشود.
قانون ۵. سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی یک شبه به دست نمی‌آید. این یک تجربه و فرآیند ثابت و پویا است. اگر شامل دانش، مهارت و نگرش در مورد استفاده، ایجاد و انتقال اطلاعات در مورد محتوای رسانه‌ای و فناوری باشد، می‌تواند کامل تلقی شود.
امروزه MIL به عنوان مجموعه‌ای ترکیبی از شایستگی‌ها تعریف می‌شود که باید به تدریج و به موازات شکل‌گیری هر فرد شکل بگیرد. کارشناسان با صحبت در مورد این واقعیت که MIL امروز از آموزش پیش دبستانی مرتبط است، تأکید می‌کنند که اطلاعات، امروز همه را در همه جا و همیشه احاطه کرده و همراهی می‌کند. اگر منابع رسانه‌ای را که در هر خانه و در هر خانواده وجود دارد را حساب کنید، مشخص می‌شود که تشکیل MIL همان نیاز اولیه مانند مهارت غذا خوردن، بهداشت فردی و غیره است.
[i] MEDIA AND INFORMATION LITERACY IN JOURNALISM: A HANDBOOK FOR JOURNALISTS AND JOURNALISM EDUCATORS