روزنامه‌نگاری تحقیقی سایبر یعنی زدن عینک کارآگاهی به چشم شروع تحقیقات اما با ابزارهای جدید؛ ابزارهایی که چشمان ما را در فضای آنلاین باز کنند و مسیر ما به سمت ریشه‌یابی یک سوژه را هموار سازند. ابزارهای نوین به تنهایی شما را یک کارآگاه نمی‌کند؛ همانطور که تفنگ پلاستیکی و کلاه یک بچه را پلیس نمی‌کند. شما باید نقشه‌ی راهی دقیق و برنامه‌ریزی شده برای یافتن ریشه‌ها داشته باشید. در شماره‌ی قبلی دیده‌بان سایبر سعی کردیم کمی روش طراحی این نقشه را شرح دهیم و در این شماره نکاتی را برای تکمیل ان ارائه خواهیم کرد.
جستجو برای انگیزه
اطلاعات نادرست (Disinformation) یک استراتژی و ابزار است. می‌توان از آن برای کسب منابع مالی یا قدرت سیاسی، به دست آوردن نفوذ و حتی برای تغییر قوانین استفاده کرد. اگر نام شخصی را پیدا کرده‌اید که یک کمپین دستکاری آنلاین را اجرا می‌کند، به همین جا بسنده نکنید. شرکت‌ها، سوابق کمک مالی و وابستگی‌های سیاسی را بررسی کنید. این ممکن است همیشه امکان‌پذیر نباشد، اما هر چه به انگیزه نزدیک‌تر شوید، به حقیقت نزدیک‌تر می‌شوید. هیچ فردی در شبکه‌های اجتماعی تنها به یک پلتفرم وفادار نیست و خبرنگاران نیز نباید وفادار باشند.
عبور از مرزهای رسانه‌های اجتماعی
خبرنگاران تمایل دارند پلتفرم‌هایی را مطالعه کنند که در بیشتر از همه در دسترس هستند. توییتر یکی از شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی است که بیشتر سوژه‌ی و ابزار تحقیق قرار گرفته است، زیرا به دست آوردن داده‌های آن آسان‌تر از سایر پلتفرم‌ها است. (به لطف تغییرات اخیر در دسترسی به API توییتر یا همان ایکس امروز، دیگر اینطور نیست.) اما با اجتناب از پلتفرم‌هایی که برای ما کمتر آشنا هستند یا نیاز به سرمایه‌گذاری زمانی سنگین‌تری دارند، ممکن است اطلاعات حیاتی برای تحقیقات خود را از دست بدهیم. هیچ فردی در شبکه‌های اجتماعی تنها به یک پلتفرم وفادار نیست و خبرنگاران نیز نباید وفادار باشند؛ اگر از دیدن یک فیلم در آپارات یا سایر پلتفرم‌های تصویری دوری کنید احتمالاً خود را از داده‌های مهمی محروم کرده‌اید.
جستجوی پیشرفته
ابزارهایی برای تحقیقات آنلاین به طور معمول چندان پایدار نیستند. آن‌ها تابع هوس‌های مدیران رسانه‌های اجتماعی هستند، که در هر زمان می‌توانند نوع داده‌هایی را که برای عموم در دسترس قرار می‌گیرد تغییر دهند. به همین دلیل است که تنها اتکا به ابزار برای تحقیقات سایبر ایده بدی است. اما یک روش کاربردی وجود دارد که تقریباً در هر تحقیقی می‌تواند مفید باشد؛ جستجوی پیشرفته. از جستجوی پیشرفته توییتر برای نظارت بر موقعیت‌های اخبار فوری استفاده کنید. از جستجوی پیشرفته گوگل برای به دست آوردن اطلاعات از وب سایت‌هایی استفاده کنید که در غیر این صورت پیمایش آن‌ها دشوار است. جستجو هسته‌ی اصلی کارهای تحقیقات دیجیتالی است و شما باید بتوانید در ایجاد نقشه‌ی پرس‌وجو و استفاده از اپراتورهای ارائه شده توسط پلتفرم‌های مختلف ماهر باشید. حتماً یادگیری روش جستجوی پیشرفته را در برنامه‌ی خود قرار دهید.
ابزار Junkipedia
این ابزار توسط مؤسسه شفافیت الگوریتمی توسعه یافته است و در ابتدا برای نظارت بر اطلاعات نادرست و اخبار ناخواسته طراحی شده بود. اما امکانات و توانایی آن از آن زمان گسترش یافته است و اکنون به کاربران اجازه می‌دهد تا لیستی از حساب‌های رسانه‌های اجتماعی را از ده‌ها پلتفرم مختلف، از جمله سایت‌های حاشیه‌ای مانند GETTR و Gab یا سایت‌ها و پلتفرم‌های معروف مانند تیک تاک، فیسبوک . تلگرام ردیابی و ایجاد کنند. Junkipedia همچنین می‌تواند به طور خودکار پادکست‌های انگلیسی زبان را رونویسی و جستجو کند. البته این جا پیش‌فرض بسیاری از تحقیقات دیجیتال را بیشتر از همیشه نیاز دارید؛ باید زبان انگلیسی را بلد باشید.
ابزار WeVerify
ابزار قابل قبول و مفید دیگر WeVerify است. این ابزار توسط و برای کسانی طراحی شده که کارشان صحت سنجی است. می‌توانید از آن برای جستجوی معکوس تصاویر یا ویدیوها، مقایسه تصاویر برای بررسی دستکاری و انجام تجزیه و تحلیل توییتر استفاده کنید. به نوعی ابن ابزار یک چاقوی همه‌کاره برای محققین دیجیتال است و با گزینه‌های پیشرفته خود کارایی خوبی ارائه می‌کند.
ابزارهای بسیار بیشتری وجود دارد که در زمینه گزارش دستکاری‌های آنلاین می‌تواند به شما کمک کنند و هر روز هم در حال تکامل و بهتر شدن هستند. همانطور که شبکه‌های اجتماعی تکامل می‌یابند، روزنامه‌نگاری ما نیز باید با آن‌ها تکامل یابد و از ابزارهای جدید استفاده کند. لذا بسیار مهم است که همیشه به دنبال رویکردهای جدید باشیم. آنچه در اینجا بیان کردیم فقط شروع کار است.
دو مطالعه موردی
جمهوری دموکراتیک کنگو: در این مثال هشدار دهنده، تعداد انگشت شماری از مدیران صفحات فیس بوک کنگو در طول همه‌گیری کووید-۱۹ کمپین اطلاعات نادرست بسیار مؤثری را راه اندازی کردند. این گروه کوچک با نسبت دادن نقل قول‌های نادرست به شخصیت‌های عمومی برجسته، از جمله یک متخصص بیماری‌های عفونی فرانسوی، مدیر WHO و رؤسای جمهور ماداگاسکار و فرانسه، تبلیغات بی‌اساس ضد واکسن را انجام دادند و تئوری‌های توطئه را در مورد درمان‌های جعلی منتشر کردند. یک تیم FRANCE ۲۴ Observers سرانجام یکی از آن‌ها که یک دانش‌آموز ۲۰ ساله از کینشاسا بود را ردیابی کردند. انگیزه‌ی او برای انتشار این اطلاعات دروغ، افزایش بازدید صفحاتش در رسانه‌های اجتماعی و ایجاد «سر و صدا» بود.
کاستاریکا: در جریان انتخابات ۲۰۱۸ کاستاریکا حزب راست افراطی آن کشور سعی بر پیروزی در انتخابات داشت و حتی پس از اعلام نتایج انتخابات به مقابله با سیاست‌های رئیس جمهور منتخب پرداخت. حزب راست افراطی با برنامه‌های رئیس جمهور آینده برای اصلاحات مالی و خدمات ملکی بشدت مخالف بود و برای جلوگیری از اجرای آن‌ها از گروه‌های سایبری استفاده کرد. در جریان کمپین این حزب، بازیگران و نیروهای سایبری اطلاعات نادرست داخلی را با ایجاد نظرسنجی‌های سیاسی ساختگی و تغییر میزان شرکت کنندگان درآن‌ها (استفاده از ربات‌ها برای پیروزی در نظرسنجی‌های انلاین) نشر می‌دادند. این گروه با ارائه‌ی اطلاعات نادرست، تهییج احساسات عمومی و نشر سایر اخبار جعلی با هدف آسیب رساندن به شهرت رقیب خود، هرج‌ومرج و اختلاف را در یکی از باثبات‌ترین کشورهای آمریکای لاتین ایجاد کردند.