شما وقتی به یک گل نگاه می‌کنید و از زیبایی آن لذت می‌برید، در واقع از جزئیات زیبا و چینش چشم‌نواز آن‌ها کنار هم شگفت‌زده شده‌اید. زیبا بودن یک چیز در نظر شما، حاصل قشنگ چیده‌شدن اجزاء آن در کنار هم است. روایت نیز از این اصل پیروی می‌کند. هر داستان، از اجرائی تشکیل شده است که هرکدام به تنهایی، پیامی را به مخاطب منتقل می‌کنند و مجموع این پیام‌ها، مخاطب را از قصه، آگاه می‌کند. به این اجزاء، عناصر داستان می‌گویند.
داستان شما، وقتی برای مخاطب، جذاب می‌شود که تمام عناصر آن، زیبا و دل‌نشین، روایت شوند و ترتیب قرارگرفتن آن‌ها در طول داستان، چشم‌نواز باشد. تنها در این صورت است که مخاطب، از ابتدا تا پایان متن شما را می‌خواند و لحظه‌ای آن را رها نمی‌کند.
یکی از مراحل تهیه‌ی یک گزارش تحقیقی، روایت داستان است. اگر شما می‌خواهید وارد دنیای روزنامه‌نگاری تحقیقی شوید، باید بتوانید داستان سوژه خود را به خوبی روایت کنید. اما روایت، مهارتی نیست که یک شبه به آن مسلط شوید. برای تبدیل شدن به یک راوی موفق، باید گام‌های زیادی بردارید. یکی از قدم‌هایی که در این مسیر باید بردارید، آشنایی با انواع عنصرهای داستان است. در مقاله‌ی «گزارش تحقیقی؛ روایت یک داستان واقعی ۴» با دو عنصر اصلی یک روایت یعنی معرفی شخصیت‌ها و حادثه‌ی اولیه آشنا شدیم. در ادامه چند عنصر دیگر را بررسی خواهیم کرد.
رشد شخصیت‌ها
حادثه‌ی اولیه، شخصیت اصلی داستان را با یک چالش مواجه می‌کند. این شخص و نقش‌های مکمل داستان، برای مقابله با این چالش، اتفاقاتی را رقم می‌زنند. روایت این اتفاقات، بدنه‌ی اصلی داستان شما است. این عنصر مهم، رشد شخصیت‌ها نام دارد. معمولا شخصیت‌ها در برخورد با چالش داستان، تغییر می‌کنند. توصیف این تغییرات و قیاس آن‌ها با گذشته‌ی شخصیت، داستان را برای مخاطب، قابل درک می‌کند. هم‌چنین، نقش‌ها برای حل مشکلاتی که آن حادثه‌ی اولیه برایشان به وجود آورده است، باید تصمیم‌های مهمی بگیرند. آن‌ها شاید مجبور شوند از بین چند راه، یکی را انتخاب کنند. روایت این تصمیمات و انتخاب‌ها، بخضی از عنصر رشد شخصیت‌ها است.
حتما برای شما هم پیش آمده است که مشکلی در زندگی شما به وجود بیاید و نتوانید آن را حل کنید. در این صورت برای حل آن، سعی می‌کنید خود را قوی‌تر کنید و مهارت‌هایی را یاد بگیرید که برای برطرف کردن مشکلات زندگی خود لازم دارید. در یک داستان نیز همین اتفاق می‌افتد. شما می‌توانید روند تلاش کردن شخصیت‌های داستان برای قدرتمند شدن و رویارویی با چالش اصلی را روایت کنید. هرچه فراز و نشیب این فرآیند بیش‌تر باشد، داستان شما جذاب‌تر خواهد بود. یعنی یک نقش تلاش کند و مهارتی را یاد بگیرد تا با آن مشکل را حل کند اما شکست بخورد. اما ناامید نشود و دوباره یادگیری و تلاش خود را ادامه دهد.
حل کردن یک چالش بزرگ، به تنهایی ممکن نیست. شخصیت اصلی داستان شما نیز در مواجه با حادثه‌ی اولیه، نیاز به کمک دیگران دارد. روند متحد شدن این شخص با نقش‌های مکمل داستان برای مقابله با چالش اصلی، یکی از بخش‌های عنصر رشد شخصیت‌ها است. شما با روایت همدلی و همکاری این شخصیت‌ها، داستان خود را خواندنی کنید. هر همکاری که بین چند نفر شروع می‌شود ممکن است آن‌ها را به علت‌های مختلف مانند اختلاف نظر دچار تعارض کند. شما می‌توانید این تعارض‌ها را روایت کنید تا قصه‌ی شما برای مخاطب، ملموس شود.
جایگزینی نقش‌ها، می‌تواند قسمتی از عنصر رشد شخصیت‌ها باشد. در بعضی از داستان‌ها بعد از شروع همکاری نقش‌ها برای حل مشکل، یک یا چند نقش، وظایف خود را رها می‌کنند. آن‌ها کشته یا زخمی می‌شوند، خسته و ناامید می‌شوند یا تغییر عقیده می‌دهند. در نتیجه سایر نقش‌ها وظایف آن‌ها را به عده می‌گیرند یا شخصیت جدیدی به داستان اضافه می‌شود که به جای آن‌ها عمل کند. روایت این جایگزینی، داستان را از حالت یکنواختی خارج می‌کند و مخاطب از خواندن متن شما کسل نمی‌شود. البته باید توجه داشته باشید که شخصیت جدید، باید با نقش‌های قبلی داستان، تفاوت مشهودی داشته باشد. چراکه تکرار یک نقش، شما را یک نویسنده‌ی ضعیف نشان می‌دهد.
در همه‌ی بخش‌های عنصر رشد شخصیت‌ها، باید به یک نکته‌ی خیلی مهم توجه داشته باشید. شما حق ندارید حتی یک کلمه از جزئیاتی را بیان کنید که در داستان تاثیری ندارند. آنتونی چخوف، نویسنده‌ی برجسته‌ی روس، در این‌باره می‌گوید: اگر تفنگ روی دیوار را توصیف می‌کنید باید در ادامه‌ی داستان، حتما از آن تیری شلیک شود. شما با حذف اضافات، مخاطب را از کلافه شدن نجات می‌دهید.
عناصر داستان، تکه‌هایی از یک پازل
هنر روایت، چیزی جز توجه به جزئیات نیست. نویسنده‌ی موفق، همیشه متن خود را زیر ذره‌بین نقد قرار می‌دهد تا هر عنصر از داستان، در جای درست و به زیبایی روایت شود.
شما به عنوان یک روزنامه‌نگار تحقیقی، باید روایتگر ماهری باشید. چراکه قسمت اصلی این نوع گزارش، روایت داستان یک سوژه است. اگر می‌خواهید روایت شما، خواندنی و جذاب باشد، هرکدام از عناصر داستان را به زیبایی روایت کنید و آن‌ها طوری کنار هم قرار دهید که مخاطب را هر لحظه مشتاق‌تر کند تا از ادامه‌ی داستان مطلع شود. برای رسیدن به این هدف، در قدم اول باید عناصر داستان را به خوبی بشناسید. یک از این عناصر، رشد شخصیت‌ها است که شامل روایتی از واکنش‌های نقش‌های داستان، به چالش اصلی می‌شود. شما می‌توانید تغییرات شخصیت‌ها بعد از مقابله با چالش اصلی را روایت کنید. هم‌چنین مخاطب را با روندی آشنا کنید که آن‌ها برای قوی‌تر شدن و حل مشکل طی می‌کنند. روایت تصمیمات مهم و اتخاب‌های نقش‌های مختلف، جزئی از این عنصر است. در عنصر رشد شخصیت‌ها، فرآیند همدلی شخصیت‌ها در برخورد با چالش و تعارضات آن‌ها حین همکاری، روایت می‌شود. هم‌چنین جایگزینی نقش‌ها یکی از بخش‌های جذاب این عنصر است. شما عنصر رشد شخصیت‌ها، روایت داستان را تا حدود زیادی تکمیل می‌کنید. بنابراین برای آن باید دقت، تمرکز و زمان بیش‌تری نسبت به سایر عناصر
در دو مقاله اخیر از مجموعه «گزارش تحقیقی؛ روایت داستان واقعی» با سه عنصر اصلی یک روایت یعنی معرفی شخصیت‌ها، حادثه‌ی اولیه و رشد شخصیت‌ها آشنا شدیم. در مقالات بعدی به بررسی عناصر مهم دیگری از روایت خواهیم پرداخت.