«مطبوعات در بیان مطالب، آزاد هستند.» این جمله، متن صریح اصل بیست و چهارم قانون اساسی است. البته این قانون در ادامه یک استثناء برای این آزادی عنوان می‌کند: «مگر آن‌که مخل به مبانی اسلام و حقوق عمومی باشند.» قانون مطبوعات که در سال ۱۳۶۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، این استثناء را برای ما روشن می‌کند.
قانون، نیازمند تفسیر
قانون اساسی، بالاترین سند قانونی کشور ما است. هیچ قانونی نباید مغایر با آن تصویب شود و قوانین باید در راستای آن باشند. این قانون، شرح کلیات و ضروریات حکومت است و سایر قوانین برای تکمیل و توضیح آن به وجود می‌آیند. برای مثال اصل دهم قانون اساسی، خانواده را واحد بنیادی جامعه معرفی می‌کند و کمک قوانین به تشکیل و استواری آن را الزامی می‌کند، اما این کمک‌ها را دقیقاً معین نمی‌کند. به همین خاطر قانون حمایت از خانواده و قانون حمایت از ازدواج در سال‌های ۹۱ و ۸۴ تصویب شدند تا حدی (نه چندان کافی) این اصل را تکمیل و تفسیر کنند.
در چهار اصل از قانون اساسی درباره‌ی مطبوعات صحبت به میان آورده شده است. قانون مطبوعات، در راستای این ۴ اصل در سال ۱۳۶۴ مصوب شد. بیست و چهارمین اصل از قانون اساسی، مطبوعات را برای بیان مطالب آزاد می‌گذارد، به جز مطالبی که مخل مبانی اسلام و حقوق عمومی باشند. این دو استثناء، کلی بیان شده‌اند و مصادیق آن‌ها مشخص نیست. قانون مطبوعات، در ششمین ماده‌ی خود چند مصداق را برای استثناء‌های این اصل ذکر می‌کند تا حدود آزادی بیان مطبوعات در ایران واضح باشد.
خط قرمزها
همه‌ی کشورها برای مطبوعات خود محدودیت‌هایی مقرر می‌کنند؛ هیچ رسانه‌ای در آمریکا حق ندارد نقدی علیه هم‌جنس‌گرایی منتشر کند یا در اروپا انتشار مطالبی در رد هولوکاست (قتل‌عام یهودیان به دست هیتلر) ممنوع است. قوانین ایران هم مطبوعات را در بیان مطالب به جز چند مورد مشخص، آزاد گذاشته‌اند.
قانون مطبوعات، چند مورد را به عنوان مصادیق «مخل مبانی اسلام و حقوق عمومی» ذکر می‌کند و رسانه‌ها را از پرداختن به آن‌ها منع می‌کند. یعنی هر رسانه‌ای در ایران آزاد است هر مطلبی را بیان کند به جز این چند موضوع:
- طبق این قانون، مطبوعات حق ندارند مطالب الحادی و مخالف موازین اسلامی را منتشر کنند. انتشار مطلبی که با اساس نظام جمهوری اسلامی مخالف باشد نیز ممنوع است.
- هیچ رسانه‌ای نباید مطلبی را بیان کند که منجر به اشاعه فحشا و منکرات شود. مطبوعات برای انتشار تصاویر و مطالب خلاف عفت عمومی، آزاد نیستند.
- قانون، تبلیغ اسراف و تبذیر را از مصادیق «مخل مبانی اسلام» می‌داند و آن را ممنوع می‌کند.
- هیچ رسانه‌ای حق ندارد مطلبی را منتشر کند که باعث ایجاد اختلاف میان اقشار جامعه به ویژه اختلافات نژادی و قومی شود.
- نباید مطالبی در رسانه بیان شوند که به موجب آن‌ها افرادی تحریک شوند و علیه امنیت و منافع جمهوری اسلامی اقدام کنند. تفاوتی ندارد این اقدام در داخل یا خارج از کشور انجام شود.
- قانون مطبوعات، انتشار مسائل محرمانه‌ی کشور را مخل حقوق عمومی معرفی می‌کند. اسناد و دستورهای محرمانه‌ی کشور و اسرار نیروهای مسلح نباید در رسانه‌ها منتشر شوند. انتشار مطالبی درباره‌ی مذاکرات غیرعلنی مجلس شورای اسلامی و محاکم غیرعلنی دادگستری نیز ممنوع است. هم‌چنین رسانه‌ها حق ندارند جزئیات تحقیقات یک پرونده قضائی را بدون اجازه از مرجع قانونی به انتشار برسانند.
- اهانت به دین اسلام و مقدسات، خط قرمزی برای مطبوعات است. مقدسات از نظر این قانون عبارتند از: خدای متعال، پیامبران و چهارده معصوم، چهار کتاب آسمانی (قرآن، انجیل، تورات و زبور)، احکام اسلامی، جبرائیل، کعبه، مساجد و مشاهد مشرفه، ماه مبارک رمضان، شب قدر و اعیاد اسلامی.
- این قانون، مطبوعات را از توهین به مقام معظم رهبری و مراجع تقلید را منع کرده است. توهین به هر شخص حقوقی و حقیقی که حرمت شرعی دارد نیز مجاز نیست. منظور از اهانت و توهین، هر حرف، اشاره یا عملی است که به حیثیت یک شخض ضرر وارد کند و موجب تحقیر و تمسخر او گردد. استفاده از فحش و الفاظ رکیک و نسبت‌های تحقیرآمیز از مصادیق توهین هستند.
- ممنوعیت افترا (تهمت) به مقامات، نهادها، ارگان‌ها و شهروندان ایرانی جزئی از این قانون است. افترا یعنی متهم کردن یک شخص به ارتکاب یک جرم. اما مقامات دقیقاً چه کسانی هستند؟ از منظر قانون، مقامات عبارتند از: رئیس جمهور، معاونین رئیس جمهور، وزرا و معاونین آن‌ها، رئیس و معاونین قوه قضائیه، رئیس، نایب رئیس‌ها و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضاء شورای نگهبان، استانداران، سفرا و رئیس کل دیوان محاسبات.
- سرقت ادبی برای رسانه‌ها ممنوع است. یعنی رسانه نباید مطالب دیگران را به نام خود منتشر کند.
- هم‌چنین آن‌ها حق ندارند مطالبی را از مطبوعات منحرف و مخالف اسلام به نحوی که تبلیغی برای آن‌ها باشد، نقل کنند.
- یکی دیگر از موارد ممنوعه در مطبوعات ایران، استفاده ابزاری از افراد است. آن‌ها نباید به جنس زن توهین کنند و آن را تحقیر کنند.
- تبلیغ تشریفات و تجملات غیرقانونی و نامشروع نیز ممنوع است.
- رسانه‌ها حق ندارند مطالب دیگران را تحریف و آن را منتشر کنند.
- هم‌چنین قانون به مطبوعات اجازه‌ی پخش شایعات و مطالب خلاف واقع را نمی‌دهد.
- آخرین موردی که در قانون مطبوعات، منع شده است، انتشار مطالب علیه قانون اساسی است.
حدود مطبوعات
محدودیت‌های مطبوعات در ایران، تعداد کمی دارند و کاملاً واضح بیان شده‌اند. به همین خاطر این قانون به عنوان یکی از سهل‌ترین قوانین مطبوعات دنیا شناخته می‌شود. یکی از رسالت‌های روزنامه‌نگار، ترویج اخلاق اجتماعی است. از ضروری‌ترین اخلاقیات جامعه، احترام مردم به قانون است. چراکه اگر مردم به قانون احترام نگذارند و آن را رعایت نکنند، کشور دچار بی‌نظمی و بی‌عدالتی می‌شود. برای تبلیغ یک رفتار خوب ابتدا باید خود به آن مقید باشیم. از طرفی فعالیت در هر کشوری بدون رعایت قوانین آن، زندگی شما را مختل خواهد کرد. بی‌قانونی باعث می‌شود وقت شما به جای این‌که برای رشد، تفریح و خانواده‌ی شما خرج شود، صرف بالا و پایین رفتن از پله‌های دادگاه شود. لذا هر عقل سلیمی، رعایت قانون را واجب می‌داند.
برای رعایت قانون، ابتدا باید جزئیات آن را بدانیم. یک از موارد مهمی که هر فعال رسانه‌ای باید بداند، مطالبی است که قانون بیان آن‌ها در مطبوعات را ممنوع کرده است. اصل 24 قانون اساسی و ماده 6 قانون مطبوعات این موارد را معین کرده‌اند. دانستن این قانون باعث می‌شود کسی نتواند شما را از انتشار محتواهایی که از نظر قانونی آزاد هستند، منع کند. این موارد را به خوبی به خاطر بسپارید تا قانون را زیرپا نگذارید و کسی نتواند شما را از حق قانونی خود محروم کند.