از ویژگی‌های مقاله‌های مطبوعاتی، نخست اخباری بودن و سپس ایجاز و کوتاهی آن‌هاست.
انواع مقاله‌های مطبوعاتی
هرچند می‌توان مقاله‌های مطبوعاتی را بر اساس موضوع و سوژه مثل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تقسیم‌بندی کرد اما هدف از تقسیم‌بندی به شکل زیر آشنایی با تفاوت تکنیکی موجود در هریک از انواع مقاله‌هاست.
اصولاً مقاله‌های مطبوعاتی به سه دسته کلی مقاله‌های ساده خبری، مقاله‌های تخیلی، داستانی و وصفی و مقاله‌های علمی-تحقیقی تقسیم می‌شوند که هریک شامل زیرمجموعه‌های دیگری هستند.
مقاله‌های ساده خبری
1 – سرمقاله : مقاله‌ای که در نشریات معمولاً جای ثابتی دارد و محتوای آن درباره یک موضوع یا رویداد خبری یا غیرخبری است. سرمقاله نظر و دیدگاه گردانندگان نشریه درباره موضوعی خاص است و برای نشریه بار حقوقی دارد و ایجاد مسئولیت می‌کند.
2 - یادداشت: از فراگیرترین مقاله‌های کوتاه مطبوعاتی هستند که معمولاً جای ثابتی ندارند، مگر به‌طور مستمر نوشته شوند. نشر این‌گونه مقاله‌ها متنوع است و از نظر حجم، معمولاً در حد یک ستون روزنامه است.
3 - تفسیر و اظهارنظر : گزارش اخبار و وقایع، همراه با ارائه عقیده و نظر نویسنده، تفسیر نامیده می‌شود. نویسنده در تفسیر، به عنصر «چرا» در خبر پاسخ می‌دهد. حال ممکن است این رویداد خبری اتفاق افتاده باشد یا در آینده رخ دهد. هرچند در عرف مطبوعات تفسیر فقط رویدادهای سیاسی را دربر می‌گیرد، اما درواقع قلمرو تفسیر تمام رویدادهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را دربر می‌گیرد. اصولاً مفسر هیچگاه حکم قطعی صادر نمی‌کند.
4 - تحلیل و تشریح : تحلیل، مقاله‌ای است که نویسنده در آن می‌کوشد تا علل و چگونگی وقوع اخبار و رویدادها را بدون اینکه نظر شخصی خود را مداخله دهد شرح و بیان کند و به عناصر خبری «چرا» و «چگونه» توأمان پاسخ دهد تحلیل‌گر باید اطلاعات خبری را مانند حلقه زنجیر به هم پیوند دهد که خواننده در لابه‌لای تحلیل او با هیچ گسستگی و ابهامی برخورد نکند.
5 - نقد مطبوعاتی: نقد مطبوعاتی، ارزیابی و قضاوت درباره یک رویداد خبری، هنری، ادبی، سیاسی و فرهنگی است که به‌منظور بررسی نکات مثبت و منفی آن رویداد صورت می‌گیرد. نقد مطبوعاتی پیچیدگی‌ها، دشواری‌ها و روش‌های علمی نقد ادبی را ندارد، چراکه مخاطبان آن عموم جامعه هستند. تفاوت نقد مطبوعاتی با نقد ادبی در موجز، توصیفی و اخباری بودن آن است.
سرمقاله مهم‌ترین و کاربردی‌ترین نوع مقاله در رسانه‌های جمعی است که آینه افکار گردانندگان نشریه است و نگارش آن به عهده روزنامه‌نگارانی است که قادرند افکار و نظرات مسئولان نشریه را درباره موضوعات مهم خبری و مسائل روز را در ستون ویژه «سرمقاله» بی‌غرضانه بنویسند. سرمقاله‌نویسان باید از افراد باتجربه و دارای تحصیلات و معلومات وسیع انتخاب شوند. نویسندگان ستون سرمقاله باید با ادبیات، سیاست، اقتصاد، تاریخ، امور دولتی، روان‌شناسی، امور ملی و بین‌المللی آشنا باشند و سیاستهای خبری و خط‌مشی رسانه‌ای را که در آن مشغول‌اند به‌خوبی بشناسند تا منطبق با این سیاست‌ها اعلام موضع و نظر کنند. این اطلاعات و معلومات پایه و اساس کار نویسندگان برای آگاهی و هدایت افکار عمومی در جهت سیاستهای رسانه است؛ بنابراین باید از نویسندگان خوش‌فکر و صاحب‌نظر کمک گرفت.
سرمقاله چون نشان‌دهنده دیدگاه رسانه است؛ معمولاً به قلم سردبیر یا مسئولان رسانه نوشته می‌شود، گرچه افراد صاحب‌نظر و نامی دیگر که کاملاً با دیدگاه‌های رسانه انطباق دارند نیز می‌توانند سرمقاله بنویسند.
محتوای سرمقاله
محتوای سرمقاله الزاماً سیاسی نیست. یک رسانه خبری تحلیلی می‌تواند در سرمقاله از شخص، امور مورد بحث در میان مردم (افکار عمومی)، انتقاد از شخصیت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مسئولان، تجلیل از یک شخصیت، درباره اقدامات نیک گذشتگان و مانند این‌ها سخن گوید.
باید بدانید محتوای سرمقاله برای روزنامه یا هر رسانه دیگری بار حقوقی دارد و ایجاد مسئولیت می‌کند؛ یعنی هر نکته‌ای که در سرمقاله بیاید، مثبت یا منفی، له یا علیه هر شخص حقیقی و حقوقی، یا اگر مقاله شاکی خصوصی پیدا کند یا مدعی‌العموم اقامه دعوی کند، تمامی بار مسئولیت متوجه روزنامه است، نه شخص نویسنده. به همین دلیل باید با مشخص کردن عنوان «سرمقاله» آن را از سایر مقاله‌ها متمایز کرد.
ویژگی‌های سرمقاله
همان‌طور که گفته شد موضع‌گیری رسانه درباره یک موضوع (رویداد خبری) ویژه است. به همین دلیل سرمقاله حتماً باید با عنوان «سرمقاله» نوشته شود و نیز الزاماً جا و ستون ثابت و بدون تغییر داشته باشد، هرچند در برخی نشریات سرمقاله با عناوین دیگری نظیر «طلیعه»، «سخن روز»، «سرآغاز»، «اول دفتر» و مانند این‌ها نوشته می‌شود، اما باید خواننده به‌راحتی تشخیص دهد؛ آنچه می‌خواند سرمقاله است و نه هر چیز دیگر مانند یادداشت.
سرمقاله، معمولاً اسم و امضا ندارد، مگر آنکه نام نویسنده به اهمیت سرمقاله بیفزاید و خواننده را به مطالعه آن ترغیب کند. روزنامه‌نگاران مشهور و صاحب‌نظر درواقع تعیین‌کننده‌اند و نظراتشان صائب است و موجب افزایش تیراژ نشریه می‌شود. نثر گیرا و جذاب نویسنده نیز تأثیر بسیاری در جلب و ترغیب خوانندگان مقاله دارد. نثر سرمقاله باید وزین و متین باشد و به سمت طنز و فکاهی نرود و حتماً باید با زبان معیار باشد و سنجیده، دارای منطق، مستند و مستدل باشد.
همه آنچه درباره یک مطلب و نوشته خوب ژورنالیستی گفته‌ایم درباره سرمقاله نیز صادق است، ازجمله اینکه نباید به موضوعات پراکنده بپردازد و وحدت موضوع و استحکام و یکدستی نگارش در آن باید حفظ شود. نثر روان و رسا و ساده داشته باشد و نباید در آن کنایه و توهین دیده شود.
منبع:
مقاله‌نویسی در مطبوعات، حسین قندی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1394
نظر شما