جان‌مایه علم دو چیز است: بینش (نظریه) و روش. بینش یا نظریه رکن اساسی هر علمی را تشکیل می‌دهد، زیرا تمام تفسیرها و تحلیل‌های ما از پدیده‌های طبیعی و اجتماعی در قالب نظریه‌ها صورت می‌گیرد. نظریه به داده‌ها و مشاهدات هر فرد نظم و ترتیب و میدان دید می‌دهد و حکم فانوس در شبی تاریک را دارد. همچنین بهره تجربی علم شامل مشاهدات و اطلاعات (داده‌ها) و بهره تعبیری شامل مفاهیم، قوانین و نظریه‌هاست. بر این اساس ترجمه پرویز اجلالی بر کتاب درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی، نوشته «دنیس مک‌کوایل»، استاد ارتباطات دانشگاه آمستردام هلند را باید به فال نیک گرفت، زیرا این اثر می‌تواند بخشی از خلأهای موجود در حوزه علوم ارتباطات کشورمان را پر کند. آنچه در پی می‌آید معرفی و فصل‌های ده‌گانه کتاب به‌منظور آگاهی خواننده از کم و کیف محتوای اثر است.
مک‌کوایل در فصل اول «پدیدار شدن وسایل ارتباط‌جمعی» پس از ذکر پنج اهمیت رسانه در جهان امروز، نظریه را تعریف کرده و چهار نوع نظریه در باب ارتباطات جمعی را برمی‌شمردر و در ضمن نگاهی به تاریخچه پیدایش رسانه از چاپی تا الکترونیک دارد.
در فصل دوم با عنوان «مفاهیم و تعاریف»، نویسنده به تعریف مفهوم «توده» و مقایسه آن با سایر اشکال جمع یعنی «گروه»، «همگان» و «انبوه خلق» و همچنین مقایسه فرهنگ توده با فرهنگ سطح بالا و فرهنگ عامه می‌پردازد. در این فصل سه شیوه اصلی ارتباط؛ یعنی «شیوه دستوری»، «شیوه خدمت‌رسانی» و «شیوه همبسته» تشریح شده است.
«نظریه رسانه‌ها و نظریه جامعه» عنوان فصل سوم کتاب است که به معرفی و تحلیل «نظریه میانجی»، «نظریه جایگزین رسانه و جامعه» و «نظریه جامعه توده‌وار» می‌پردازد.
فصل چهارم کتاب با عنوان «کاربرد نظریه رسانه: قدرت، یکپارچگی و دگرگونی» به تبیین نقش رسانه‌ها در این حوزه‌ها از منظر نظریه‌های «جامعه توده‌وار»، «مارکسیسم» و «کارکردگرایی ساختاری» و مقایسه آن‌ها می‌پردازد.
فصل پنجم به «نظریه‌های هنجاری ساختار و عملکرد رسانه‌ها» اختصاص دارد. نظریه‌های هنجاری به تشریح بایدها و نبایدهای حاکم بر وسایل ارتباط‌جمعی در شرایط مختلف می‌پردازد. مک‌کوایل این نظریه‌ها را به شش گروه تقسیم می‌کند و هر گروه را تشریح می‌کند که عبارت‌اند از: «نظریه اقتدارگرا»، «نظریه مطبوعات آزاد»، «نظریه مسئولیت اجماعی»، «نظریه رسانه‌های شوروی»، «نظریه رسانه‌های توسعه‌بخش» و «نظریه مشارکت دموکراتیک رسانه‌ها».
«تولید فرهنگ رسانه‌ای: سازمان و نقش رسانه‌ها» عنوان فصل ششم است که به چگونگی کار و کوشش ارتباط‌گران معین در چارچوب سازمان‌های رسانه‌ای خاص و به‌عنوان بخشی از نهادهای گسترده‌تر می‌پردازد. نویسنده همچنین به فعالیت سازمانی رسانه‌ها ازجمله دروازه‌بانی می‌پردازد و اذعان می‌دارد عوامل اصلی که بر انتخاب رویداد اثر می‌گذارند را می‌توان تحت عناوین آدم‌ها، مکان یا زمان به‌صورت ترکیبی یا منفرد بررسی کرد.
در فصل هفتم با عنوان «محتوای رسانه: تحلیل، بازتاب-واقعیت، گونه» آمده است: محتوای رسانه، شاهد جامعه و فرهنگ است و مک‌کوایل ضمن تشریح روش تحلیل محتوا و برشمردن ضعف‌ها و کاستی‌های آن، امیدبخش‌ترین راهکارهای پژوهش در وضع کنونی را تحلیل نشانه‌شناختی و ساخت‌گرایی می‌داند که بر روابط درونی (به‌ویژه تضادهای) عناصر متن به‌عنوان کل‌های مجزا و همین‌طور پیوند آن‌ها با کل فرهنگ متمرکز می‌شود.
موضوع محوری فصل هشتم با عنوان «مخاطبان رسانه‌ها» وابستگی یا فعال بودن مخاطبان است. نویسنده با توجه به پیدایش مخاطبان و ریشه‌های تاریخی این پدیده می‌نویسد: نخستین تحول مهم در مفهوم مخاطب به دنبال اختراع چاپ به وقوع پیوست که پیدایش عامه خوانندگان بود؛ دومین تحول عمده، تجاری شدن روزافزون بیشتر اشکال ارتباط‌جمعی به‌ویژه رسانه‌های چاپی بود؛ و سومین تحول، پیدایش رسانه‌های الکترونیک بود که به همه‌جایی شدن و از نظر اجتماعی، تجزیه شدن مخاطبان کمک بسیار کرد.
در فصل نهم با عنوان «فرآیندهای اثرگذاری رسانه‌ها»، سه مرحله تاریخی در خصوص تأثیرات رسانه‌ها به بحث گذاشته شده است. در مرحله آغازین تصور می‌شد رسانه تأثیر بسیار نیرومندی دارند. مرحله دوم زمانی پدیدار شد که محققان در باب تأثیرات رسانه‌ها به تردید افتادند و شواهدی برای تأیید آن پیدا نکردند و بعد از آن تاکنون، محققان بسیاری از بازگشت به مفهوم رسانه‌های جمعی نیرومند جانبداری کرده‌اند، محققان مارکسیست هم اعتقاد دارند که ارتباط‌جمعی در مشروعیت‌دهی به جوامع سرمایه‌داری و بوروکراتیک بسیار مؤثر است.
نویسنده در فصل پایانی کتاب با عنوان «یادداشتی درباره آینده نظریه ارتباط‌جمعی» اذعان می‌دارد با وجود حجیم بودن نظریه‌ها و اندیشه‌های موجود درباره رسانه‌ها هنوز بسیار ناقص و موقتی است. وی با اشاره به تغییرات تکنولوژیک و دگرگونی‌های اجتماعی همراه با آن، که مرز میان عمومی و خصوصی و فرستنده و دریافت‌کننده را در هم ریخته است، به بررسی گونه‌شناسی رویدادهای ارتباطی می‌پردازد.
چاپ اول درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی دنیس مک‌کوایل را دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها در سال 1382 منتشر کرد در اختیار خوانندگان قرار داد.
مشخصات کتاب
درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی
نویسنده: دنیس مک کوایل
ترجمه: پرویز اجلالی
ناشر: دفتر و مطالعات و توسعه رسانه‌ها
نظر شما