به گزارش مهر رسانه مهمترین عنصر در جنگ‌های سخت و نرم جهان بوده و هست و این عنصر می‌تواند از هر المان و ابزار جنگی سخت قوی‌تر عمل نماید، در دوران دفاع مقدس نیز رسانه حرف اول مدیریت کلان جنگ را می‌زد و موجب التزام و همبستگی داخلی به منظور مقابله با دشمن خارجی و برخی عناصر داخلی آن شده بود و نشان داد که ضرورت رسانه و تبلیغ در جنگ از داشتن قدرت نظامی بیشتر است در همین راستا گفتگویی با حمیدرضا خزایی از مدیران وقت رادیو در جنگ تحمیلی داشته‌ام که در ادامه خواهید خواند.
حمیدرضا خزایی متولد سال ۱۳۳۲ در شهر ری است که قبل از پیروزی انقلاب به ۵ سال زندان رژیم پهلوی محکوم و در سال ۵۷ آزاد شد، و با توجه به فعالیت‌هایی که در جریان پیروزی انقلاب داشته وارد تشکیلات انقلابی شده و مسئولیت انتظامات راهپیمایی‌ها و بخشی از انتظامات تشریفات بازگشت امام (ره) به عهده او بوده است و پس از ۲۲ بهمن که صدا و سیما در اوج اعتصابات بود، با دستور امام (ره) به آیت الله طالقانی همه به سر کار برگشتند و نیروهای نظامی از آن خارج شد، و احمد جلالی توسط آقای مطهری به عنوان مدیر رادیو انتخاب و به مرور بچه‌های انقلابی همدیگر را فراخواندند و حمید رضا خزایی هم توسط همین‌ها وارد رادیو شد و با توجه به اینکه آن موقع رسانه نمی‌دانست اما معتمد انقلاب بود وارد رادیو شد و در پخش رادیو مشغول به کسب تجربه شد و به تدریج از افراد قدیمی وفادار به انقلاب و نیروهای متخصص جدید در رادیو استفاده کرده، تا اینکه در ۳۱ شهریور با اولین صدای انفجار او و همکارانش وارد یک مرحله جدید پس از انقلاب شدند و در عین هیجان و ترس با هماهنگی شورای انقلاب و بیت امام (ره) اولین بیانیه جنگ که توسط آیت‌الله خامنه‌ای خوانده شده بود را از رادیو پخش کردند و از اولین مارش‌های نظامی که مربوط به ارتش بود استفاده کردند و با کمترین تجربه یک ستاد بحرانی در پخش رادیو تشکیل و شروع به ساماندهی نیروها و تولید برنامه و پخش زنده با بکارگیری نویسنده و گوینده‌های شاخص کرده و اولین ستاد تبلیغات جنگ در ارشاد تشکیل و هماهنگی‌ها با آن صورت می‌گرفت.
سوابق وی از ابتدای حضور در رادیو عبارت است از: مسئول هماهنگی پخش رادیو، قائم مقام مدیر پخش رادیو، مسئول کمیته بحران در دوران تبلیغات دفاع مقدس، مدیر رادیو جبهه، مدیر تولید رادیو، معاون اجرایی رادیو، مدیر گروه معارف شبکه رادیویی تهران، مدیر رادیو کرج، قائم مقام معاون صدا، قائم مقام معاون برنامه ریزی و نظارت سازمان صدا و سیما بوده است.
از خزایی در خصوص روند فعالیت و نقش رادیو در تبلیغات جنگ تحمیلی سوالاتی پرسیدم، در ادامه این گفتگو را می‌خوانید:
* به‌طور کلی ما چیزی به عنوان رسانه در ۸ سال دفاع مقدس داشته‌ایم و اصلاً نیازمند رسانه و تبلیغات بوده‌ایم و اگر بوده به چه مقدار و آیا کافی بوده است؟
قطعاً بوده و نیاز حتمی یک جنگ و بحران رسانه است و اگر نباشد ممکن است پیروزی رخ ندهد که نقش رسانه مدیریتی دفاعی از جنگ است و اگر تهییج مردم و رزمنده‌ها صورت نمی‌پذیرفت ما با مشکلات و شکست‌های فراوانی مواجه می‌شدیم. که این مقدار با توجه به شرایط و امکانات آن موقع کافی بوده اما تا الان برای انتقال مفاهیم کافی نبوده و نیست و در شرایط بحران و جنگ و با توجه به حداقل امکانات و تجارب، ما در رسانه بودن و انتقال درست، آگاهی بخشی و ارتباط دوسویه مردم و رزمندگان موفق بودیم و سرعت و کیفیت ما مطلوب بود و سایر رسانه‌های جهانی از جنگ روانی، تهمت، شایعه پراکنی و دروغگویی استفاده می‌کردند اما ما صداقت خبر برایمان مهم بود و ممکن بود دیر اطلاع رسانی کنیم اما صادقانه‌ترین خبر را اعلام می‌کردیم و بنظرم این دقیقاً همان رسانه است، یک رسانه موفق در جنگ.
* شما از ابتدای شروع به‌کارتان پس از پیروزی انقلاب و در جنگ تحمیلی در تهران و جام جم حضور داشتید یا به مناطق عملیاتی هم سر می‌زدید و نظارت میدانی داشتید؟
مساحت مناطق جنگی خیلی زیاد بود و طبیعتاً نمی‌شد با توجه به شرایط و امکانات از تهران همه مناطق را پوشش بدهیم، به همین منظور اقدام به ایجاد دو قرارگاه در غرب و جنوب کردیم که این دو زیر پوشش اهواز و خاوران بود، که در خطوط پشت جبهه حاضر بودند و ما از تهران اکیپ فیلم بردار، گزارشگر با تجهیزات می‌فرستادیم تا از عملیات‌ها و زمان‌های عادی گزارش تهیه کنند و یک خط برگشتی که مخابرات تعبیه دیده بود فیلم و صداها را به تهران منتقل می‌کردند.
بنده خودم نیز گه گاه برای کمک به همکاران و بررسی وضعیت اعزام می‌شدم ولی از بیت امام (ره) هم اعلام شده بود، شما و دیگر مدیران در تهران باشید برای کنترل از مرکز بهتر است و جهاد اصلی فرهنگی شما اینجاست.
این رفت و آمدهای گه گاه تا سال ۶۴ ادامه داشت و چون نمی‌دانستیم جنگ دقیقاً کی تمام می‌شود عموماً کارهای مقطعی رسانه‌ای می‌کردیم، و چون جنگ طولانی شده بود سازمان صدا و سیما به این فکر افتاد که یک رادیوی اختصاصی به نام رادیو جنگ راه بی‌اندازد و با نظرسنجی از مناطق جنگی، رزمندگان و نیروهای نظامی راه اندازی و نحوه ارائه محتوا و طراحی چگونگی فعالیت آن در شورای تبلیغات جنگ با پخش روزی ۳ ساعت برنامه در آبان ۶۵ تصویب و راه اندازی شد. که از اهداف مهم آن با توجه به سایر اهداف رادیو تولیدات تخصصی از جبهه و پیگیری وضعیت سلامت، اسارت یا شهادت رزمنده‌ها بعد از هر عملیات و اطلاع رسانی آن به خانواده‌هایشان و مردم در شهرها از طریق ارسال ماهواره‌ای که موجب سریع‌تر شدن انتقال اخبار می‌شد بود.
* مهمترین اهداف تبلیغاتی دفاع مقدس از منظر رسانه و در رادیو چه بود و شما به عنوان یکی از مدیران رسانه‌ای و از مهمترین رسانه‌ها در جنگ! از چه ابزار، راهکار و شیوه‌هایی برای اطلاع رسانی دقیق و درست آن استفاده کرده و نحوه اتصال و تعامل میان مردم با رزمندگان چگونه بود؟
- اطلاع رسانی از مناطق جنگی و جبهه‌ها برای آگاهی مردم از وضع جنگ
- اطلاع رسانی از نحوه پشتیبانی و بسیج مردمی برای کمک به رزمنده‌های مناطق جنگی
- تغذیه فکری، علمی، اخلاقی، سیاسی رزمنده‌ها برای تقویت روحیه و انسجام بیشتر
- اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در زمینه‌های اجتماعی، بهداشتی و حفاظتی به رزمنده‌ها برای حفظ سلامت جسمی و روحی آن‌ها و نیز هوشیاری حفاظتی به آن‌هاآب
- خنثی سازی برنامه‌های جنگ روانی و شایعه پراکنی دشمن
- پخش برنامه‌های تهییج کننده برای رزمنده‌ها قبل از عملیات‌ها و برنامه‌های روحیه دهنده در زمان‌های عادی و رکود
- برقراری اتصال مداوم دوسویه میان رزمندگان و خانواده‌های آن‌ها و پخش صدا و مصاحبه‌ی از طریق رادیو
- ارائه تحلیل‌های عقیدتی، سیاسی، تاریخی با نقل از تاریخ و سیره اهل بیت (ع) در دوران رکود و عادی مناطق جنگی برای حفظ روحیه رزمندگان
- پخش سخنرانی‌های امام خمینی (ره) و دیدارهایشان با رزمندگانی که برای تجدید قوا برگشته بودند برای مناطق جنگی به منظور حفظ و تقویت روحیه و امید بخشی به رزمندگان
- تولید برنامه‌های نمایشی، موسیقایی و فرهنگی برای اوقات فراغت رزمنده‌ها و خانواده‌هایشان
- به‌کارگیری و استفاده از شخصیت‌های مهم در عرصه موسیقی انقلابی و گویندگان مطرح برای ساخت برنامه‌های مورد نظر و نیز دعوت از برخی شخصیت‌های سیاسی، مذهبی و هنری در رادیو یا تماس تلفنی با آن‌ها برای گفتگو و صحبت مستقیم با مردم و رزمندگان به منظور تقویت روحی جبهه‌ها و بالا بردن انگیزه مردم در شهرها برای کمک به مناطق جنگی و اعزام نیروهای تازه نفس.
* در زمان جنگ نقش شخصیت‌های مهم (به اصطلاح امروزی سلبریتی)، نخبگان و برجستگان در کمک و همراهی رسانه‌ای و تبلیغی جنگ با رادیو چگونه بوده و شما به چه نحو از آن‌ها استفاده می‌کردید؟
همان‌طور که جلوتر گفتم ما سعی می‌کردیم از همه تجربه‌ها و نیروهای مردمی با استعداد استفاده کنیم که در این بین واحد موسیقی در جنگ فعال شد و با به‌کارگیری از آهنگ سازان، شعرا و خوانندگان مطرح و تازه کار و نیز در سایر حوزه‌ها در تولید نمایش‌های رادیویی و برنامه‌های ترکیبی از نویسندگان، گویندگان و هنرمندان قدیمی و تازه کار و در برنامه‌های تولیدی به عنوان مهمان از سایر شخصیت‌های مهم سیاسی، مذهبی، ورزشی و هنری استفاده و در برخی مقاطع هم با هماهنگی ارشاد چند نفر از این شخصیت‌ها را به جبهه‌ها برای بازدید و روحیه بخشی به مناطق جنگی اعزام می‌کردیم.
* آیا دفاع مقدس ما از زمان شروع تا پایان و بعد از آن تا بحال درست روایت شده است؟
خیلی از اطلاعات و منابع ما در عملیات‌ها با شهادت فرماندهان و نیروهای مهم مدفون می‌شد و یا با بمباران بعث از بین می‌رفت و خیلی از موارد هم بخاطر حیا و خویشتنداری رزمنده‌ها مطرح نشده و بخش دیگری هم بخاطر برخی ملاحظات و محافظه کاری‌ها بیان نشده و باید مؤسسه حفظ و نشر آثار دفاع مقدس در این زمینه بهترین و مؤثرترین نقش را برای بیان نگفته‌ها ایفا کند.
* به‌نظر شما در روایت رسانه‌ای و تبلیغی جنگ ایران موفق بود یا دولت بعث عراق؟
دولت وقت عراق و حکومت بعث با کمک و پشتوانه حدود بیست کشور که در آن ابر قدرت‌ها دخیل بودند با اتکا به امکانات عالی، استفاده از جاسوس و ستون پنجم، و حربه‌های جنگ روانی (شایعه و دروغ پراکنی) استفاده می‌کردند بظاهر توفیق داشتند اما ما با اتکا به صداقت و روایت صادقانه و نیز وجود تفکر بسیجی خیلی از حربه‌های دشمن را خنثی و در اکثر موارد موفق بودیم.
از نظر من اعلام فتح خرمشهر و همه تولیدات و پخش زنده‌های حول محور این اتفاق و اعزام گزارشگر میان مردم برای جشن خیابانی و میان رزمنده‌ها برای انتقال دوسویه این موفقیت بهترین و مؤثرترین حرکت رسانه‌ای در طول جنگ تحمیلی بود.
* شما معتقدید نسل بعد از جنگ فهم درستی از چرایی جنگ تحمیلی دارد و رسانه در این مورد موفق بوده است یا خیر؟
خدا باید ما را کمک کند که بتوانیم با چشم و گوش آن زمان و راویان و شاهدان آن زمان که هنوز هستند برای هر نسل با زبان و ادبیات خود آن نسل از جنگ روایت کنیم، یک روایت درست و صادقانه و چند وجهی رسانه‌ای در حوزه نمایش، نوشتاری و گفتاری تا نسل‌های جدید با شرایط و چرایی دقیق آن روزها بهتر آشنا شوند که متأسفانه در این سال‌ها که حدود سی سال از جنگ گذشته با سیاست کاری و جناح بازی این انتقال با مشکل مواجه شده و باید این رویه اصلاح شود.
* نقش حاکمیت، مردم، رزمندگان، در تبلیغات رسانه‌ای درست جنگ چگونه بوده و کدامیک اولویت این امر هستند؟
به نظر من حاکمیت مهمترین نقش و وظیفه را داشته و دارد که با حمایت و ایجاد فضا و بستری مناسب دست راویان و سازندگان آثار رسانه‌ای را باز گذاشته تا بتوانند هر چه بهتر این مفاهیم را برای مردم و نسل‌های مختلف بیان کنند، البته که ما باید در انتخاب افراد و گروها برای روایت و تبلیغات جنگمان دقت بیشتری داشته باشیم و از کسانی استفاده کنیم که متعهد و متخصص هستند، حتی اگر فردی هم متعهد نبود با ایجاد بستری او را به این سمت سوق دهیم و نگذاریم روایت‌های تحریفی و غلطی در حوزه دفاع مقدس صورت پذیرد.
* نقش شهید آوینی و روایت فتح‌اش را در امر تبلیغاتی جنگ موفق می‌دانید و آیا مدلی شبیه ایشان در عصر حاضر وجود دارد؟
شهید آوینی تنها و بهترین شخصیت رسانه‌ای و راوی تبلیغات در جنگ تحمیلی بود و مانند او تابحال نیامده و این باعث تأسف است که ما در رسانه نتوانستیم شخصی مانند آوینی را تربیت و پرورش دهیم و این نیز کار حاکمیت و مسئولین فرهنگی رسانه‌ای کشور است که استعدادی مشابه آن را به جامعه معرفی کنند و خط قرمزهای سختگیرانه یا سلیقه‌ای نگذاشته چنین فرد و تفکر مشابهی دیده شود و رشد پیدا کند که این مورد هم باید اصلاح و رفع شود.
* شما و همسنگرانتان چقدر در امر تبلیغاتی رسانه‌ای و روایت دقیق از دفاع مقدس جدای از مسئولیت رادیویی موفق بوده‌اید؟
ما علاوه بر بعد سازمانی و وظیفه شغلی اکثراً پیش می‌آمد که در شاید ده روز خانه نمی‌رفتیم و احساس تکلیف بیش از حد عرف کاری می‌کردیم و ۲۴ ساعته در خدمت و پای کار بودیم و تمام سعی خود را می‌کردیم که به بهترین نحو وظیفه تبلیغی رسانه‌ای را انجام دهیم، در شرایط حال هم با توجه به سختی شرایط، مشکلات فراوان و ملاحظات سختگیرانه و افزایش سن موجب کاهش انگیزه و کمرنگ شدن بعد تبلیغاتی روایی از دفاع مقدس توسط همرزمان دوران ما شده ولی اکثراً در تلاش بوده‌اند در این سال‌ها با حضور در میدان رسانه‌ای بهترین روایت از جنگ را ارائه دهند که البته کافی هم نیست.
* آثار تولیدی در این حوزه را چقدر واقعی و حقیقی می‌دانید؟
تولید آثار با محتوای جنگی همیشه سخت بوده و با موانع متعددی همراه بوده است، شاهدان میدانی این امر یا شهید شده‌اند یا در اثر کهولت سن و عوارض بمب‌ها توانایی ذهنی و جسمی خود را از دست داده‌اند و سایر افراد صادق و متعهدی که بتوانند تولیدات راستینی داشته باشند کم هستند و آن‌هایی هم که می‌سازند عمدتاً هم فکر ما نیستند و یا تحرف می‌کندد و یا اگر بخواهند دقیق بیان کنند بخاطر اختلاف سلیقه یا جایگاه اعتقادی ممکن است با محدودیت مواجه شوند، به هر حال خود رسانه هم در بیان واقعیت گاهی نیازمند غلو و بکارگیری تکنیک‌های هنری خاص در تولیدات و روایات است، مثلاً در تولید آثار سینمایی و تلویزیونی.
* دشمنان چقدر در تحریف تبلیغاتی و روایی جنگ موفق بوده‌اند؟
ببینید به هر حال ما از پشتوانه مردمی برخوردار بودیم و هر چقدر دشمن تلاش می‌کرد برای القای اهداف خود، چون مردم به رسانه ما اعتماد داشت و به دشمن نداشت غالباً با شکست مواجه می‌شد و دشمن فکرش را نمی‌کرد مردم همه حربه‌های آن‌ها را با تفکر بسیجی و اعتقادی خنثی کند. قطعاً دشمن قوی‌تر از ما بود اما ما هم به اتکای به صداقت و اعتماد مردمی پیروز نهایی این قائله بوده‌ایم.
* بعد از جنگ تحمیلی رویکرد شما برای تداوم مسیر رسانه‌ای خود چگونه و تا چه حد مؤثر و مفید بوده است!؟
بنده پس از جنگ و بعد از دوران حرفه‌ای شغلی روی به تدریس، آموزش و کمک فکری تجربی به نسل بعدی آوردم و به عنوان مشاور در کنار دوستان جدید در سازمان بوده و هستم و معتقدم باید روش‌ها نو و متفاوت و ویژه باشد تا بتوانیم در جنگ فعلی که جنگ نرم هست پیروز شویم، الان در موضع ضعف هستیم و لازم است از همه تفکرات و شیوه‌های درست و قوی استفاده کنیم.
همچنان معتقدم که رادیو در همه اعصار بهترین و قوی‌ترین رسانه است که در بدترین بحران‌ها و با کمترین امکانات به راحتی می‌تواند در اختیار مردم قرار بگیرد، و لازمه قدرت در رسانه استفاده از تجربیات گذشته و بکارگیری علم نوین و نیروهای جدید در کنار هم است. و باید آموزش مکرر را سرلوحه اعمال خود در رسانه قرار دهیم تا موفق باشیم.
نظر شما