در فضای فرهنگی و فناوری امروز، همه از نوعی رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. بر اساس مطالعه‌ای که در سال 2021 در مرکز تحقیقات پیو[1] انجام شد، بیش از 95 درصد از پاسخ‌دهندگان در سنین 18 تا 29 سال گزارش داده‌اند از نوعی رسانه‌ی اجتماعی استفاده می‌کنند. 78 درصد از افراد 30 تا 49 سال هم همین پاسخ را داده‌اند. در حدود 64 درصد افراد 50 تا 64 ساله هم کاربر شبکه‌های اجتماعی هستند. برای نسلی که با اینترنت و شبکه‌های اجماعی بزرگ نشده‌اند، این آمار شگفت‌آور است و نشان از شیوع استفاه از رسانه‌های اجتماعی است.
در گروه سنی 18 تا 29 سال، 95 درصد از یوتیوب، 71 درصد از اینستاگرام، 65 درصد از اسنپ چت و حدود 50 درصد از TikTok استفاده می‌کنند. این آمار نشان می‌دهد در دنیای امروز، زندگی بدون شبکه‌های اجتماعی برای مردم قابل تصور نیست و مردم به دلایل مختلفی کاربر و در خیلی از موارد، معتاد استفاده از شبکه‌های مجازی هستند. وابستگی به رسانه‌های اجتماعی در پنج سال گذشته بیشتر شده است و باید به آنچه که رسانه‌های اجتماعی با ما انجام می‌دهند، بیشتر توجه کنیم.
جریان بی‌پایان ارتباطاتی که توسط رسانه‌های اجتماعی ارائه می‌شود، نحوه تفکر و جذب اطلاعات ما را تغییر می‌دهد. مردم در حال حاضر به توسعه‌ی عادات استفاده از رسانه‌های اجتماعی می‌پردازد که این عادات، هم می‌تواند به سلامت روان آنها کمک کند و هم به آنها آسیب برساند. از آنجایی که روند استفاده از شبکه‌های اجتماعی روز به روز در حال افزایش است، محققان بیشتری در حوزه‌ی سلامت روان و شبکه‌های اجتماعی به تحقیق و پژوهش پرداخته‌اند.
رسانه‌های اجتماعی و مغز
از نظر عصب شناسی، رسانه‌های اجتماعی به روش‌های منحصر به فردی بر عملکردهای مختلف مغز تأثیر می‌گذارند؛ به عنوان مثال، توجه مثبت در رسانه‌های اجتماعی، بخش‌های مختلفی از مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. طبق مقاله‌ای به نام «علوم اعصاب شناختی اجتماعی و عاطفی» افزایش لایک‌ها در فیس‌بوک، توییتر یا اینستاگرام باعث فعال‌سازی مدار مغزی مرتبط با پاداش در قسمت‌هایی از مغز، از جمله در ناحیه‌ی مخطط و ناحیه شکمی که مسئول دریافت تشویق و توجه دیگران هستند، می‌شود.
ناحیه تگمنتال شکمی (VTA)، یکی از بخش‌های اصلی مغز است که مسئول تعیین سیستم پاداش در بدن افراد است. هنگامی که کاربران رسانه‌های اجتماعی بازخورد مثبت «لایک» دریافت می‌کنند، مغز آنها گیرنده‌های دوپامین را فعال می‌کند که تا حدی مسئولیت آن با (VTA) است.
مطالعه‌ی دیگر بر اساس نظارت MRI بر فعالیت مغز انجام می‌شود، نتایج مشابهی را نشان داد. محققان، مغز نوجوانان را در حال استفاده و مرور اینستاگرام تجزیه و تحلیل کرده‌اند و دریافتند «مشاهده عکس‌ها با لایک‌های زیاد، در مقایسه با لایک کم‌تر، سبب فعالیت بیشتر مناطق عصبی مرتبط با پردازش پاداش، شناخت اجتماعی، تقلید و توجه است. مسائلی مانند قمار و مواد مخدر کاملاً سیستم مشابهی دارند و بر سیستم‌های پاداش مغز حکومت می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی هم مانند آنها می‌تواند عمل کند.
خارج از سیستم‌های پاداش، محرک‌های شبکه‌های اجتماعی می‌توانند بر عملکردهای تصمیم‌گیری و پردازش هیجانی مغز تأثیر بگذارند. در مطالعه‌ای دیگر، فعالیت‌های مغز نوجوانان مورد بررسی قرار گرفت. محققان در آن مطالعه دریافتند، بخش‌هایی از مغز که با پردازش احساسی و عاطفی سر و کار دارند، زمانی که نوجوان‌های شرکت کننده در آزمایش احساس می‌کردند حذف شده‌اند، واکنش قابل توجهی نشان می‌دادند. این مطالعات تأثیر «طرد شدن در فضای اجتماعی آنلاین» را بر مغز در حال رشد نوجوانان جستجو کرد. نتایج این پژوهش نشان داد که وقتی کاربران شبکه‌های اجتماعی از گروه‌های چت حذف می‌شوند، مغز به طور مستقیم واکنش نشان می‌دهد.
چرا در شبکه‌های اجتماعی پست می‌گذاریم
مردم مطالب مختلفی را برای ارسال در پلتفرم‌های مختلف رسانه‌های اجتماعی انتخاب می‌کنند. وقتی آنها می‌خواهند عکسی را به اشتراک بگذارند، اینستاگرام را انتخاب می‌کنند و زمانی که بخواهند جملات کوتاهی را پست کنند، به توییتر می‌روند. مشخص کردن اینکه چرا افراد در شبکه‌های اجتماعی خود پست می‌گذارند، کاری دشوار است. با این حال با توجه به برخی الگوریتم‌ها و اتفاقات شبکه‌های اجتماعی، درک انگیزه‌های عمومی برای ارسال پست آسان‌تر می‌شود.
مقاله‌ای به نام «روانشناسی اشتراک گذاری اجتماعی» سطوح مختلف انگیزه‌های پست گذاشتن را بیان کرد. نویسندگان این مقاله از دیدگاه بازاریابی به روانشناسی اشتراک‌گذاری در شبکه‌های اجتماعی پرداختند؛ اما در واقع از انگیزه‌های رواشناختی برای تحلیل این موضوع استفاده کردند. آنها سلسله مراتب نیازهای انسانی مازلو را با دلایلی که مردم پستی را شبکه‌های اجتماعی می‌گذارند، تطبیق دادند. هرم نیازهای مازلو، شامل موارد زیر است:
- نیازهای فیزیولوژیکی: اساسی‌ترین نیازهای بشر شامل غذا، پوشاک، سرپناه و خواب است که همگی در رده‌ی «فیزیولوژیک» در انتهای هرم جای می‌گیرند. محصول یا خدماتی که چنین نیازهای اساسی را برآورده می‌کنند احتمالاً به صورت آنلاین به اشتراک گذاشته می‌شوند. به عنوان مثال، اگر فردی رستورانی را ببیند که غذاهای خوبی را با قیمت پایین تبلیغ می‌کند، احتمالاً حواس او تحریک می‌شود و او را وادار می‌کند که لینک خرید از رستوران را با دوستانش به اشتراک بگذارد. در واقع، 49٪ از مردم می گویند که اشتراک گذاری به آنها اجازه می‌دهد تا دیگران را در مورد یک محصول یا خدمات خاصی که برای دوستان و خانواده مفید است، آگاه کنند.
- ایمنی: یکی از نیازهای اساسی انسان مازلو که باید در طول زندگی به دقت مورد توجه قرار گیرد، ایمنی است. مطالب مرتبط با سلامت، اشتغال، ایمنی فیزیکی و مواردی از این دست به طور مرتب در سایت‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شود. در واقع، کسانی از نسل X که قبل از هزاره‌ها هستند و بین 39 تا 53 سال سن دارند، اغلب موضوعاتی را در مورد زندگی سالم بین ساعت 8 شب تا 12 نیمه شب به اشتراک می‌گذارند. فیس‌بوک ویژگی به نام Safety Check دارد که کاربران می‌توانند با فعال‌کردن آن درباره‌ی بیماری‌ها و بلای طبیعی و راه مقابله با آن به سایر کاربران اطلاعاتی بدهند.
- احساس عشق یا تعلق: انسان‌ها باید احساس تعلق و پذیرش داشته باشند و این دلیلی است که مردم تصاویر را به اشتراک می‌گذارند و وضعیت می‌گذارند تا «لایک» بگیرند. هرچه تعداد لایک‌های افراد بیشتر باشد، احساس ارزشمندی و پذیرش بیشتری می‌کنند. متأسفانه این احساس، یک جنبه منفی هم دارد؛ اگر یک پست دیده نشود، می‌تواند احساسات منفی ایجاد کند.
- ارج نهادن: تمایل به شناخته شدن و پاداش برای دستاوردها یک غریزه‌ی اولیه برای انسان است. بازاریابان تمایل دارند از طریق کمپین‌های اشتراک‌گذاری رسانه‌های اجتماعی از این احساس بهره ببرند. تحقیقات نشان می‌دهد بیش از ۵۰ درصد توییت‌ها در توییتر روی «من» متمرکز هستند. مردم دوست دارند در مورد خودشان صحبت کنند؛ زمانی که احساسات و تجربیات خود را در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذاریم، بخش پاداش طلب مغز ما فعال می‌شود. در غیر این صورت چرا ما این همه عکس از تعطیلات را در پلتفرم‌های مختلف می بینیم؟ یا چرا مردم مایل هستند مسائل مربوط به ازدواج و خانواده‌ی خود را به اشتراک بگذارند؟
- خودشکوفایی: در رأس میل انسان‌ها برای دستیابی به پتانسیل کامل، خودشکوفایی قرار دارد. این می‌تواند به معنای انجام یک ورزش خاص یا تکمیل یک هنر دشوار باشد. همچنین می‌تواند به معنای قبولی در امتحان و کنکور باشد. کاربران دوست دارند برای تقویت اعتماد به نفس خود، موفقیت‌هایشان را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند.
دنیای روانشناسی اخیراً تلاش کرده است به دلایل بیشتری در انگیزه‌های ارسال مطالب در رسانه‌های اجتماعی دست پیدا کند. مقاله‌ای با عنوان «چرا به اشتراک می‌گذاریم: مطالعه‌ی انگیزه‌ها برای اشتراک‌گذاری رسانه‌های اجتماعی در تلفن همراه» نتایج یک آزمایش واقعی را ارائه کرد. در آن آزمایش از شرکت‌کنندگان درخواست شد تا عادات پست‌گذاری و احساسات مربوط به آن را در یک دفترچه بنویسند و سپس در مصاحبه‌های مربوط به آن شرکت کنند. پس از نظارت بر رفتارهای اشتراک‌گذاری، محققان دریافتند تأثیرات اجتماعی و عاطفی پست گذاشتن، باعث می‌شود مردم به این کار تمایل داشته باشند. حتی دریافته‌اند کودکان و نوجوانان با ارسال پست به دنبال تعامل و یافتن هویت اجتماعی خود هستند.
طبق مقاله‌ای، یکی از دلایلی که مردم در رسانه‌های اجتماعی پست می‌گذارند این است که اشتراک‌گذاری شرایط زندگی می‌تواند بازخورد مثبت در رسانه‌های اجتماعی به همراه داشته باشد و باعث افزایش عزت نفس شود. توجه مثبتی که برخی از کاربران پس از ارسال پست دریافت می‌کنند، باعث ایجاد اشتراک‌گذاری اجتماعی بیشتر و بیشتر در بسیاری از کاربران می‌شود.
در مجموع، مردم معمولاً از موقعیت‌های احساسی خود پست می‌گذارند تا همدلی سایر کاربران و توجه آنها را به دست آورند. از آنجایی که ماهیت رسانه‌های اجتماعی بر ارتباطات متمرکز است، منطقی است که انگیزه اصلی برای ارسال پست از اتفاقی با بار روانی برای ارتباط با دیگران ناشی می‌شود؛ اما این تلاش مداوم برای پذیرش و قرار گرفتن در رسانه های اجتماعی می‌تواند برای برخی منجر به مشکلات روانی بزرگ شود. مثلاً زمانی که کاربران شبکه‌های اجتماعی موقعیت خود را با دیگران مقایسه می‌کنند، خود را زیر ذره‌بین قرار می‌دهند و دائماً در حال خود قضاوت‌گری هستند. البته مسئله‌ی تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر ذهن و روان انسان پیچیده‌تر از آن است که به راحتی آن را شناخت و مقابله کرد.
[1]. Pew Research Center
نظر شما