تکرار، همیشه هم بد نیست! / اصول به‌کارگیری نقل قول در گزارش

گزارش و یادداشت دو قالب اصلی روزنامه‌نگاری هستند که به خبرنگار، امکان روایتگری و کنشگری مسئله‌محور می‌دهند. یک تفاوت اصلی، مسیر این دو قالب را از یکدیگر جدا می‌کند، با وجود این‌که هدف یکسانی دارند. شما در گزارش نقل‌قول‌هایی از دیگران را دست‌چین می‌کنید و مسئله و راهکارها را روایت می‌کنید اما در یادداشت، نظر و تحلیل شخصی خود را مطرح می‌کنید.

گزارش با توجه به این‌که شما از جانب خود حرف نمی‌زنید و نظرات کارشناسان مختلف را نقل می‌کنید، از سمت مخاطبان مورد اعتماد بیشتری واقع می‌شود و در نتیجه اثرگذاری بیشتری دارد. نقل قول به عنوان اصلی‌ترین وجه تمایز گزارش با یادداشت، در رزونامه‌نگاری اهمیت فراوانی دارد. به کارگیری نقل قول، اصول و قواعد مشخصی دارد که عدم رعایت آن‌ها، از اعتبار گزارش و شما خواهد کاست.

روزنامه‌نگار، متعهد به کلمات 

نقل قول، در یک تعریف ساده یعنی تکرار مطالب نوشته شده یا گفته شده دیگران در متن. این تکرار در روزنامه‌نگاری به سه شکل صورت می‌گیرد: مستقیم، غیر مستقیم و جزئی. در نقل قول مستقیم، مطلب را دقیقاً همان‌طور که بیان شده، می‌نویسیم، به قول معروف باید واو به واو، عین هم باشند. اگر درباره‌ی به کارگیری حتی یک کلمه توسط گوینده یا نویسده‌ی اصلی مطلب، تردید داریم، حق استفاده از نقل قول مستقیم را نداریم. این نوع از نقل قول در متن، مابین دو گیومه قرار می‌گیرد: «...»

تکرار دقیق مطلب، وظیفه‌ی روزنامه‌نگار در نقل قول مستقیم است، اما گاهی مطلب بیان شده توسط گوینده‌ی اصلی، حاوی اشتباهات دستوری است که تکرار آن‌ها در رسانه‌ی رسمی ممکن نیست. برای مثال از فعل جمع برای فاعل مفرد استفاده شده است. در این موارد روزنامه‌نگار می‌تواند اشتباه‌های دستوری را برای روشن‌تر شدن عبارات تا آن‌جایی به مفهوم مطلب لطمه نخورد، اصلاح کند.

روزنامه‌نگاران اغلب در سه مورد از نقل قول مستقیم استفاده می‌کنند. اولاً زمانی که گوینده مطلبی را بیان می‌کند که نماینگر قضاوت و داوری شخصی خودش نسبت به یک مسئله است و نظرات او قابل بحث و گفت‌وگو توسط کارشناسان دیگر است. در این زمان لازم است از نقل قول مستقیم استفاده شود تا مطلب به صورت دقیق منتقل شود. مورد دومی که استفاده از نقل قول مستقیم توصیه می‌شود، جایی است که گوینده، مطلبی عجیب و غیرمنتظره بیان می‌کند و روزنامه‌نگار می‌خواهد با انتقال دقیق آن، شخصیت و طرز فکر گوینده را به مخاطبان نشان دهد. سومین جایی که روزنامه‌نگاران از نقل قول مستقیم استفاده می‌کنند، در مواردی است که نظرات گوینده بر خلاف نظر شخصی خبرنگار است و خبرنگار با نقل قول مستقم تأکید می‌کند که موافق این مطالب نیست.

کلمات متفاوت، مفهوم یکسان 

نقل قول غیرمستقیم دومین شکل از نقل قول است. در این نوع از نقل قول، مفهوم اصلی مطالب گوینده، به صورت درست و روشن به نقل از او نوشته می‌شود اما الزاماً همان کلماتی که او به کاربرده است، ذکر نمی‌شوند. در نقل قول غیر مستقیم مطلب را داخل گیومه قرار نمی‌دهیم و بلافاصله بعد از دو نقطه می‌آوریم. نقل قول غیر مستقیم زمانی به کار گرفته می‌شود که مطلب بیان‌شده، گنگ و نامفهوم است و لازم است خبرنگار آن را به صورتی دربیاورد که برای مخاطبان، قابل فهم باشد. هم‌چنین زمانی که گوینده از واژه‌های تخصصی و کارشناسی، که برای عموم مردم قابل فهم نیستند، استفاده می‌کند، روزنامه‌نگار باید مطلب را به زبان قابل فهم تبدیل کند و به صورت غیر مستقیم نقل کند. زمانی‌که گوینده یک مطلب طولانی را بیان می‌کند، روزنامه‌نگار می‌تواند آن را خلاصه کند و از نقل قول غیر مستقیم برای بیان آن استفاده کند. هم‌چنین اگر خبرنگار از دقیق بودن کلمات حین نقل قول اطمینان نداشته باشد، باید آن را غیرمستقیم نقل قول کند.

نوع دیگری از نقل قول که توسط روزنامه‌نگاران مورد استفاده قرار می‌گیرد، نقل قول جزئی است، در این نوع از نقل قول، مانند نقل قول غیر مستقیم، مطلب را تکرار می‌کنیم اما کلمات مهمی را که عیناً توسط گوینده بیان شده‌اند، داخل گیومه قرار می‌دهیم. برای مثال رئیس جمهور گفت: انتخابات، «جشن ملی» ایران است.

گوینده را معرفی کنید

یکی از وظایف روزنامه‌نگار هنگام نقل قول، معرفی صریح، کوتاه و روشن گوینده‌ی اصلی است. اگر تشابه اسمی در جامعه وجود دارد، حتماً با ذکر مواردی مانند شغل یا شهرت، او را متمایز کنید. شما می‌توانید گوینده را هم ابتدای نقل قول معرفی کنید و هم در پایان آن. برای مثال:

مهرداد بذرپاش: مجموع واگذاری زمین و مسکن از عدد ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار عبور کرد.

مجموع واگذاری زمین و مسکن از عدد ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار عبور کرد. (مهرداد بذرپاش)

اگر می‌خواهید از دو نقطه استفاده نکنید، می‌توانید از افعالی که مفهوم گفتن را می‌رسانند، مانند ادعا کرد یا توضیح داد، استفاده کنید و بعد از این افعال، یک ویرگول قرار داده و بدون دو نقطه مطلب را نقل قول کنید.

نقل قول در گزارش 

گزارش بدون نقل قول اصلاً گزارش نیست. این جزئ جذایی ناپذیر گزارش که اعتبار آن را افزایش می‌دهد، اصول و قواعد مشخصی دارد که رعایت آن‌ها برای هر نویسنده‌ای الزامی است و این الزام برای روزنامه‌نگاران که منادیان اخلاق و حرفه‌ای‌گری در جامعه هستند، دوچندان می‌شود.

آشنایی با انواع نقل قول و به کارگیری درست آن‌ها به شما کمک خواهد کرد تا گزارشی دقیق و اثرگذار خلق کنید. راهکارهای دیگری نیز برای نقل قول حرفه‌ای وجود دارند که در مقالات آینده از ایرنا مدرسه به آن‌ها خواهیم پرداخت.