ویراستاری؛ هنری چندوجهی در قالب‌های گوناگون

مردم معمولاً نسبت به ویراستاران یک پیش زمینه ذهنی مشابه دارند و گمان می‌کنند که همه آن‌ها در شرایطی یکسان، خودکاری قرمز به دست دارند و در حال خط کشیدن روی بعضی از واژه‌ها و گزاره‌ها هستند. اما حقیقت امر این است که بیشتر ویراستاران، نویسندگان و ایده پردازانی حرفه‌ای و خلاق هستند که علاوه بر نوشتن محتوا در سبک‌های مختلف، نوشته های دیگران را در حین ویرایش، در ابعاد مختلف ارتقا دهند. یک ویرایشگر از ایده های جذابی استفاده می‌کند که می‌توانند یک متن خسته کننده را احیا کنند. شاید بتوانیم سردبیران رسانه های بزرگ و معتبر را متخصص‌ترین و باتجربه‌ترین افراد در حوزه ویراستاری خطاب کنیم اما طی کردن یک مسیر مشخص و منظم، می‌تواند ویرایشگران جوان را به یک متخصص تبدیل کند و مهارت‌های نوشتاری و ارتباطی آن‌ها را تقویت کند.

اهمیت حرفه ویراستاری با تجربه نوشتن

شاید تنها زمانی حساسیت و اهمیت جایگاه یک ویراستار را درک کنید که در شرایطی مشابه قرار بگیرید؛ گاهی اوقات همه ما مجبور شده ایم که دوران تحصیل یا در محل کار، مطالبی را بنویسیم که ارائه صحیح آنها در روند زندگی ما تأثیرگذار باشد. تصور کنید پس از ساعتها، روزها و یا حتی هفته ها تلاش، هنگامی که قصد بازبینی و روخوانی نوشته های خود را دارید و با سیلی از نادرستی های ساختاری، دستوری، نگارشی و املایی مواجه شوید! در چنین شرایطی است که به حضور چشمانی متخصص و دستانی ماهر نیاز پیدا می‌کنید که ایده ها، اندیشه ها و خواسته های شما را به شکل منسجم‌تر و عاری از هرگونه نادرستی، به دیگران منتقل کند. اگر پیوسته با نوشتن سروکار دارید، حضور یک ویراستار قدرتمند شرایط را به نفع شما تغییر خواهد داد؛ ویراستاری به دلیل پیچیدگی هایی که دارد، به توانایی های متفاوتی نیازمند است؛ ویرایشگران هم مانند اغلب حرفه های مختلف به دسته بندی هایی به لحاظ توانایی هایی که دارند تقسیم می‌شوند.

روخوان ها (Beta Readers)

روخوان یا همان بتا ریدر(Beta Readers)، نخستین کسی است که پس از نویسنده، محتوا یا اثر تولید شده را می‌خواند؛ وظیفه اصلی روخوان منتقل کردن بازخورد اولیه (Feed Back) به صاحبان اثر تولید شده است. روخوان ها ویراستارانی محسوب می‌شوند که به تخصص و مهارت خاصی نیاز ندارند؛ آن‌ها صرفاً باید یک نوشته را به دقت بخوانند و اگر نسبت به آن پیشنهاد یا انتقادی دارند، پیرامون آن با نویسنده به بحث و تبادل نظر بپردازند. به همین خاطر بتا ریدرها(Beta Readers) باید مهارت‌های ارتباطی خوبی داشته باشند تا ایده‌ها و تفکرات خود را به روشنی به دیگران منتقل کنند.

وقتی صحبت از چشمانی تازه برای مطالعه یک محتوا به میان می آوریم، در حقیقت منظور همان تلنگر اولیه ای است که برخاسته از بطن جامعه است؛ بنابراین بسیاری از نویسندگان معتبر و مطرح دنیا، قبل از انتشار عمومی آثار خود، از روخوان ها استفاده میکنند تا از بروز بازخوردهای منفی جلوگیری کنند و بر اساس نیازهای مخاطب و سلیقه جامعه، تغییراتی را در آثارشان اعمال کنند.

تصحیح کنندگان نهایی(Proof Readers)

وظیفه اصلی این ویرایشگران، تحویل گرفتن محتوا در مرحله ماقبل پایانی است. آن‌ها در نقطه حساسی وارد میدان می‌شوند و محتوا و اثر مکتوب تولید شده را برای آخرین بار مطالعه می‌کنند. آنان باید در یک بازه زمانی کوتاه نقش خود را ایفا کنند؛ پس به هیچ وجه به عرصه ویرایش معنایی وارد نمی‌شوند و صرفاً در پی یافتن نادرستی های فاحش املایی، نگارشی و دستوری هستند. نقش تصحیح کنندگان نهایی (Proof Readers)، در بازبینی و اصلاح مقالات علمی - تخصصی و رزومه های شغلی انکارناپذیر است.

ویرایشگران برخط یا آنلاین (Online Editors)

این اصطلاح افرادی را دربرمی‌گیرد که به هر نحوی در حرفه بازبینی و اصلاح محتوا مشغول به دورکاری هستند. ویراستاران آنلاین نمونه‌کارها و مهارت‌های خود را در پلتفرم‌های مختلف به اشتراک می‌گذارند تا کارفرمایان بر مبنای بودجه‌ای که در اختیار دارند مناسب‌ترین گزینه را برای همکاری انتخاب کنند. نمی‌توانیم برای قلمرو حرکتی و تخصص ویراستاران آنلاین حد و مرزی قائل شویم، چرا که عده زیادی از آنان با مهارت‌ها، استعدادها، تجارب و تخصص‌های متمایز، تنها در دنیای مجازی فعالیت می‌کنند و صد البته سهم بسیار بزرگ و ارزشمندی در پیشبرد پروژه های گوناگون دارند.

نقد نویسان(Critique Partners)

این افراد نویسندگان کاربلدی هستند که به دلیل حضور در شبکه‌های ارتباطی قوی، از سوی همکاران و دیگر نویسندگان به همکاری فراخوانده می‌شوند. آن‌ها به دقت همه چیز را رصد می‌کنند و اثر مکتوب را از زوایای مختلف تجزیه و تحلیل می‌کنند تا بتوانند جذاب‌ترین ایده‌ها و کاربردی‌ترین نکته ها را در میان بگذارند. حضور نقدنویسان به معنای دسترسی به یک راهنمای جامع و کامل است. در پروژه‌های بلند مدت مانند رمان نویسی یا آثار تاریخی چندجلدی، بازخوردها و نقدهای آن‌ها در شکل‌گیری صحیح شخصیت‌های داستان، توصیف دقیق‌تر محیط و حذف جملات کلیشه‌ای، مؤثر واقع می‌شود.

ویراستاران محتوا (Content Editors)

ویرایشگران محتوا، تمام جنبه های ادبیات، دستور زبان و زبان شناسی را به خوبی می شناسند. بنابراین قلمرو کاری آنها گسترده است. برای آن ها تفاوتی ندارد که یک متن در چه ژانری نوشته شده و سبک نگارشی آن چگونه است. ویراستار محتوا نقشی چندوجهی دارد و در هر قالبی به زیبایی جای می‌گیرد و بدون وارد شدن به قلمرو کاری دیگران می‌تواند راهکارهای مؤثری برای جذاب‌تر شدن آثار مکتوب ارائه دهد. خبرگزاری‌ها، نشریات، انتشارات آموزشی و دانشگاهی و حتی سازمان‌های کوچک و بزرگ فرهنگی و تجاری به وجود ویرایشگران محتوا نیاز دارند.

ویراستاران کپی (Copy Editors)

ویرایشگران کپی بیشتر زمان خود را به کلنجار رفتن با واژه ها، عبارات و گزاره‌های مختلف اختصاص می‌دهند و نقش اصلی آنها ارتقای سطح نوشته به لحاظ نگارشی، املایی و دستوری است. یک ویراستار کپی می‌تواند گاهی اوقات و در صورت لزوم به حیطه کاری ویرایشگر محتوا وارد شود و نوشته ها را به لحاظ معنایی و علمی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. انسجام جملات، پیوستگی نوشته ها و ساختار منظم آثار مختلف، وابسته به حضور ویرایشگران کپی است.

دستیاران سردبیر(Associate Editors)

دستیاران سردبیر، همانطور که از نامشان پیداست با نشریات، خبرگزاری‌ها و مجلات مختلف همکاری می‌کنند. سردبیران معمولاً زمان زیادی برای پیدا کردن سوژه های مناسب و اخبار روز ندارند، بنابراین اصلی‌ترین وظیفه دستیار سردبیر، جستجوی جذاب‌ترین سوژه ها و ساخته و پرداخته کردن بهترین گزارش‌های خبری است. آن‌ها در گام بعد داده‌های جمع آوری شده را تدوین می‌کنند و در یک قالب منسجم برای انتشار به سردبیر نشریه ارجاع می‌دهند. مطالعه و بررسی دقیق مطالب پیش از انتشار عمومی، یکی دیگر از وظایف دستیاران سردبیر است. این افراد همواره باید سیاست‌ها و اهداف کلی نشریه یا خبرگزاری را به خاطر داشته باشند.

ویراستاران ارشد(Chief Editors)

مسؤولیت هرآنچه که در یک خبرگزاری، نشریه و مجله به چاپ میرسد با ویراستاران ارشد است. آنها وظیفه دارند تا چارچوب کلی مقالات و گزارشهای خبری را تعیین کنند و هر محتوایی را باتوجه به ساختار مشخص شده مورد ارزیابی قرار دهند. ویراستاران ارشد بسیار باتجربه و حرفه ای هستند و سلسله مراتب لازم را برای رسیدن به این نقطه طی کرده اند. آن‌ها معمولاً عضو مهمی از شبکه های اطلاعاتی گسترده هستند و در شرایط بحرانی می‌توانند از طریق ارتباطات گسترده ای که دارند، چالش‌های مختلف را به سلامت پشت سر بگذارند.

سردبیران (Editors-in-Chief)

علی‌رغم این‌که حضور ویراستاران ارشد بار بزرگی را از دوش سردبیران برمی‌دارد اما آن‌ها همواره باید برای اعمال نظارت نهایی در دسترس باشند. یک سردبیر در بیشتر مواقع مشغول مدیریت و راهنمایی است و کارهای اجرایی سنگین به عهده گروه نویسندگان و ویراستاران است. سردبیران وظیفه حمایت و پشتیبانی از تمام اعضای تحریریه را بر عهده دارند.

باوجود اینکه نرم‌افزارهای متعددی برای ویرایش متون مختلف به کارگرفته می‌شوند اما فعالیت در کنار یک نیروی انسانی خبره، یک تعامل فعال و سازنده به وجود می آورد که به تقویت مهارت‌های ارتباطی هردو طرف می انجامد؛ ضمن اینکه نرم‌افزارها قدرت تخیل، تفکر و ایده پردازی انسان را به نوعی منفعل و خنثی جلوه می‌دهند و مهارت‌های گفتاری و نوشتاری افراد را تضعیف می‌کنند و متأسفانه این یک حقیقت محض است که ممکن است تولیدکنندگان محتوا به بهانه بودجه از این واقعیت چشم پوشی کنند.