در جهان پویایی که زندگی می‌کنیم، محدودیتی برای مخابره‌ی خبرها وجود ندارد. همان‌قدر که ما به راحتی از کشته‌شدگان هالووین کره‌ی جنوبی مطلع می‌شویم؛ آن‌ها هم از مسائل داخل کشور ما آگاهی دارند و تقریباً تمام جهان، بهم مرتبط هستند. راه ارتباطی ما، انسان‌هایی که در این عصر زندگی می‌کنیم، اینترنت و یک ابزار تقریبا کوچک و در دسترس به نام موبایل است. تلفن‌های همراه هوشمند، همان‌طور که تغییرات زیادی در سبک زندگی تمام مردم ایجاد کرده‌اند، در خبرنگاری هم، تحولاتی را پدید آورده‌اند. موبایل ژورنالیسم[1]، شاخه‌ای جدید در خبرنگاری‌است که در سال‌های اخیر به وجود آمده‌است.
در سال 2014، یوسف عمر که تا پیش از آن خبرنگار CNN بود به همراه سمیه عمر و شارلوت ماهر، خبرنگار سابق BBC به سوریه رفتند. در آنجا متوجه شدند که خبرنگاری به شیوه‌ی سنتی نمی‌تواند کارآمد باشد و نهاد خبری جدیدی را بنیان نهادند. البته چندسالی زمان برد تا دیگران و رسانه‌های سنتی بتوانند کامل ایده‌ی آن‌ها را درک کنند. یوسف عمر در یکی از مصاحبه‌هایش می‌گوید «ما نکته مهمی را عنوان می‌کردیم و می‌گفتیم که آینده از آن کسانی است که از صحنه و محل رویداد با تلفن همراه گزارش بدهند، اما کسی به حرفمان گوش نکرد. امروز شاهد آن هستیم که رئیس جمهور اوکراین با یک تلفن همراه از رویدادهای کشورش در محل گزارش می‌دهد».
درحال حاضر موبایل ژورنالیسم، شیوه‌ای پذیرفته شده‌است. روزنامه نگاری موبایلی، شیوه‌ای از خبرنگاری است که روزنامه‌نگاران، به ویژه روزنامه‌نگاران آزاد[2]، با استفاده از لپ‌تاپ و تلفن همراه هوشمند شخصی‌شان، گزارش تهیه می‌کنند و تصاویر و فیلم‌های آن را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند. تا پیش از آن برای تهیه یک گزارش، باید یک تیم مطبوعاتی با تجهیزات زیاد در صحنه حاضر می‌شدند و پس از آن مدتی زمان می‌برد تا گزارش آماده و مناسب انتشار شود. با این شیوه اما همه چیز با سرعت خیلی بیشتری انجام می‌گیرد و یک روزنامه نگار هم به تنهایی می‌تواند تمام مراحل کار را انجام دهد. در اصطلاح به این سبک از موبایل ژورنالیسم، خبرنگاری کوله‌پشتی یا Mojo می‌گویند.
موبایل ژورنالیسم چه ویژگی‌هایی دارد؟
- آسان است:
شما از قبل هم بلد بوده‌اید با تلفن همراه‌تان فیلم بگیرید و اگر روزنامه‌نگار باشید می‌دانید چه طور باید یک دادستان جذاب قانع‌کننده تعریف کنید. تلفن‌های همراه هوشمند اکثر موانع میان شما و مخاطبانتان را برداشته‌است و تولید ویدئو و محتوا را به چیزی تبدیل کرده است که هرکسی با یک دوره‌ی آموزشی و حتی به صورت خودآموز هم می‌تواند فرابگیرد.
- سریع است:
زمانی که رسانه‌های دیگر مشغول هستند تا یک گروه پخش تشکیل دهند و مطمئن می‌شوند همه‌ی تجهیزات آماده است؛ شما با یک تلفن همراه به سر صحنه بروید و اولین نفری باشید که یک رویداد را گزارش می‌دهد. با توجه به اینکه بسیاری از داستان‌ها سریع اتفاق می‌افتند، شما می‌توانید در یکی دو دقیقه از سوژه پخش زنده داشته باشید.
- مورد توجه قرار نمی‌گیرید:
خبرنگاران کوله پشتی به لطف تجهیزات کوچک خود می‌توانند در مرکز توجه قرار نگیرند. تلفن‌های هوشمند به عنوان دوربین مطبوعاتی در نظر گرفته نمی‌شوند، بنابراین می‌توانید در مکان‌هایی که روزنامه‌نگاران ویدیویی نمی‌توانند به آنجا بروند، از سوژه فیلم‌برداری و عکس‌برداری کنید.
- نزدیک‌تر هستید:
داشتن تجهیزات سبک و کوچک که در کوله‌ی خبرنگار جا می‌گیرد، مزیت مهمی برای نزدیک شدن به برخی داستان‌هاست. دوربین‌های بزرگ با تجهیزات اضافی برای ورود به برخی مکان‌ها، بسیار بزرگ هستند. فرقی نمی‌کند سالن کنفرانس، هواپیما یا غار باشد، وسایل همراه خود را بردارید و داستان را برای مخاطبان خود بگویید.
- موانع را می‌شکنید:
مردم از مصاحبه با یک تلفن همراه، کمتر از مصاحبه با یک دوربین بزرگ هراس می‌کنند. تلفن همراه، برایشان آشناتر است و بیشتر احساس صمیمیت می‌کنند؛ بنابراین به سؤالات شما هم بهتر پاسخ می‌دهند. با استفاده از موبایل این موانع را میان خودتان، سوژه و مخاطب از میان می‌برید.
- صرفه جویی در هزینه‌ها:
روزنامه‌نگاری موبایلی می‌تواند به شما یا خبرگزاری شما، در صرفه‌جویی در هزینه‌ها کمک کند. نیازی به خرید تجهیزات خیلی گران نیست؛ همچنین برای آموزش به خبرنگاران هم، لازم نیست هزینه‌ی زیادی شود. به لطف تأثیری که روزنامه‌نگاری کوله پشتی بر درآمد مجلات، رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها داشته است، به سرعت در حال رشد است.
چگونه می‌توانیم یک خبرنگار کوله پشتی باشیم؟
این شیوه از خبرنگاری و روزنامه‌نگاری، مانند سایر روش‌ها در قدم اول نیازمند، علاقه است. اگر کسی به این کار علاقه نداشته باشد، طبیعتاً ریسک نمی‌کند تا به قلب بحران‌ها برود و گزارش تهیه کند. به جز این مورد، لازم است خبرنگار، مهارت‌های مورد نیاز خبرنگاری را بیاموزد. مهارت‌هایی مانند مصاحبه، نوشتن گزارش، چگونگی استفاده از ابزارهای تلفن همراه برای ویرایش تصاویر و.. را بلد باشد. در کنار این موارد، ویژگی‌های دیگری هم باید کسب کند یا به طور بالقوه داشته باشد؛ مثل اینکه یک روزنامه‌نگار کوله‌پشتی باید اهل ماجراجویی، ریسک و سفر باشد و آمادگی مواجه با مسائل غیرعادی را هم داشته باشد. یک موبایل ژورنالیست، ممکن لازم باشد به جاهایی سفر کند که در حالت عادی کسی به آن مکان‌ها نمی‌رود؛ مانند میدان جنگ یا یک غار ناشناخته، بنابراین باید شجاع و نترس باشد.
مسیر خبرنگاری کوله پشتی
خبرنگاری کوله پشتی، یک فرصت طلایی برای خبرنگاران است که می‌توانند از این طریق از رسانه‌های سنتی پیشی بگیرند. خبرنگار امن جوانی که در پی آن هستند تا دیگران فرصتی برای بروز استعدادهای خود پیدا کنند، با موبایل ژورنالیسم فرصت‌های بیشتری را نصیب خودشان می‌کنند.
مارک ستل، خبرنگار BBC درباره‌ی موبایل ژورنالیسم، توضیح می‌دهد «کم شدن بودجه‌ها و افزایش تقاضاها - معمای متناقضی است که بسیاری از سازمان‌های خبری در سطح جهان و نه فقط BBC، با آن روبرو هستند. ما در تلاش هستیم تا با این چالش مقابله کنیم و کارکنان درک کنند که چگونه از اتاق خبر جیبی خود، تلفن‌های همراه هوشمند، بهترین استفاده را ببرند. ما همچنان هم گروه‌های خبری را برای پوشش اخبار با استفاده از دوربین‌های پخش می‌فرستیم، اما نمی‌توانیم به همان اندازه که می‌خواهیم داستان‌ها را پوشش دهیم و نمی‌توانیم با همان سرعتی که می‌خواهیم به سوژه‌ها برسیم. اینجاست که گوشی هوشمند وارد می‌شود. با استفاده صحیح (ثابت نگه داشتن آن، فکر کردن در مورد صدا، نور و کادربندی) از این یک دستگاه، انگار ما هزاران خبرنگار آماده‌ی فعالیت در سراسر جهان داریم. موبایل ژورنالیسم، بزرگترین انقلاب اخبار در دهه‌ی اخیر است و امروز زمان آن رسیده‌است که همه از آن استفاده کنند.»
ارزش موبایل ژورنالیسم به مخاطبانی است که می‌تواند جذب کند. این روش، راه تعاملی با مخاطبان جوان در سراسر جهان را باز می‌کند. خرنگار کوله پشتی باید بتواند مسائل را از دریچه‌ای تازه و در شبکه‌های اجتماعی منتشر کند و در عین حال به این مسئله هم توجه کند که رقبای او در شبکه‌های اجتماعی، خبرگزاری‌های بزرگ نیستند؛ بلکه سلبریتی‌ها هستند. اگر خبرگزاری‌های سنتی، فقط سطح اقیانوس اخبار را پوشش می‌دهند، این موبایل ژورنالیست است که می‌تواند اعماق اقیانوس را هم به مردم نشان دهد.
1) Mobile Journalism
2) Freelance Journalist