برای کسی که یک گزارش دیتاژورنالیسم را مطالعه می‌کند هیچ چیز خسته‌کننده‌تر از صفحه‌ی سیاه و سفید نیست. گزارش‌های خاکستری برای چشم‌ها خسته کننده هستند. «رنگ» یکی از عوامل اصلی ایجاد گزارشی تاثیرگذار و جذاب است. نحوه‌ی انتخاب رنگ‌ها هم یک مهارت تخصصی است. یک مجموعه خوب از رنگ‌ها می‌تواند گزارش شما را برجسته کند در حالی که رنگ‌های ضعیف مخاطب را خسته می‌کنند یا هدف شما را به درستی نمی‌رسانند.
نکته مهم این است که برخی افراد فکر می‌کنند هرچه از رنگ‌های بیشتری برای گزارش خود استفاده کنند، گزارش جذاب‌تری خواهند داشت و مخاطب علاقه بیشتری به آن نشان می‌دهد درحالی که اصلاً چنین نیست. لازم نیست از تمام رنگ‌های رنگین‌کمان برای تصویرسازی داده‌های خود استفاده کنید!
در این متن به بررسی چرخه رنگ‌ها خواهیم پرداخت تا کمی بیشتر با نحوه استفاده از رنگ‌ها آشنا شویم. در متن‌های آینده بصورت دقیق راجع به استفاده از رنگ‌ها در انواع مختلف تصویرسازی صحبت خواهیم کرد.
توصیه ما این است که حتما گزارش‌های مربوط به اهمیت تصویرسازی داده‌ها –بصورت کامپیوتری یا با دست- را مطالعه کنید.
داده‌ها در ویترین تصویر / چگونه تصویرسازی کنیم؟
همچنین نکات مهمی درباره استفاده از رنگ برای افراد دارای محدودیت بینایی وجود دارد که در گزارش قبلی خود به آن اشاره کردیم. لازم است هنگام استفاده از رنگ‌ها به آن نکات توجه شود، پس حتماً این مطلب را هم مطالعه کنید.
داده‌های گویا برای همه / تصویرسازی داده‌ها برای کم‌بینایان و نابینایان
تئوری هنری رنگ‌ها
وقتی صحبت از چاپ رنگی روزنامه و مجله، یا انتشار مطالب در اینترنت باشد، رنگ عنصری حیاتی است که می‌تواند تا حدودی واکنش مخاطبان شما را شکل دهد. درک چگونگی شکل‌گیری رنگ‌ها و مهم‌تر از همه درک ارتباط بین رنگ‌های مختلف برای تصویرسازی داده‌ها و طراحی مجله‌ها بسیار مهم است. حتی خوب است که روان‌شناسی رنگ‌ها را بدانید تا بتوانید اثر بیشتری روی مخاطب بگذارید.
مطالعه تئوری رنگ‌ها، تاریخچه‌ای طولانی دارد که به زمان ارسطو برمی‌گردد. در آن زمان، فیلسوفان درباره ترکیب کردن رنگ‌ها و چگونگی استفاده از آن‌ها برای تولید رنگ‌های جدید بحث می‌کردند. بعدها دانشمندان تأثیر نور بر روی رنگ‌ها را هم مطالعه و بررسی کردند. رویکرد مدرن‌تری هم برای مطالعه رنگ‌ها وجود دارد که ما امروزه از آن استفاده می‌کنیم؛ تعریفی که در آن اصطلاحاتی مانند رنگ‌های اصلی را بکار می‌بریم.
تئوری‌های علمی از تئوری‌های هنری متفاوت هستند. علم در تلاش است تا درک ما از رنگ‌ها را توضیح دهد اما تئوری‌های هنری بر چگونگی ایجاد رنگ‌ها و استفاده از آن‌ها متمرکز است. در دنیای هنری امروز، تئوری رنگ راهنمایی عملی برای هنرمندان و طراحان است و به آن‌ها کمک می‌کند تا رنگ‌های مورد نظرشان را پیدا کنند. ابزار اصلی آن‌ها برای این کار «چرخه رنگ» است.
دو سیستم رنگ اصلی وجود دارد که توسط آن‌ها رنگ تولید می‌شود. سیستم RBG و CMYK. ما از هردو آن‌ها در زندگی روزمره خود استفاده می‌کنیم اما در گرافیک باید تفاوت این دو را بدانیم. RBG از خود نور ساطع می‌کند و بر پایه‌ی رنگ‌های قرمز، سبز و آبی است. هرچه نور بیشتری به این رنگ‌ها اضافه شود، رنگ روشن‌تر و روشن‌تر می‌شود.
رنگ CMYK بر پایه‌ی فیروزه‌ای، سرخابی و زرد است. این سیستم رنگی برپایه‌ی نور بازتابی کار می‌کند، نه ساطع کردن نور. تا به حال به صفحه نمایش کامپیوتر یا تلویزیون از نزدیک نگاه کرده‌اید؟ تمام تصاویر از یک صفحه سیاه شروع می‌شوند. اما پس از چند لحظه، پیکسل‌هایی رنگی روی صفحه نمایش داده می‌شوند.
چرخه‌ی رنگ ابزاری است که در تعریف رنگ‌ها و روابط آن‌ها به ما کمک می‌کند. اولین چرخه رنگ سال 1666 توسط نیوتون اختراع شد و از آن زمان تاکنون تغییراتی روی آن اتفاق افتاده‌است. احتمالاً با چرخه رنگی که در اکثر کلاس‌های هنری تدریس می‌شود آشنا هستید یا در دوران مدرسه آن را دیده‌اید.
چرخه‌ی رنگ‌ها
در چرخه رنگ، رنگ‌ها به 3 گروه اصلی تقسیم می‌شوند: رنگ‌های اصلی، رنگ‌های ثانویه و رنگ‌های گروه سوم.
- رنگ‌های اولیه: قرمز، زرد، آبی
این سه رنگ، پایه و اساس چرخه رنگ هستند. به آن‌ها رنگ‌های اصلی می‌گوییم؛ زیرا رنگ آن‌ها را نمی‌توانیم با ترکیب هیچ دو رنگ دیگری ایجاد کنیم و تمام رنگ‌های دیگری که در این چرخه وجود دارند از این سه رنگ مشتق شده‌اند. داشتن این سه رنگ برای تولید رنگ‌های دیگر بسیار مهم است.
- رنگ‌های ثانویه: بنفش، نارنجی و سبز
رنگ‌های ثانویه از ترکیب مساوی دو رنگ اصلی با یکدیگر بوجود می‌آید.
قرمز+آبی= بنفش
قرمز+ زرد= نارنجی
آبی+ زرد= سبز
- رنگ‌های گروه سوم
در مجموع شش رنگ درجه سوم وجود دارند. رنگ‌های این گروه از ترکیب قسمت‌های مساوی یک رنگ اصلی با یک رنگ ثانویه ایجاد می‌شوند.
آبی (اولیه) + بنفش (ثانویه) = آبی- بنفش
آبی (اولیه) + سبز (ثانویه) = آبی- سبز
قرمز (اولیه) + بنفش (ثانویه) = قرمز- بنفش
قرمز (اولیه) + نارنجی (ثانویه) = قرمز- نارنجی
زرد (اولیه) + نارنجی (ثانویه) = زرد- نارنجی
زرد (اولیه) + سبز (ثانویه) = زرد- سبز
یک خط از وسط چرخ بکشید. در این صورت می‌توانید رنگ‌های گرم (قرمز، نارنجی، زرد) را از رنگ‌های سرد (آبی، سبز، بنفش) جدا کنید. رنگ‌های گرم معمولا انرژی بیشتری دارند و رنگ‌های سرد حس آرامش را القا می‌کنند.
وقتی رنگ‌های گرم و رنگ‌های سرد را بشناسید بهتر متوجه خواهید شد که چطور انتخاب رنگ‌های گرم به تنهایی یا رنگ‌های سرد به تنهایی می‌توانند بر پیام و هدف شما تاثیر بگذارند.
گروه‌های رنگی حرفه‌ای
یکی از کاربردهای اصلی چرخه رنگی این است که به ما کمک می‌کند روابط بصری بین رنگ‌ها را تشخیص دهیم. با نگاه کردن به قرارگیری رنگ‌ها در چرخه رنگ، می‌توانیم به گروه‌بندی‌هایی از رنگ‌های مختلف برسیم که برای اهداف مختلف به خوبی با یکدیگر استفاده می‌شوند. در زیر چند گروه اصلی رنگی را معرفی می‌کنیم که می‌توانید موقع تصویرسازی مطابق آن‌ها عمل کنید.
- رنگ‌های مکمل
رنگ‌های مکمل 2 رنگی هستند که در چرخه رنگ مقابل یکدیگر قرار دارند. این دو رنگ معمولا با کنتراست بالا و پررنگ هستند. این دو رنگ همدیگر را تقویت می‌کنند و ظاهری تأثیرگذار به تصویر شما می‌دهند.
- رنگ‌های مشابه
یک طرح رنگ مشابه، از سه رنگ همسایه در چرخه رنگ تشکیل شده‌است. یک رنگ را به عنوان رنگ اصلی انتخاب کنید و دو رنگ مجاور آن را هم انتخاب کنید. رنگ‌های مشابه، برای چشم بسیار خوشایند هستند.
- رنگ‌های سه‌گانه
یک گروه رنگ سه‌گانه شامل سه رنگ است که به صورت مثلثی در چرخه رنگ از هم فاصله دارند. طرح‌های رنگی سه گانه، جسورانه‌تر از دیگر طرح‌ها هستند و کنتراستی فوق‌العاده و ظاهری پر جنب‌وجوش ایجاد می‌کنند.
- رنگ‌های تقسیم مکمل
یک طرح رنگی تقسیم مکمل، شبیه به ترکیب مکمل است. اما به جای استفاده از دو رنگ که دقیقا روبه‌روی هم قرار دارند، از سه رنگ استفاده می‌کند. همان رنگ مکمل را درنظر بگیرید، ترکیب رنگ تقسیم مکمل می‌شود : یک رنگ + دو رنگ مجاورِ رنگ مکمل.
این طرح رنگی برای جلوگیری از شلوغ بنظر رسیدن یک تصویرسازی بکار می‌رود.
- رنگ‌های چهارگوش
طرح رنگی چهارگوش یا تتریادیک، یک طرح رنگ است از رنگ‌هایی که به شکل مستطیل از یکدیگر فاصله دارند. این به شما کمک می‌کند دو جفت رنگ مکمل را انتخاب کنید و امکان ترکیب رنگ‌های مختلف و هماهنگ را به شما می‌دهد.
- رنگ‌های مربع
یک طرح رنگ مربع دارای 4 رنگ با فاصله یکسان از یکدیگر است. طرح‌های رنگی مربعی، طرح‌هایی جسورانه، پر جنب‌وجوش و متعادل هستند. اگر دنبال ظاهری با کنتراست بالاتر هستید، بهتر است طرح مربعی را انتخاب کنید.
زمانی که می‌خواهید داده‌ها را تصویرسازی کنید مهم است که به طرح‌های رنگی توجه کنید. لازم نیست از تمام رنگ‌های درون چرخه استفاده کنید تا گزارشی تأثیرگذار داشته باشید بلکه استفاده از یک طرح رنگ بسیار تأثیرگذارتر از رنگ‌های رنگین‌کمان است. فرقی نمی‌کند که بصورت گرافیکی تصویرسازی کنید یا با دست. اگر بصورت گرافیکی تصویرسازی می‌کنید، طرح رنگ‌های آماده‌ای برای شما وجود دارد؛ البته می‌توانید ترکیب رنگ دلخواه خودتان را هم ایجاد کنید. اگر با دست تصویرسازی می‌کنید، قبل از شروع کار ترکیب رنگ دلخواه خود را انتخاب کنید؛ مثلاً 4 عدد مدادرنگی و تا پایان از همان رنگ‌ها استفاده کنید. در متن‌های بعدی دقیق‌تر راجع به انواع تصویرسازی و ترکیب رنگ مناسب آن صحبت خواهیم کرد.