۲.۵ میلیارد دلار، فروش سه قسمت از فیلم سینمایی جنگ ستارگان بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۵ بود. این سه قسمت که رکوردهای فروش هالیوود را جابه‌جا کردند، اثر جورج لوکاس هستند. استقبال مخاطبان و در نتیجه فروش یک اثر سینمایی به عوامل مختلفی مانند بازیگران، جلوه‌های ویژه، تبلیغات و... بستگی دارند. اما اصلی‌ترین عامل اقبال عمومی، روایت است. تاثیر روایت تا حدی است که اگر سایر عوامل جذب مخاطب به بهترین شکل فراهم شوند اما داستان خوبی وجود نداشته باشد، هیچ کدام از آن عامل‌ها اثری نخواهند داشت. در سینمای ایران هم فیلم‌های زیادی دیدیم که هزینه‌های زیادی برای بازیگران و تبلیغات انجام دادند اما در جذب مخاطب شکست خوردند.
برای هر محتوای رسانه‌ای که شامل یک قصه است، روایت، توجه مخاطب را جلب یا دفع می‌کند. روزنامه‌نگار تحقیقی نیز مانند یک کارگردان، داستان سوژه‌ی خود را برای مخاطب روایت می‌کند. بنابراین اگر قصد فعالیت در عرصه‌ی گزارش تحقیقی را دارید، باید مهارت روایتگری خود را تقویت کنید تا گزارش‌هایی پرمخاطب و اثرگذار منتشر کنید. اولین قدم در راستای تقویت این مهارت، آشنایی با انواع ساختارهای روایی است. یکی از این ساختارها که جورج لوکاس، نویسنده و کارگردان موفق آمریکایی از آن برای داستان خود استفاده می‌کند، ساختار سفر قهرمان است.
یک جامعه، یک قهرمان
ساختار سفر قهرمان، یک ساختار تک اسطوره‌ای است. یعنی شما یک شخصیت قهرمان دارید که در اطراف او شخصیت‌های معمولی زیست می‌کنند. هیچ نقشی در داستان از نظر توانایی حتی نزدیک به شخصیت اصلی هم نیست؛ او با اختلاف از همه قدرتمندتر است. توجه به این نکته در طول روایت داستان با این نوع ساختار، حیاتی است، چراکه با عدم رعایت این اصل، شما وارد ساختار دیگری خواهید شد که الزامات خود را دارد. اگر مقتضیات ساختار سفر قهرمان را به کار بگیرید ولی با یک ساختار دیگر روایت کنید، داستانی کسل‌کننده خواهید داشت که هر مخاطبی را کلافه می‌کند.
ساختار روایی با پشتوانه‌ی علمی
ساختار سفر قهرمان، از نظریه‌ی «تک اسطوره‌ای» جوزف کمپبل، الهام گرفته شده است. کمپبل، استاد ادبیات آمریکایی بود که در نظریه‌ی خود به بررسی اشتراکات داستان‌های اسطوره‌ای مشهور تاریخ پرداخت. او داستان‌های ماندگار در اقوام مختلف را مورد بررسی قرار داد و به یک الگوی تکرارشونده دست یافت. ساختار روایی سفر قهرمان، از این الگو نشأت می‌گیرد. اصطلاحات به کار رفته در این الگو، تخصصی و پیچیده هستند، اما یک نسخه‌ای ساده‌شده از آن توسط کریستوفر وولگر، نویسنده‌ی مشهور آمریکایی تولید و منتشر شده است که به شما کمک می‌کند در ۱۲ مرحله، داستان خود را با ساختار سفر قهرمان روایت کنید.
۱۲ قدم همراه با قهرمان
طی کردن ۱۲ مرحله‌ی زیر کافی است تا با ساختار سفر قهرمان، روایتی موفق از داستان سوژه‌ی خود خلق کنید:
- در این ساختار، داستان با توصیف یک دنیای معمولی شروع می‌شود؛ همه چیز عادی است. قهرمان داستان ما یک شخصیت معمولی است که یک زندگی روزمره دارد و اطرافیان او هم آدم‌های عجیبی نیستند. تفاوت شخصیت اصلی با سایر نقش‌ها در این قسمت، فقط این است که شما بیش‌تر به معرفی او می‌پردازید. در این مرحله مخاطب متوجه هیچ تفاوتی بین او و خودش و آدم‌های معمولی اطرافش نمی‌شود.
- در دومین قدم، نوبت به روایت عنصر حادثه‌ی اولیه می‌رسد. این عنصر و سایر عناصر اصلی داستان، در مقالات قبلی از مجموعه‌ی «گزارش تحقیقی؛ روایت یک داستان واقعی» مورد بررسی قرار گرفته‌اند. حادثه‌ی اولیه در ساختار سفر قهرمان، یک تفاوت اساسی با سایر ساختارها دارد. این حادثه، چالشی برای خود قهرمان به وجود نمی‌آورد بلکه برای جامعه‌ی اطراف او ایجاد خطر می‌کند.
- پس از برخورد با چالش، قهرمان سعی می‌کند به آن بی‌توجهی کند و تمایلی به درگیر شدن با آن ندارد. تا این جای داستان، هم‌چنان با یک شخصیت معمولی طرف هستیم. اما این عدم پذیرش نباید خیلی طولانی شود. او بالاخره احساس مسئولیت می‌کند و تصمیم می‌گیرد مشکل را حل کند.
- وقتی قهرمان داستان، تصمیم خود را برای مقابله با حادثه‌ی اولیه می‌گیرد، استعدادهای خود را نمی‌شناشد و خیال می‌کند برای این رویارویی، ناتوان است. او در این قسمت از روایت با شخصیتی ملاقات می‌کند که اصطلاحاً به او مربی می‌گوییم. این مربی که در ابتدای داستان به ظاهر یک آدم معمولی توصیف شده اما یک گذشته‌ی مخفی دارد. او با تجربیات خود با قهرمان داستان همراه می‌شود.
- قسمت بعدی از ساختار، شامل روایت چالش‌های مربی و قهرمان است. مربی سعی می‌کند ترس قهرمان را فرو بنشاند. او استعدادهای قهرمان را برایش آشکار می‌کند و آرام آرام او را از یک انسان معمولی به یک قهرمان واقعی تبدیل می‌کند.
- بعد از تکمیل شدن مهارت‌های قهرمان، او برای مقابله با چالش به پا می‌خیزد. این قسمت از داستان، روایتگر تلاش‌ها و شکست‌های شخصیت اصلی است. او در این مرحله چندین بار برای حل مسئله تلاش می‌کند اما موفق نمی‌شود. شکست، حتی یک لحظه هم او را ناامید نمی‌کند بلکه هر شکست باعث می‌شود او قدرتمندتر از قبل برگردد. در طی این جریان او متحدانی برای خود پیدا می‌کند. هر باری که برای رفع مشکل اقدام می‌کند با فرد یا افرادی آشنا می‌شود که با او هم‌عقیده هستند و تمایل و توانایی کمک به قهرمان را دارند.
- پس از چندین شکست، قهرمان به همراه دوستان خود در مسیری قرار می‌گیرند که بوی پیروزی را به مشام مخاطب می‌رساند. این مرحله که شامل یک تلاش دیگر از شخصیت اصلی است، به گونه‌ای روایت می‌شود که هر لحظه احتمال پیروزی بیش‌تر می‌شود. تلاش‌های قسمت قبل، مختصر روایت می‌شدند اما این تلاش، مفصل بیان می‌شود.
- در قسمت بعدی از روایت، قهرمان داستان بر خلاف انتظار مخاطب شکست می‌خورد. این ناکامی را با ریتم آهسته روایت کنید تا تلخی آن به جان مخاطب بنشیند. مخاطب باید داغدار قهرمان محبوب خود باشد.
- پس از شکست بزرگ، قهرمان داستان دیگر مانند شکست‌های قبلی نمی‌تواند از جای خود برخیزد. متحدانش نیز دیگر او را قبول ندارند. در این قسمت، در حالیکه شخصیت اصلی در حال ناامیدی است، ناگهان با یک راهکار جدید مواجه می‌شود. او دیگر خوش‌بینی و انگیزه‌ی قبل خود را ندارد اما به تدریج مطمئن می‌شود که با این راهکار می‌تواند موفق شود. به این راهکار، اصطلاحاً شمشیر می‌گویند.
- در قسمت از ساختار، شخصیت اصلی شمشیر خود را برداشته و به سمت حل مسئله حرکت می‌کند. او محتاط‌تر عمل می‌کند و کوله‌باری از تجربیات شکست‌هایش را همراه خود دارد. متحدانی که از او ناامید شده بودند با دیدن حرکت مجدد قهرمان، دوباره برای کمک کردن به او مصمم می‌شوند.
- در آخر قهرمان ما در یک نبرد حماسی بر مشکل پیروز می‌شود. این قسمت از داستان باید با ریتمی تند روایت شود چرا که اوج روایت ما خواهد بود.
- قسمت آخر ساختار قهرمان، جایی است که شخصیت اصلی پس از موفقیت بزرگ خود به زندگی عادی برمی‌گردد و مثل گذشته‌ی خود می‌شود. هیچ کدام از اطرافیانش از اتفاقات این بازه‌ی زمانی از زندگی او با خبر نمی‌شوند.
ساختاری جذاب و پرکاربرد
حالا که مراحل ساختار سفر قهرمان را شناختید، حتما متوجه شدید که بسیاری از فیلم‌های سینمایی که دیده‌اید یا رمان‌هایی که خوانده‌اید با استفاده از این ساختار، روایت شده‌اند. این ساختار روایی به علت جذابیت زیاد و استقبال مخاطبان، توسط نویسندگان زیادی در سراسر دنیا به کار گرفته می‌شود. اکنون شما نیز می‌توانید داستان خود را با ساختار سفر قهرمان روایت کنید. سفر قهرمان، یکی از جذاب‌ترین ساختارهای روایی است. ساختارهای جذاب بسیاری وجود دارند که آشنایی با آن‌ها برای تقویت روایتگری شما مفید خواهد بود. در آینده به بررسی سایر این ساختارها خواهیم پرداخت.