اسماعیل قدیمی، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی و مترجم کتاب «نظریه‌های جامعه‌ی اطلاعات» در ابتدای صحبت های خود با اشاره به تاثیر فضای مجازی بر زندگی بشر به شفقنا رسانه توضیح می دهد: وسایل ارتباط جمعی بخصوص ابزارهای مجازی جدید، در همه ابعاد زندگی انسانی از جمله سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، بین المللی، خانوادگی، روابط کار، روابط عاطفی و… تاثیر به سزایی گذاشته اند. علاوه بر آن ایجاد فاصله فیزیکی بین مردم، کمرنگ کردن تعصبات، کمرنگ کردن تاثیرات محدودیت های جغرافیایی، رشد احساسات قومی، ملی، مذهبی و… از دیگر تاثیرات این ابزارها هستند.
با این اوصاف مهم ترین چالش ارتباطی این فضا برای توسعه در جهان چیست؟ قدیمی بزرگترین محدویت ارتباطی این ابزارها برای توسعه را بحث محدودیت های سیاسی می داند و می گوید: همچنان در دنیا حکومت ها و ساختارهای سیاسی وجود دارند که منافعشان ایجاب نمی کند، تا این توسعه صورت بگیرد. به عبارتی یا توانایی ذهنی جهت مدیریت آن را ندارند، یا از قدرتشان کم می شود و مجبور به تغییراتی در ساختار قدرت و دادن امتیازاتی به احزاب، گروه ها و مردم می شوند. به همین دلیل من معتقدم که حکومت های دیکتاتوری و استبدادی در برابر توسعه ارتباطی فضای مجازی می ایستند و مانع ایجاد می کنند.
او چالش دوم را ضعف های تکنولوژیک می داند و می گوید: خیلی از کشورها یکپارچگی تکنولوژیکی ندارند. به عنوان مثال سیاست های وارداتی سخت افزارهای کشور ما چیست؟ من فکر نمی کنم سیاست وارداتی سخت افزای مشخصی داشته باشیم.
قدیمی ادامه می دهد: مانع بعدی در توسعه این ابزارها، مسائل مدیریتی، شخصیتی، روانشناسی، آموزشی و… است. به عبارتی مدیریت کردن این ابزارها کار سختی است. اگرچه خیلی از مردم استفاده زیادی از این ابزارها دارند ولی بخش اعظم آن برای سرگرمی، ولگردی و… است. هرکدام از این ابعاد هم بحث های جداگانه و مفصلی دارند. به عنوان مثال در بعد آموزشی، ما سیاستگذاری و برنامه ریزی آموزشی نداریم و تولید متنمان هم منطقی نیست.
او در ادامه مانع بعدی را پیچیدگی های اقتصادی این ابزارها می داند و می گوید: در آمریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی بخش اعظم مبادلات تجاری در درون همین پلتفرم ها و شبکه های مجازی صورت می گیرد و در روز میلیاردها دلار رد و بدل می شود. بسیاری از فروشگاه های بزرگ در اروپا و آمریکا مجازی هستند و حضور فیزیکی در آن ها کمرنگ شده است. علاوه بر آن نحوه نظارت بر بسته بندی و ارسال این کالا ها خود با چالش هایی همراه است.
قدیمی چالش بعدی را ایدئولوژیکی می داند و می گوید: هیچ حکومت دیکتاتوری مستبدی نمی تواند به راحتی رضایت به فعالیت مردم در این فضاها بدهد. چون کم‌کم اختیارات، نفوذ و کنترلش را از دست می دهد و قدرتش کم می شود.
با این اوصاف ایران در چه وضعیتی قرار دارد و مهمترین راهکار برای رفع چالش های ارتباطی فضای مجازی با رویکرد توسعه در ایران چیست؟ مترجم کتاب «نظریه‌های جامعه‌ی اطلاعات» پاسخ می دهد: در طول تاریخ نگاه ما به ابزارهای ارتباطی یک نگاه سلبی بوده است و این فقط مختص جمهوری اسلامی نیست و دوره های قبل از آن را هم شامل می شود. به عبارتی ما مردمی بودیم که به گذشته چسبیده و دنبال محدودیت آفرینی بودیم. کمتر به دنبال باز کردن فضا و تغییرات رفتیم. این محدودیت ها در ایده پردازی ها، ایده آفرینی ها، اندیشه ورزی هایمان و… هم وجود داشته است. الان هم نگاهمان به رسانه های اجتماعی و ابزارهای نوین سلبی است.
او ادامه می دهد: اگر دقت کنید تمام قوانینی که برای ابزارهای ارتباطی تصویب می کنند با نگاه سلبی است. حتی تعاریفی که برای این ابزارها دارند منفی است و آن ها را وسیله آموزشی و توسعه ایده ها نمی بینند. اگر به صحبت های استادان دانشگاه توجه کنید، بخش اعظم نگاه ما به گذشته است و مرتب بر روی سرمایه های گذشته مان مانور می دهیم. هیچکس به سیاستگذاری برای زمان حال و ساختن آینده و ارتقاء توانمندی ها و افزایش ظرفیت ها برای رقابت با دیگران فکر نمی کند.
قدیمی تاکید می کند: باید فلسفه وجودی این ها و سیاست سلبی به وسایل ارتباط جمعی و فضای مجازی را تغییر دهیم و بدون تحول در سیاستگذاری، تغییر نگاه سلبی و قالب کردن نگاه ایجابی نمی توانیم به توسعه این فضا فکر کنیم. برای این کار ما نیازمند تحولات حقوقی هستیم. یعنی تعدادی حقوقدان با نگاه ایجابی نسبت به وسایل ارتباط جمعی داشته باشیم که در مجلس حضور یابند و قانون و مقررات حقوقی آن را تصویب کنند. به عبارتی مقدمات حقوقی را فراهم و بعد زمینه های آموزشی آن را با جدیت دنبال کنند.
او می گوید: صداوسیما می تواند تبدیل به بستری برای آموزش مردم شود. مردم ما مردمی شفاهی، عاطفی و گوش نکن به بار آمده اند و کسی حاضر به اشتراک گذاری ایده ها و گفتگو نیست.
قدیمی در جمعبندی صحبت های خود تاکید می کند: تغییر رویکرد، تحول در سیاستگذاری، تحولات حقوقی و تدوین مقررات جدید حقوقی، توسعه آموزشی، تشویق های فرهنگی، تبلیغات، آموزش سلبریتی ها، تغییر در مدیریت ابزارهای ارتباطی، حضور نهاد دینی در تشویق مردم جهت استفاده بهینه از این ابزارها، بهبود جامعه، بهبود روابط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و… از هر چیزی واجب تر است و برای توسعه ارتباطی این فضا باید مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر آن نقش فرهنگ، بکاربردن نمادها و ابزارهای فرهنگی، اهمیت توجه به هنر برای پیشبرد توسعه در این زمینه خیلی مهم است. باید توجه داشت که برای توسعه وسایل ارتباط جمعی و ابزارهای ارتباطی و کاربرد درست آن ها در جامعه باید همه نهادها دست به کار شوند. مگر می شود بدون تحول در زیرساخت ها و نهادها، تغییر ایجاد کرد؟
نظر شما