خبرنگار حرفه‌ای، گرایش‌های فردی را از کارش جدا می‌کند
خبرنگاران هم مانند سایر آدم‌ها برای خود دیدگاه و گرایش‌هایی نسبت به مسائل جامعه اعم از اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و یا فلسفی دارند که این رویکردها می‌تواند در فرآیند تولید گزارش اثرگذار باشد؛ اگرچه قرار است خبرنگار این گرایش‌های فردی را از کار حرفه‌ای‌اش جدا کند. به عنوان مثال، خبرنگاران اروپایی و غربی در جنگ اوکراین، در تولیدات خود هیچ‌گاه جانب اوکراین را رها نکردند و کم‌تر رسانه غربی بود که حتی یک خبر جانبدارانه نسبت به روسیه منتشر نکند. متقابلاً خبرنگارانی که سمپاتی روسی دارند، قطعاً نمی‌توانند نسبت به این جنگ، جانب اوکراین را گرفته باشند. بخشی از این جهت‌گیری‌ها و سوگیری‌ها به روابط بین کشورها و سیاست‌های خبری رسانه‌ها برمی‌گردد و بخش کوچکی هم مربوط می‌شود به اینکه خبرنگار در کدام سوی خاکریز قرار دارد.
آزادترین رسانه‌ها، سیاست خبری به خبرنگاران خود ابلاغ می‌کنند
سیاست‌های خبری رسانه، تعیین‌کننده اصلی جهت‌گیری‌های خبرنگار محسوب می‌شوند. این سیاست‌ها ممکن است از مراجع مختلف خارج از رسانه، سازمان متبوع رسانه، مدیران رسانه یا حتی سردبیران گروه‌ها صادر و به خبرنگار ابلاغ شود. خبرنگار در هر رسانه‌ای کار کند باید سیاست‌های آن رسانه را حین تهیه وتنظیم گزارش یا خبر لحاظ کند. این موضوع در همه رسانه‌ها بدون استثنا وجود دارد؛ حتی در رسانه‌های غربی که مدعی آزادترین رسانه‌های جهان در بحث انتشار اطلاعات هستند. کسی نمی‌تواند ادعا کند که به عنوان مثال خبرنگار نیویورک تایمز، سی‌ان‌ان یا فلان رسانه آمریکایی یا انگلیسی می‌تواند خارج از چهارچوب سیاست‌های سازمانی عمل کند. به همین دلیل است که در موضوع پرونده هسته‌ای ایران، حتی یک رسانه یا خبرنگار غربی، این سوال را مطرح نکرد که در برابر وضعیت هسته‌ای اسرائیل، چرا این میزان تمرکز و فشار بر روی ایران است؟
سیاست‌های خبری تعیین‌شده رسانه، به تدریج فضای فکری خبرنگارش را شکل می‌دهد. البته شدت اثرگذاری سیاست‌ها بر روی کار خبرنگار در کشورهای مختلف، متفاوت است. در کشورهای بسته مانند ترکمنستان، خط قرمزها بیشتر هستند و به تبع آن محدودیت‌ها بیشتر.
اطلاعات مهندسی‌شده
عده‌ای طرفدار فضای بسته در رسانه هستند. این گروه اساساً اعتقادی به انتشار آزاد اطلاعات ندارند و با آگاهی عموم جامعه از همه روندهای جاری مخالف هستند. آن‌ها معتقدند که اطلاعات باید مهندسی‌شده به افکار عمومی انتقال یابد و به دنبال مدیریت کامل فضای فکری مردم هستند. نتیجه و نماد اصلی این تفکر، سانسور اخبار است. در این سیستم، وفاداری به نظام سیاسی، اصلی‌ترین شعار است و به اسم مصالح عمومی کار خود را توجیه می‌کنند و هدف‌شان را منافع ملی عنوان می‌کنند. در جوامعی که این تفکر، حاکم است؛ فضای بسته به وجود آمده و عرصه برای کار رسانه تنگ شده است.
خط‌قرمزها اثرگذاری بسیار بالایی بر کار خبرنگار دارند و او با تعدد خط قرمز مواجه است. در بعضی کشورها مثل ترکمنستان، خط‌قرمزها بسیار پیش‌پاافتاده هستند و تا سطح مدیران دون‌پایه و سطوح پایین تقلیل یافته‌اند. در این نظام فکری، خبرنگار، آزادی عمل چندانی ندارد و تولیداتش سفارشی هستند. هم‌چنین کوچک‌ترین لغزش از سوی خبرنگار با مجازات روبرو می‌شود.
انتشار آزاد اطلاعات، حق شهروندی یا عامل هرج‌ومرج
در مقابل گروه طرفدار فضای بسته رسانه‌ای، عده‌ای طرفدار انتشار آزاد اطلاعات هستند. این گروه معتقدند خبرنگار می‌تواند همه جزئیات هر رویدادی را بدون کم‌وکاست منتشر کند حتی اگر ضد مناع ملی یا مصالح عمومی یا... باشد. آن‌ها دانستن را حق مسلم همه شهروندان می‌دانند. رسانه‌های غربی مدعی پیروی از این نظریه هستند و حتی در زندگی خصوصی افراد نیز برای تهیه خبر سرک می‌کشند؛ اما در حوزه مسائل حکومت، چندان به این نظریه پایند نیستند و برای خبرنگاران‌شان خط مشی تعیین می‌کنند. به عنوان مثال در جریان جنگ خلیج فارس در اوایل دهه ۹۰ میلادی در قرن گذشته که آمریکا و متحدانش به عراق حمله کردند، کمیته خبر در پنتاگون، کلیه اطلاعات و اخبار مربوط به جنگ را از کانالی هدایت کرد تا واقعیات جنگ به گوش کسی نرسد، اما در عین حال اعتراضی هم از رسانه‌های غربی طرفدار نظریه انتشار آزاد اطلاعات شنیده نشد. هم‌چنین در پرونده هسته‌ای ایران، اکثر رسانه‌های غربی یک خط خبری واحد را دنبال کردند که ناشی از تعیین سیاست‌ها از نهادهای بالادستی خبرگزاری‌ها در آمریکا بود.
با این‌حال، نمی‌توان ضریب آزادی کار خبری را در رسانه‌های کشورهای غربی در مقایسه با کشورها و جوامع بسته مانند کره شمالی نادیده گرفت. این رسانه‌ها با استناد به نظریه انتشار آزاد اطلاعات، خود را در امر جریان‌سازی با اطلاعات دروغ، تحریف و گزارش‌های غیرواقعی مجاب می‌دانند. مخالفان این نظریه رسانه‌ای، می‌گویند مهم‌ترین نتیجه این شکل از اطلاع‌رسانی و گزارشگری رسانه‌ای، به شکل افراطی آن، به نوعی بی‌بندوباری و هرج‌ومرج رسانه‌ای تبدیل می‌شود.
خبرنگار مسئول گزارش است
گروه دیگری نیز وجود دارند که به هیچ کدام از دو نظریه قبلی یعنی فضای بسته رسانه‌ای و انتشار آزاد اطلاعات اعتقاد ندارد و به نظریه اطلاع‌رسانی بر مبنای مسئولیت اجتماعی معتقدند. طرفدران این نظریه اگرچه دیدگاه انتشار آزاد اطلاعات را تأیید می‌کنند اما در عین حال خود را نسبت به نتیجه اطلاع‌رسانی‌شان مسئول می‌دانند و منافع ملی و مصالح عمومی را هم در نظر می‌گیرند. این گروه معتقد است اگرچه دانستن، حق همه است اما تا جایی که انتشار یک خبر یا گزارش، باعث اخلال نظم و ضربه به انسجام اجتماعی، امنیت عمومی و یا به شورش و قتل منجر نشود. مخالفان این نظریه، این ایراد را مطرح می‌کنند که خواسته یا ناخواسته، حرکت در چهارچوب این نظریه، رفته‌رفته به خودسانسوری می‌رسد؛ به‌ویژه آن‌که تعریف مرزهای منافع ملی و مصالح عمومی و یا امنیت روانی و انسجام اجتماعی سخت و دشوار است و بسیار سلیقه‌ای تعیین می‌شود که می‌تواند مورد سوء استفاده قرار گیرد.
خود خبرنگار و محیط رویداد برگزارش اثر می‌گذارند
علاوه برسیاست‌های خبری رسانه، در جرین تهیه گزاش خود خبرنگار و محیط رویداد هم موثر هستند. اینکه خبرنگار از چه زاویه‌دیدی به رویداد نگاه می‌کند و کدام جنبه موضوع برایش مهم‌تر است در تهیه گزاش مؤثر هستند. خبرنگار با توجه به علایق خود و اطلاعاتی که از قبل در ذهنش دارد در زمان حضور در رویداد به جنبه‌ای از موضوع می‌پردازد که برایش اهمیت دارد. مثلاً در گزارش یک سیل، یک خبرنگار ممکن است به نقش انسانی در وقوع سیل بپردازد و یک خبرنگار به آثار سیل در تخریب شهر و دیگری به جنبه دیگر. هم‌چنین فضای حاکم بر رویداد نیز بر گزارش اثرگذار است. شورش‌های خیابانی، میادین جنگ، محیط‌های آسیب‌دیده اجتماعی مانند محله‌های پر از اعتیاد یا فحشا، ویرانی ناشی از حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و ... هر کدام شرایط خاص خود را دارد که خواسته یا ناخواسته بر گزارشگر و کار او تحمیل می‌شوند.
خبرنگار با تاثیر از مسائل گوناگون، گزارش تهیه می‌کند
یک خبرنگار، براساس سیاست‌های خبری رسانه خود که از داخل یا بعضا خارج رسانه تعیین می‌شود به تهیه خبر یا گزارش می‌پردازد. میزان اثرگذاری سیاست‌های رسانه بر کار خبرنگار بستگی به این دارد که آن رسانه یا کشور از کدام نظریه اطلاع‌رسانی پیروی می‌کند؛ طرفدار فضای بسته رسانه‌ای است، به انتشار آزاد اطلاعات معتقد است یا اینکه از اطلاع‌رسانی بر مبنای مسئولیت اجتماعی پیروی می‌کند. هم‌چنین گذشته خود خبرنگار که قبلاً در چه حوزه‌هایی فعالیت کرده یا به چه چیزهای علاقه دارد؛ حتما در گزارش او مؤثر است. با این حال یک خبرنگار همواره باید در عین رعایت سیاست‌های رسانه‌ای متعهد به وظیفه اخلاقی و حرفه‌ای خود بوده و در مسیر آن حرکت کند.
نظر شما