در یک سازمان خبری، ویراستاری اخبار امری ضروری است و نقشی انکارناپذیر دارد. اخبار و اطلاعاتی که خبرنگاران و گزارشگران عجول می‌نویسند، لحنی سفت و سخت دارد و به‌خوبی پردازش نشده است. گروه ویراستاران این اطلاعات ارزشمند و البته خام را مانند یک تکه الماس تراش‌نخورده، صیقل می‌دهند تا به شکلی جذاب و برجسته به دست مخاطبان برسد. اهمیت چرخه تبادل و پرورش اطلاعات در خبرگزاری‌ها را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: «ویرایش هنری است که می‌تواند به زیبایی میان اطلاعات ورودی به سازمان و اخباری که به‌صورت عمومی منتشر می‌شوند، تعادل برقرار کند.»
در فرایند ویرایش اخبار دو قاعده مهم حکم‌فرمایی میکنند:
- حد و اندازه‌ای متعادل برای دانش افکار عمومی در نظر بگیرید.
- هوش افکار عمومی نباید دست‌کم گرفته شود.
ویراستاران در حین دسته‌بندی اطلاعات، گزارش‌های خبری منسجم‌تر را در اولویت قرار می‌دهند و مطالب بی‌ارزش و زرد را کنار می‌گذارند. همین مسئله باعث می‌شود که تنها معتبرترین و مهمترین عناوین خبری به گوش افکار عمومی برسد. سرانجام اخبار به لحاظ ساختاری و دستوری به دقت بازبینی می‌شوند و اعتبار آمار و ارقام ارائه شده در آن‌ها نیز مورد سنجش قرار می‌گیرد.
مهمترین اهداف ویرایش خبر
در پاسخ به این سوال ککه چرا اخبار را ویرایش می‌کنیم، باید گفت:
- ۱) تمرکز بر دقت اخبار
مسئولیت‌های شغلی و اخلاقی، ویراستاران خبری را موظف می‌کند تا تمام جزئیات یک مطلب را به‌طور دقیق ارزیابی کنند. اعتبارسنجی آمار و ارقامی که در یک گزارش خبری قید شده، در اولویت قرار دارد؛ چرا که در صورت نشر اکاذیب، عواقب سختی در انتظار سازمان‌های خبری-رسانه‌ای خواهد بود.
- ۲) بازبینی اطلاعات
اینترنت نوعی دسترسی همگانی ایجاد کرده و پیامدهای متناقضی به همراه داشته است. اینترنت در شرایط ایده‌آل می‌تواند هر نوع خبر و داده‌ای را به کاربران ارائه دهد اما در عین حال متأسفانه منابع خبری بی‌هویت و غیررسمی مثل قارچ‌های سمی در حال نفوذ به شبکه‌های اجتماعی هستند و افکار عمومی را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده‌اند. در چنین شرایطی استفاده از منابع اطلاعاتی آکادمیک و اصیل، یک مزیت بزرگ برای سازمان‌های خبری رسمی است؛ بنابراین گسترش دسترسی به اینترنت، حتی قوانین ارزیابی منابع اطلاعاتی را نیز تغییر داده است.
- ۳) حفظ عینیت
اطلاعات نادرست ممکن است توسط منابع مختلفی منتشر شوند. مادر مضطربی را تصور کنید که ادعا می‌کند پسر زندانی او، هیچ جرمی مرتکب نشده و بی‌دلیل گرفتار شده است. گاهی اوقات، واکنش‌های هیجانی و احساسی می‌تواند افراد را در یک مسیر اشتباه قرار دهد. در چنین پرونده‌هایی، واقعیت می‌تواند دقیقاً خلاف آن چیزی باشد که این مادر ادعا می‌کند. رسالت یک ویراستار خبری، استناد به شواهد و قرائن محکم و معتبر و در عین حال توصیف اضطراب و پریشانی آن مادر است. پوشش منصفانه یک رویداد، عینیت خبر را نیز تضمین می‌کند.
- ۴) انسجام و یکپارچگی خبر
ارائه اطلاعات پراکنده در یک مقاله و گزارش خبری، تنها خواننده را سردرگم می‌کند. متمرکز شدن روی یک سوژه یا نکته‌ای خاص، هم جذابیت خبر را بیشتر می‌کند و هم مخاطبان را سر ذوق می‌آورد. نویسندگان برای نگارش مقالات خبری در حوزه‌های تخصصی، زحمات بسیاری را متحمل می‌شوند و اصلاح مقالات آن‌ها به این سادگی‌ها نیست! در اینگونه موارد حتی ممکن است چالش‌هایی میان نویسندگان و ویراستاران خبری رخ دهد؛ نویسنده به تمام جملاتی که خلق کرده، متعصبانه نگاه می‌کند و ویراستار نیز تنها به انسجام مطلب و سیاست‌های رسانه فکر می‌کند. به همین خاطر، اغلب نویسندگان قبل از اینکه مطالب خود را به ویراستار ارجاع دهند، از اشخاص دیگری برای خواندن آن‌ها کمک می‌گیرند تا بدون هیچ‌گونه جهت‌گیری و به‌طور کاملاً منصفانه، نوشته را تحلیل کنند.
با وجود اینکه استفاده از این راهکارها در محافل خبری، کمی از بروز تنش‌ها جلوگیری می‌کند، ویراستاران همواره با یک دوگانگی دست و پنجه نرم میکنند؛ در نظر گرفتن احساسات و تفکرات نویسندگان یا پایبندی به اصول حرفه‌ای.
ویراستاری اخبار در شرایط ایده‌آل چه چیزهایی را در بر می‌گیرد؟
اگر بخواهیم خبری را به سرحد کمال در رعایت نکات ویرایشی برسانیم، لازم است این موارد را رعایت کنیم:
- دقت: سردبیران و ویراستاران ارشد، در بیشتر موارد نقش یک مدیر یا ناظر را ایفا میکنند. به همین دلیل ویراستاران اجرایی که ارتباط بیشتری با خبرنگاران و گرازشگران دارند، باید با نهایت دقت و تمرکز، همه چیز را رصد کنند. آمار و ارقام باید بارها و بارها بازبینی شوند تا احتمال وقوع اشتباهات بزرگ کاهش پیدا کند.
- انتساب و استناد: خبر همیشه در کنار منبع خود معنا پیدا می‌کند. مسئولیت پیام منتشر شده با منابع خبری است و خبرگزاری‌ها تنها به‌عنوان یک مجرای ارتباطی عمل میکنند. به‌عنوان مثال، نشریات و خبرگزاری‌ها گوشه‌ای از متن اخبار را به چنین گزاره‌هایی اختصاص می‌دهند:
به نقل از روابط عمومی سازمان سنجش آموزش کشور ...
به گزارش خبرگزاری رویترز ...
به گزارش خبرنگار سرویس اقتصادی خبرگزاری ایسنا ...
طبق پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه تهران ...
خواننده با مشاهده چنین جملاتی آرامش خاطر پیدا می‌کند و رسانه‌ها نیز بار سنگین مسئولیت خبر را از دوش خود برمی‌دارند.
- انصاف و تعادل: یک ویرایش سالم و دقیق، بر مبنای تعادل و رعایت عدالت و انصاف شکل می‌گیرد. ویراستاران باید به دقت سبک نوشتاری و لحن نویسنده را ارزیابی کنند. خبری که با جهت‌گیری‌های خاص سیاسی و حزبی نوشته شده باشد، ارزشی نخواهد داشت.
- اختصار و شفافیت: درختی که شاخ و برگ‌های مرده و اضافی آن چیده شود، از درون جانی دوباره می‌گیرد و روح تازه‌ای به او دمیده خواهد شد. ویراستار نقش همان باغبانی را بازی می‌کند که با هرس کردن واژگان بیهوده و عبارات منفعل و تکراری، رنگ و بوی تازه‌ای به نوشته‌ها می‌بخشد. در متن خبر همه چیز باید روشن و صریح بیان شود و جایی برای توصیفات بیهوده و تحلیل شخصی خبرنگار نیست.
- خوانایی: بر مبنای اصول خبرنویسی، در یک جمله باید حداکثر از ۱۸ واژه استفاده کنیم. خواندن جملات طولانی برای مخاطب عذاب‌آور است. استفاده از جملات کوتاه‌تر و واژگان ساده‌تر، یکی از اصول ابتدایی خبرنویسی است.
- گیرایی: ویرایش، هنر برانگیختن احساسات و عواطف و تخیلات انسان است. همین عوامل ویراستار را مجاب می‌کند تا همواره از جایگاه مخاطبان به یک محتوا بنگرد. خبرنگاران و ویراستاران، پیش از آنکه نماینده یک رسانه خاص باشند، نمایندگان سلایق و علایق مخاطبان هستند.