بازگشت به منطق / روش جلوگیری از سوگیری اعتقادی

در شماره‌ی قبلی در مورد سوگیری تعصب اعتقادی سخن گفتیم و دلایل شکل‌گیری آن و برخی نظرات پیرامون این مسئله را بررسی کردیم. در این شماره به بررسی عوامل مؤثر بر سوگیری اعتقادی، سوگیری‌های اعتقادی مثبت و منفی و روش جلوگیری از شکل‌گیری آن خواهیم پرداخت.

تعصب اعتقادی پدیده‌ای پیچیده است که در موقعیت‌های مختلف به شیوه‌ها و به درجات گوناگون ظاهر می شود. به همین خاطر متغیرهای زیادی بر آن اثرگذار است؛ به این معنی که عوامل مختلفی مانند سن، باورهای مذهبی، حافظه فعال و توانایی شناختی کلی می‌توانند بر احتمال تجربه‌ی سوگیری اعتقادی افراد و همچنین نحوه و درجه‌ای که آن را تجربه می‌کنند، تأثیر بگذارند.

علاوه بر این، ماهیت استدلال‌ها نیز می‌تواند بر احتمال تجربه‌ی سوگیری اعتقادی افراد تأثیر بگذارد. برای مثال آیا یک بحث از نظر احساسی پر بار است یا خیر و اینکه آیا استدلال مربوط به آن برای مردم دشوار است یا خیر. مهم‌تر از همه، دو جنبه‌ی مهم از استدلال‌ها که بر سوگیری اعتقادی افراد تأثیر می‌گذارد، به ویژه در زمینه‌ی استدلال قیاسی، اعتبار یک استدلال و باورپذیری نتیجه‌گیری آن است. بر اساس این معیارها، چهار نوع قیاس وجود دارد:

• قابل باور و معتبر
• غیر قابل باور و نامعتبر
• غیر قابل باور اما معتبر
• قابل باور اما نامعتبر

وقتی بحث این عوامل می‌شود، سازگاری/ناسازگاری بین اعتبار یک استدلال و باورپذیری آن (که گاهی به عنوان همخوانی/ناسازگاری از آن یاد می‌شود) نیز می‌تواند بر سوگیری اعتقادی افراد تأثیر بگذارد. به طور خاص، تحقیقات نشان می‌دهد که زمانی که باورپذیری و اعتبار یک استدلال متناقض است، به احتمال زیاد افراد سوگیری اعتقادی را تجربه می‌کنند، به این معنی که استدلال یا غیرقابل باور اما معتبر است یا باورپذیر اما نامعتبر است.

علاوه بر این، وقتی صحبت از ساختار استدلال‌ها می‌شود، یک سوگیری مرتبط که می‌تواند بر سوگیری اعتقادی تأثیر بگذارد، سوگیری مجازی است، که تمایل به تحت تأثیر قرار گرفتن از ترتیب ارائه اطلاعات در مقدمات یک استدلال، هنگام تلاش برای حل یک مشکل استدلال قیاسی است.

در نهایت، نحوه تعامل افراد با اطلاعات نیز می‌تواند بر احتمال تجربه‌ی سوگیری اعتقادی تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که افراد در هنگام نتیجه‌گیری برای یک استدلال بر اساس مقدمات آن، بیشتر احتمال دارد سوگیری اعتقادی را نشان دهند تا زمانی که نتیجه‌گیری موجود یک استدلال را ارزیابی می‌کنند.

سوگیری های اعتقادی مثبت و منفی

گاهی اوقات بین سوگیری‌های اعتقادی مثبت و منفی تفاوت وجود دارد:

• سوگیری باور مثبت شامل افزایش پذیرش نتیجه‌گیری‌های قابل باور است. بر این اساس، سوگیری باورهای مثبت باعث می‌شود افراد استدلال‌هایی را بپذیرند که از نظر منطقی نادرست هستند. نتیجه‌گیری‌هایی که نادرست هستند اما با باورهای قبلی افراد همسو می‌شوند.
• سوگیری باور منفی شامل افزایش رد نتایج غیرقابل باور است. بر این اساس، سوگیری باورهای منفی باعث می‌شود که افراد استدلال‌های درست و نتیجه‌گیری‌هایی را که درست هستند، زمانی که با باورهای قبلی افراد در تضاد هستند، رد کنند.

چگونه تعصب اعتقادی را در دیگران کاهش دهیم

برای کاهش تعصب اعتقادی در دیگران، بعد از اینکه قبلاً آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است یا از قبل تحت تأثیر بوده‌اند ( یا اگر فکر می‌کنید بعداً می‌تواند آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد)، چندین کار وجود دارد که می توانید انجام دهید:

• توضیح دهید که سوگیری اعتقادی چیست و چگونه بر افراد تأثیر می‌گذارد، در حالی که به طور بالقوه از مثال‌های مرتبط برای نشان دادن این پدیده استفاده کنید.
• از فرد بپرسید که آیا فکر می‌کند ممکن است سوگیری اعتقادی را تجربه کند و اگر نه، پس چرا.
• از شخص بپرسید که آیا استدلال او می‌تواند تحت تأثیر باورهای قبلی او باشد یا خیر و اگر نه، پس چرا.
• فرد را تشویق کنید که روند استدلال خود را آهسته کند، به طوری که زمان کافی برای فکر کردن به اطلاعات را داشته باشد.
• از فرد بخواهید که استدلال خود را به صورت واضح و روشن توضیح دهد.
• از فرد بخواهید گزینه‌های دیگری را در نظر بگیرد، مانند این احتمال که استدلالی که فکر می‌کرد منطقاً صحیح نیست، واقعاً صحیح است (یا استدلالی که فکر می‌کرد منطقاً صحیح است، در واقع نادرست است).
• از فرد سؤالاتی بپرسید که استدلال او را راهنمایی می‌کند، مانند «آیا نتیجه‌گیری این استدلال لزوماً از مقدمات آن ناشی می‌شود؟» یا «آیا می‌توانید نتیجه‌گیری این استدلال را از مقدمات آن، به نحوی که منطقاً معتبر باشد، استنباط کنید؟».
• به مسائل خاصی در استدلال طرف مقابل اشاره کنید یا از او بخواهید که آن مسائل را توضیح دهد.
• طرف مقابل را تشویق کنید تا از تکنیک‌های انحرافی استفاده کند، مانند ایجاد شرایط مساعد برای قضاوت و تصمیم‌گیری. برای مثال با بحث در مورد موضوع مورد بررسی در جایی که در معرض چیزهایی قرار نگیرد که می‌تواند باورهای مشکل‌ساز را به او یادآوری کند.

با این حال، به خاطر داشته باشید که در حالی که این تکنیک‌ها به طور بالقوه می‌توانند در برخی موقعیت‌ها تا حدی سوگیری اعتقادی را کاهش دهند، موقعیت‌های زیادی وجود دارد که ممکن است تا حدی یا کاملاً بی‌اثر باشند؛ به این معنی که سوگیری اعتقادی افراد علی‌رغم استفاده از این تکنیک‌ها حداقل تا حدی ادامه خواهد داشت.

به طور کلی، برای کاهش تعصب اعتقادی در دیگران، می‌توانید از تکنیک‌های انحرافی مختلف مانند توضیح دادن این سوگیری استفاده کنید، طرف مقابل را تشویق کنید تا استدلال خود را آهسته اما صریح بیان کند، از آن‌ها بپرسید که آیا ممکن است این سوگیری را تجربه کنند یا خیر و در مورد مسائل خاصی با استدلال آن‌ها اشاره یا سؤال کنید.

چگونه از سوگیری اعتقادی خود جلوگیری کنیم

برای جلوگیری از سوگیری اعتقادی، می‌توانید از تکنیک‌های مشابهی استفاده کنید که به دیگران کمک می‌کنید از آن اجتناب کنند. به طور خاص، شما می‌توانید:

• درک کنید که این سوگیری چیست و چگونه می‌تواند بر شما تأثیر بگذارد.
• مشخص کنید که این سوگیری چه زمانی و چگونه ممکن است بر شما تأثیر بگذارد.
• این سوگیری را در موقعیت‌های مرتبط در نظر داشته باشید و در صورت لزوم، از خود بپرسید که آیا به طور بالقوه بر تفکر شما تأثیر می‌گذارد (به عنوان مثال، آیا باورهای قبلی شما می‌تواند باعث شود که شما یک بخش از استدلال را به درستی ارزیابی نکنید).
• استدلال خود را آهسته‌تر کنید، بنابراین زمان کافی برای فکر کردن به تمام اطلاعات مربوطه دارید.
• استدلال خود را تجزیه و تحلیل کنید و آن را صریح بیان کنید، در حالی که مطمئن شوید که هر ادعایی را که مطرح می‌کنید به وضوح توجیه می‌کنید (مثلاً با توضیح واضح اینکه چرا می‌توان یک نتیجه خاص را از مقدمات یک استدلال خاص استنباط کرد).
• از خود سؤالات راهنمای مرتبط بپرسید، مانند «آیا نتیجه‌گیری این استدلال لزوماً از مقدمات داده شده ناشی می‌شود؟».
• از تکنیک های انحرافی عمومی مانند ایجاد شرایط مطلوب برای استدلال استفاده کنید.

با این حال، مانند مورد کاهش تعصب اعتقادی در دیگران، به خاطر داشته باشید که لزوماً نمی‌توانید به طور کامل از سوگیری اعتقادی در استدلال خود دوری کنید. میزان موفقیت شما در اجتناب از آن به عوامل مختلفی بستگی دارد، مانند ماهیت استدلالی که ارزیابی می‌کنید و شرایطی که در آن انجام می‌دهید اما تلاش کنید آن را به حداقل ممکن برسانید.