چه در حال تهیه‌ی مستند باشید و چه تولید گزارش خبری، هدف شما به عنوان مصاحبه‌کننده باید استخراج حقیقت از موضوع مصاحبه باشد. با این حال، این کار همیشه آنطور که به نظر می‌رسد آسان نیست. این واقعیت است که برخی از مردم دروغ می‌گویند؛ گاهی آگاهانه و گاهی ناخودآگاه، گاهی از روی غرور و گاهی برای جلوگیری از عواقب واقعی. این بدان معناست که وقتی مصاحبه شونده شما سعی می‌کند حقیقت را پنهان کند، به استراتژی‌های مؤثری برای افشای حقیقت نیاز دارید. در این متن می‌خواهیم به نحوه مصاحبه با یک دروغگو بپردازیم.
چرا مردم در مصاحبه‌ها دروغ می‌گویند؟
قبل از اینکه به استراتژی‌های خاص مصاحبه بپردازیم، مهم است در وهله اول به این فکر کنیم که چرا کسی در طول مصاحبه ممکن است دروغ بگوید. اگرچه دلایل خاص از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما چند دسته کلی برای دلایل این کار وجود دارد.
به عنوان اولین دلیل، مصاحبه شونده ممکن است برای حفظ وجهه یا شهرت مثبت خود، دروغ بگوید. در این حالت حتی ممکن است فرد نه از روی عمد بلکه ناخودآگاه و از روی غرور به خودش هم دروغ بگوید. دلیل دیگری که ممکن است کسی دروغ بگوید، محافظت از تصویر دوستان یا خانواده خود است. هیچ کس نمی‌خواهد بدی افرادی که به آن‌ها اهمیت می‌دهد را برجسته یا فاش کند. حتی ممکن است یک مصاحبه شونده برای محافظت از کارفرمای خود (و در نتیجه‌ی آن محافظت از خودش)، دروغ بگوید.
دروغگوهای جدی‌تر ممکن است سعی کنند از مسئولیت‌پذیری در مورد اقدامات یا اظهارات خود اجتناب کنند. توجیه این نوع دروغ‌ها بسیار سخت‌تر است، زیرا آن‌ها اغلب برای پنهان کردن آسیبی که به دیگران وارد شده گفته می‌شوند. دروغ‌های این دسته می‌تواند از پوشاندن تصمیم‌های مشکوک تا دروغگویی برای جلوگیری از عواقب قانونی متغیر باشد.
هنگام آماده شدن برای مصاحبه، سعی کنید دلایل خاصی را که ممکن است سوژه‌ی شما دروغ بگوید را، با استفاده از این دسته بندی‌ها به عنوان راهنما، در نظر بگیرید.
دیگر اشکال دروغگویی
در حالی که می‌دانیم می‌خواهیم از درج دروغ‌های واضح در مستندها و گزارش‌های خبری خود پرهیز کنیم، چند شکل کمتر آشکار دیگر از دروغگویی وجود دارد که ممکن است با آن‌ها مواجه شوید. یکی از آن‌ها انکار است. این مورد مربوط زمانی است که دروغگو چراغ بازجویی را به سمت شما یا منابع شما روشن می‌کند و کل خط پرسش شما را زیر سؤال می‌برد. هدف از این تکنیک این است که حقایق شما را غیرقانونی معرفی کند. مصاحبه شونده یکپارچگی شواهد ارائه شده به آن‌ها را انکار می‌کند تا با این کار بتواند داستان خود را در چارچوبی متفاوت بسازد.
دروغ گفتن شامل اغراق‌ها و حقیقت‌های نصفه و نیمه دیگر نیز می‌شود. این نوع دروغ، بخشی از حقیقت را می‌گیرد و آن را به نفع دروغگو تحریف یا برجسته می‌کند. در مورد انکار یا اغراق، نکته کلیدی این است که از آنچه اتفاق می‌افتد و نحوه انطباق آن با تحقیقات و شواهدی که قبل از مصاحبه جمع‌آوری کرده‌اید، آگاه باشید.
چگونه یک دروغگو را در مصاحبه تشخیص دهیم؟
فکر کردن به اینکه چرا ممکن است کسی دروغ بگوید می‌تواند به شما در تشخیص دروغ‌ها در طول مصاحبه کمک کند. اگر متوجه باشید که چه زمانی ممکن است یک دروغ ظاهر شود، برای تشخیص نشانه‌های ظریفی که نشان‌دهنده یک دروغ در حال شکل گرفتن است، آمادگی بیشتری خواهید داشت.
با این حال، به خاطر داشته باشید که تشخیص دروغ دشوار است؛ به خصوص زمانی که مصاحبه‌شونده در هنر فریبکاری به خوبی تمرین کرده باشد. استفاده از زبان بدن و نشانه‌هایی مانند حرکت چشم و لحن صدا برای تشخیص دروغ، برای هر فردی دقیق یا حتی ممکن نخواهد بود. برای مثال، ان‌بی‌سی نیوز اشاره می‌کند که اگرچه نگاه همراه با بیزاری معمولاً با دروغگویی همراه است، اما مطالعات نشان می‌دهد که «دروغگوها بیشتر از کسانی که حقیقت را می‌گویند از تماس چشمی اجتناب نمی‌کنند». یعنی ممکن است کسی از تماس چشمی اجتناب کند اما فرد دروغگویی هم نباشد.
این مقاله توضیح می‌دهد که رویکرد بهتر، ایجاد و مشاهده رفتار پایه برای هر فرد در مصاحبه است. می‌توانید این کار را با پرسیدن چند سوال خنثی و باز در ابتدای مصاحبه انجام دهید. با این کار شما نوع رفتار فرد را تشخیص می‌دهید و تغییرات آن را در طول مصاحبه بررسی می‌کنید. حرکت چشم یا عدم تماس چشمی زمانی می‌تواند نشانه دروغگویی باشد که مصاحبه شونده با نگاه مستقیم‌تری شروع به مصاحبه کند. تغییرات در گفتار، مانند زیر و بم کردن صدا یا قدم زدن حین مصاحبه، ممکن است نشان‌دهنده یک دروغ باشد.
به همین ترتیب، مکث طولانی‌تر از حد معمول یا ارائه جزئیات بیشتر یا کمتر از حد نیاز نیز می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که کسی دروغ می‌گوید. هنگام مصاحبه با یک دروغگو، آن‌ها ممکن است از عبارات کلی مانند «به نوعی» یا «معمولاً» استفاده کنند تا از ارائه جزئیات قطعی اجتناب کنند. آن‌ها همچنین ممکن است در مورد موضوع خاصی، به خصوص زمانی که احساس خطر می‌کنند، حالت تدافعی به خود بگیرند یا ممکن است شروع به لکنت زبان کنند؛ زیرا سعی می‌کنند جزئیات جدیدی را در دروغ‌های خود در آن واحد ببافند.
بهترین راه برای تشخیص دروغگو
در حالی که زبان بدن نقش بزرگی در نحوه ارتباط ما با یکدیگر در سطح شخصی ایفا می‌کند، رابطه مصاحبه‌کننده و مصاحبه شونده کمی متفاوت است. صرف ضبط شدن مصاحبه، مردم را وادار می‌کند که حتی اگر متعهد به گفتن حقیقت باشند، نقش بازی یا اجرا کنند. بنابراین، بهترین راه برای شناسایی یک دروغگو، پرسیدن سؤالات پایان باز و درخواست جزئیات است. سؤالات پایان باز دروغگو را مجبور می‌کند تا دروغ آنقدر گسترش دهد که انسجام و پایداری خود را از دست بدهد.
به طور مشابه، با استفاده از تکنیک مدیریت اطلاعات نامتقارن (AIM - Asymmetric Information Management)، مصاحبه‌گر مستقیماً به دروغگویان احتمالی اطلاع می‌دهد که ارائه جزئیات بیشتر به محققین یا فیلمسازان کمک می‌کند تا بفهمند چه چیزی درست است و چه چیزی نادرست است. در نتیجه، دروغگوها جزئیات کمتری را بیان می‌کنند، در حالی که افراد راستگو با جزئیات بیشتری صحبت می‌کنند. این به مصاحبه‌گران کمک می‌کند تا دروغگوها را شناسایی کرده و آن‌ها را برای یافتن حقیقت تحت فشار قرار دهند.
چگونه با یک دروغگو مصاحبه کنیم
زمانی که مطمئن هستید مصاحبه شونده به شما دروغ می‌گوید چه باید بکنید؟ آیا باید کل مصاحبه را حذف کنید و موضوع جدیدی پیدا کنید؟ شاید. اما اغلب، دروغ و این واقعیت که مصاحبه شونده دروغ می‌گوید، بخش مهم و جالبی از داستان شما است و شما می‌خواهید از آن نهایت استفاده را ببرید.
قبل از انجام مصاحبه شما باید به این فکر کرده باشید که چگونه و چه زمانی ممکن است مصاحبه شونده دروغ بگوید؛ بعلاوه حقایق و اطلاعات تأیید شده را در اختیار دارید. این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا سؤالات بعدی را هدفمند ایجاد کنید که آن‌ها را مجبور می‌کند جزئیات بیشتری را بیان کنند یا به حقیقت بازگردند. به یاد داشته باشید که سؤالات خود را باز نگه دارید (سؤالات بله خیری نپرسید و به نوعی مطرح کنید که فرد مجبور به ارائه‌ی توضیح و جزئیات باشد). این نه تنها منجر به یک مصاحبه جالب‌تر می‌شود، بلکه به شما کمک می‌کند تا نقاط ضعف احتمالی در داستان آن‌ها را آشکار کنید.
دانستن حقایق و اطلاعات از قبل به شما این امکان را می‌دهد که هر زمان که دروغی به عنوان پاسخ سؤالتان دریافت کردید، همانجا متوقف شوید. ممکن است مصاحبه شونده آن را دوست نداشته باشد، اما مواجه کردن آن‌ها با شواهد و اطلاعات تأیید شده اغلب پاسخ گویایی را به همراه خواهد داشت. گنجاندن چنین کلیپ‌هایی در گزارش مستند یا خبری شما می‌تواند یک تکنیک داستان‌گویی مؤثر هم باشد؛ به‌ویژه زمانی که با منابع اطلاعاتی مطمئن‌تر کنار هم قرار گیرد.
آیا باید دروغ را در گزارش خود بگنجانید؟
اینکه آیا باید در تولید ویدیوی خود دروغ را بگنجانید یا نه، کاملاً به هدف آن ویدیو بستگی دارد. اگر قصد شما این است که مخاطبان خود را در مورد یک موضوع خاص آموزش دهید، آن قسمت دروغ در محصول نهایی تنها باعث سردرگمی می‌شود. از سوی دیگر، اگر در حال بررسی یک روایت عمومی هستید یا در تلاش برای افشای برخی فسادهای پنهان هستید، این دروغ ممکن است پیام شما را تقویت کند. در مورد مخاطبان خود و آنچه می‌خواهید آن‌ها بدانند فکر کنید و سپس در مورد اینکه چه چیزی را حذف کنید و چه چیزی را باقی بگذارید، تصمیم بگیرید.
به دست آوردن حقیقت
مصاحبه با یک دروغگو دشوار است. حتی مصاحبه شوندگان نسبتاً صادق دلایل زیادی برای دروغگویی و راه‌های زیادی برای پنهان کردن آن دارند. اما مستندسازان و خبرنگاران می‌توانند از طریق آماده‌سازی مناسب و استراتژی پرسش‌های پایان باز و دقیق به نتایج بهتری دست یابند.