مصاحبه، قالب جذاب روزنامه‌نگاری
رسانه‌ها، محتوای خود را در ۴ قالب اصلی ارائه می‌کنند؛ خبر، گزارش، یادداشت و مصاحبه. هر خبرنگار برای ورود و فعالیت در عرصه رسانه باید به این ۴ قالب مسلط باشد. خواندنی‌ترین این قالب‌ها، مصاحبه است؛ البته به شرطی که درست و جذاب نوشته شده باشد. مصاحبه را می‌توان به چندین نوع تقسیم کرد؛ نوع اول مصاحبه، کنفرانس خبری است که در آن، خبرنگاران به یک نشست می‌روند و هر یک به نوبت سوالات خود را می‌پرسند و پاسخ خود را از شخصی که برای پاسخ‌گویی در نشست حاضر شده، دریافت می‌کنند. نوع دوم مصاحبه، اقتراح است که در آن خبرنگار سوالی واحد را از نفرات متعدد می‌پرسد که به روش‌های گوناگون انجام می‌شود. انواع دیگر مصاحبه نیز مصاحبه تلفنی و چتی هستند که در آن خبرنگار از طریق راه‌های ارتباطی با مسئول مورد نظر تماس می‌گیرد و سوالات خود را مطرح می‌کند. اما دقیق‌ترین و کامل‌ترین نوع مصاحبه، مصاحبه به صورت حضوری در یک جلسه ۲ نفره است. در این نوشتار می‌خواهیم به ویژگی‌های یک مصاحبه خوب بپردازیم؛ مصاحبه‌ای که هر خواننده‌ای را به خود مجذوب کند.
خبرنگار هم آدم است!
ترجمه مصاحبه به فارسی می‌شود گفتگو؛ گفت‌وگو بدین معنی است که در آن هر دو طرف در حال صحبت کردن و تعامل هستند. همواره به این نکته توجه کنید که شما نیز یک طرف مصاحبه هستید و باید در آن کنش فعال کنید. در مصاحبه قرار نیست شما یک ضبط صوت قرار دهید و سوالات را یکی پس از دیگری بخوانید و پاسخ بگیرید؛ شما در این حالت نقشی فراتر از یک ضبط صوت، فراتر از مطرح کردن چند سؤال ندارید و نقش آفرینی در فرآیند مصاحبه نداشته‌اید. هیچ وقت نباید نقش مصاحبه‌گر و کنش‌های فعالی که او وظیفه دارد در مصاحبه انجام دهد فراموش شود. شما یک طرف مصاحبه‌اید؛ شما ضبط صوت نیستید!
تعداد سوال بیشتر، مصاحبه بهتر
هرچه تعداد سؤالات مصاحبه شما بیشتر باشد، مصاحبه شما جذاب‌تر، تأثیرگذارتر و خواندنی‌تر خواهد بود. اگر تعداد سوال‌های شما بیشتر باشد؛ قطعا مصاحبه بهتری خواهید داشت. البته تعداد سوال بیشتر به معنای مصاحبه طولانی نیست. طولانی‌بودن مصاحبه، از جذابیت آن می‌کاهد. در یک قاعده کلی، اندازه متن با تعداد خوانندگان آن رابطه معکوس دارد. هر چه متن طولانی‌تر باشد تعداد خوانندگان آن کمتر است. سؤالات بیشتر امّا کوتاه و تلگرافی و حذف زوائد، اضافات، مطالب و سؤالات تکراری و... مصاحبه‌ی شما را چابک و جذاب می‌کند.
مصاحبه، باید چالشی باشد
سؤالات مصاحبه باید همراه با چالش باشد. چالشی‌بودن به معنی داشتن گارد منفی نسبت به فرد از ابتدای مصاحبه نیست بلکه در بین سؤالات ما باید چند سؤال چالشی هم وجود داشته باشد. ممکن است که شما لازم باشد با فردی مصاحبه کنید که از نظر رسانه شما باید تصویری مثبت از او ارائه شود. این امر منافی چالشی بودن مصاحبه نیست. شما به عنوان یک خبرنگار باید به وظیفه حرفه‌ای خود عمل کنید بعلاوه اگر فرد پاسخی دارد و می‌تواند از عملکرد خود دفاع کند مصاحبه شما بدون مشکل به پیش می‌رود و اگر پاسخی ندارد مشکل خود فرد است نه خبرنگار! اگر شما خیرخواه فرد هستید باید در مصاحبه سؤالات چالشی‌ای که در ذهن مخاطب وجود دارد را بپرسید تا مخاطبان، پاسخ خود را دریافت کنند و بی جواب در ذهنشان باقی نماند. این موضوع قطعاً به سود مصاحبه‌شونده شما خواهد بود. ۲ نوع چالش وجود دارد. در یک حالت شما قصد دارید خود فرد را به چالش بکشید و در حالت دیگر شما می‌خواهید موضوع را به چالش بکشید، موضوع حلاجی شود و خروجی بهتری داشته باشد. در هر دو حالت، سؤال باید در جای خود و درست و مناسب پرسیده شود. مصاحبه نباید حالت رپرتاژ خبری به خود بگیرد. مدل سؤالاتی مانند «شما چه کرده‌اید که فروشتان از شرکت‌های خارجی هم بیشتر شده است؟»، «چه محصولاتی را در آینده تولید خواهید کرد؟» و... چنین مصاحبه‌هایی هیچ ارزش حرفه‌ای ندارد. برای این مصاحبه‌ها یا خبرنگار و یا مدیر رسانه پول دریافت کرده‌اند و یا خبرنگار به قدری ساده‌لوح است که به جای سؤالات مهم چنین سؤالاتی را در مصاحبه خود قرار می‌دهد.
با مصاحبه‌شونده، تعامل کنید
اگر مصاحبه‌گر سؤال شما را پاسخ نداد یا در پاسخ طفره رفت؛ شما یک بار دیگر بر سؤال خود تأکید می‌کنید اگر بازهم پاسخی دریافت نکردید از آن عبور می‌کنید. خود مخاطب نتیجه‌گیری خواهد کرد. حتماً ضبط صوت را در مقابل دیدگان فرد قرار دهید و تأکید کنید مصاحبه ضبط خواهد شد. با شفافیت کامل به ضبط بپردازید. اگر فرد از شما درخواست خاموش کردن ضبط صوت را در بخشی از مصاحبه داشت اخلاق حرفه‌ای و اسلامی حکم می‌کند از انتشار آن بخش خودداری کنید. پاسخ‌های مصاحبه‌شونده را تأیید یا رد نکنید. این امر شأن مصاحبه‌کننده را پایین می‌آورد. سر تکان دادن و امثال آن مناسب یک خبرنگار حرفه‌ای نیست.
خوب بودن مصاحبه، قبل از شروع آن مشخص می‌شود
هرگز انجام مصاحبه را در حوزه‌ای که هیچ تخصصی در آن ندارید به سه دلیل قانع کننده، نباید بپذیرید: اولا در این حوزه مسلط نیستید و مصاحبه شما ضعیف خواهد شد در نتیجه به سابقه خوب گذشته شما و اعتبارتان لطمه خواهد زد. ثانیا برای سردبیر هم مناسب نخواهد بود چراکه توانایی خبرنگاران رسانه‌ای برای به ثمر رساندن یک مصاحبه خوب زیر سؤال می‌رود. ثالثا این تفکر ایجاد می‌شود که رسانه شما خبرنگاران توانمندی ندارد و اعتبار رسانه‌تان هم کاهش می‌یابد. البته اگر در حوزه‌ای حدود ۳۰-۴۰ درصد تسلط دارید یعنی مطالعه داشتید و بی‌اطلاع نیستید و قبلاً در آن حوزه فعالیت کرده‌اید اما حوزه تخصصی شما نیست؛ می‌توانید با انجام تحقیق و مطالعه خوب و مفصل خود را برای یک مصاحبه قوی آماده کنید. مطالعه و تحقیق هم باید در مورد موضوع مدنظر و هم فرد مصاحبه‌شونده صورت پذیرد.
مصاحبه‌گر، اول باید پژوهشگر باشد
قبل از مصاحبه حتما باید درباره موضوع، تحقیق کنید. در مطالعه و تحقیق خود، داده‌ها و اطلاعات جدیدی را که با آن مواجه می‌شوید حتماً یادداشت کنید. هرچه داده‌های ذهنی شما بیشتر شود؛ سؤالات خود را می‌توانید بیشتر کنید. در این مرحله هیچ محدودیتی برای استخراج سؤالات قائل نشوید و نکات جذاب خود را به سؤال تبدیل کنید. برای تحقیق ابتدا به کتاب‌ها مراجعه کنید. کتاب‌ها معمولاً با نام کتاب، نام نویسنده و موضوع کتاب قابل جستجو هستند. بر این اساس می‌توانید کتاب‌های مرتبط با موضوع خود را بیابید و مؤثرترین‌ها را مطالعه کنید.
گنجینه‌ای به اسم آرشیو نشریات
بهترین روش مطالعه و تحقیق قبل از مصاحبه، مراجعه به آرشیو موضوعی نشریات است. البته منظور آرشیو معمول روابط‌عمومی‌ها نیست. تمامی نشریات معتبر دارای آرشیو موضوعی نیز هستند که با مراجعه به محل نشریه، خبرگزاری یا روزنامه مورد نظر می‌توانید به آن‌ها دسترسی پیدا کنید. برای مثال یادداشتی که در مورد برجام در روزنامه کیهان به چاپ رسیده باشد در پوشه مذاکرات، آقای رئیسی، آقای امیر عبدالهیان، حتی اگر نامی از نفرات دولت قبل در آن ذکر شده باشد (مانند آقای ظریف یا روحانی) در پوشه آنان، پوشه دولت سیزدهم و پوشه هر اسم خاص دیگری که از آنان نام برده شده است به صورت جداگانه ذخیره و آرشیو می‌شود. ممکن است یک سر مقاله در ۲۰ پوشه مختلف آرشیو شود. شما با مراجعه به این روزنامه می‌توانید پوشه مد نظر خود را از آن دریافت کنید و به همه مطالبی که در مورد آن نوشته شده است با ترتیب زمانی مشخص دسترسی پیدا کنید و در جریان تمام مطالب قرار بگیرید. با این کار شما سیر دقیق و کاملی را از ابتدا تا انتها خواهید داشت. در این روش لحظه‌ای از زمان شما هدر نخواهد رفت و در تمام مدت به داده‌های مفید شما برای مصاحبه افزوده خواهد شد. آرشیو نشریات گنجینه‌ای برای خبرنگاران است.
مصاحبه قبل از مصاحبه
شما می‌توانید با نفرات مرتبط با موضوع مصاحبه یا اطرافیان فرد مصاحبه‌شونده، مصاحبه‌های کوچکی داشته باشید و به جمع‌آوری اطلاعات بپردازید هم‌چنین شما می‌توانید از نفرات مختلف مشورت بگیرید تا به اطلاعات خود بیافزایید.
راه آسان آماده‌شدن برای مصاحبه
سریع‌ترین، آسان‌ترین، ارزان‌ترین و کامل‌ترین روش مطالعه و تحقیق برای مصاحبه است اما اشکال اصلی آن این است که اطلاعات درست و غلط، مفید و بدون سود را تؤمان به شما ارائه می‌دهد و نیازمند آن است با روش‌های مختلف اطلاعات آن راستی‌آزمایی شود. در این روش بهتر است از سایت‌های مرجع استفاده شود چراکه در زمان حاضر هرکسی در زمانی کوتاه می‌تواند وبلاگی را ایجاد و شروع به انتشار مطالب مختلف کند.
خبرنگار حرفه‌ای، مصاحبه‌گر قوی است
خبرنگار باید به مصاحبه مسلط باشد چراکه از ۴ قالب اصلی روزنامه‌نگاری و جذاب‌ترین آن‌هاست. در مصاحبه خوب، مصاحبه‌گر کنش فعال دارد، سوالات زیاد و کوتاه هستند، سوالات چالشی مطرح می‌شوند، با مصاحبه‌شونده تعامل درست برقرار شده است و قبل از مصاحبه، مطلعه و تحقیق کافی صورت گرفته است. همیشه به یاد داشته باشید یک مصاحبه خوب صرفاً سؤالات خوب ندارد؛ یک مصاحبه‌گر خوب دارد.
نظر شما