برخی از روزنامه‌نگاران ممکن است به شما بگویند که مصاحبه با منابع، مانند دوچرخه‌سواری است. یک بار که آن را یاد بگیرید، همیشه می‌توانید آن را به‌خوبی انجام دهید. اما این جمله چندان درست نیست. چه در روزنامه‌نگاری تازه‌کار باشید، چه فردی حرفه‌ای و با تجربه، باید پیوسته مهارت‌های خودتان در مصاحبه را ارتقا دهید. در زیر به‌ترتیب نکات مهمی را که یک روزنامه‌نگار در مصاحبه باید به آنها توجه کند، توضیح خواهیم داد.
- ۱ ) در مورد موضوع مصاحبه‌تان تحقیق کنید
قبل از مصاحبه، باید حتما در رابطه با موضوع آن تحقیق کنید. نیازی نیست که در آن موضوع متخصص شوید -این کار مصاحبه شونده است- اما شما باید به اندازه کافی راجع به موضوع بدانید تا سوالات خوبی بپرسید. همچنین مهم است که راجع به مصاحبه‌شونده تحقیق کنید. فعالیت آنلاین آنها را بررسی کنید. اینکه ببینید در کجا و چه موضوعاتی از آنها نقل قول شده است، ضرری ندارد. شبکه‌های اجتماعی آنان را در روزها و ساعت‌های منتهی به مصاحبه بررسی کنید. این کار باعث می‌شود مطالبی برای صحبت کردن و شکستن یخ گفتگویتان پیدا کنید.
- ۲ ) نحوه‌ی انجام مصاحبه را مشخص کنید
باید توجه داشته باشید که یک مصاحبه‌ی ایده‌آل، مصاحبه‌ی «حضوری» است. با این حال، گاهی اوقات انجام مصاحبه‌ی حضوری امکان‌پذیر نیست. گزینه‌های دیگری مانند مصاحبه‌ی ویدئویی، مصاحبه تلفنی یا پرسش سوالات از طریق ایمیل هم وجود دارند. حتی‌الامکان از پرسش سوالات از طریق ایمیل خودداری کنید. چرا؟ چون پیگیری سوالات و ایجاد یک ارتباط طبیعی برایتان دشوار می‌شود. وقتی با منبع تماس گرفتید، روش مصاحبه‌تان را تعیین کنید. اگر اصرار شدیدی ندارید که مصاحبه تلفنی انجام شود یا ویدئویی، بهتر است که انتخاب را برعهده‌ی منبع بگذارید. بعد از آن که شیوه‌ی انجام مصاحبه را تعیین کردید، هرگونه اطلاعات مرتبط با آن را برای منبع ارسال کنید. (مانند آدرس، شماره تلفن و...)
- ۳ ) انتظارات را تعیین کنید
وقتی با یک منبع ارتباط می‌گیرید، مهم است که انتظاراتتان را تعیین کنید. توضیح دهید که روی چه موضوعی کار می‌کنید و چرا می‌خواهید با آنها مصاحبه کنید. این به منبع فرصت می‌دهد تا قبل از مصاحبه درباره‌ی موضوع فکر کند. البته توجه داشته باشید که روزنامه‌نگاران معمولا تمام سوالاتشان را برای منبع ارسال نمی‌کنند. شما همچنین می‌توانید یک زمان تقریبی برای مدت مصاحبه به منبع اعلام کنید. برای مثال می‌توانید بگویید: «مصاحبه بیش از ۴۵ دقیقه طول نمی‌کشد». این کار باعث می‌شود که منبع انتظار چنین مدتی را داشته باشد؛ در نتیجه مصاحبه کوتاه نمی‌شود.
- ۴ ) سوالات خود را مشخص کنید
زمانی که می‌خواهید با منبع مصاحبه کنید، لازم نیست فهرستی از سوالات را بخوانید؛ اما باید چند سوال کلیدی برای پرسیدن داشته باشید. این‌ها سوالاتی هستند که می‌دانید برای نوشتن یک گزارش کامل باید آنها را بپرسید. در اینجا چند نکته وجود دارد که هنگام طرح سوالات باید در نظر داشته باشید:
الف) به جای سوالاتی با «پایان بسته»، سوالاتی با «پایان باز» بپرسید. سوالات پایان باز گسترده‌تر هستند؛ در حالیکه سوالات پایان بسته به سادگی با پاسخ «بله» یا «خیر» تمام می‌شوند. برای مثال نمونه‌ای از سوال پایان باز: «زمانی که در انتخابات شکست خوردید چه احساسی داشتید؟» نمونه‌ای از سوال پایان بسته: «آیا وقتی در انتخابات شکست خوردید احساس ناامیدی داشتید؟»
ب) همیشه مثال خاص یا آمار و اعداد بخواهید.
ج) هر مصاحبه را با این سوال تمام کنید: «آیا سوال مهم دیگری وجود دارد که ما آن را نپرسیده باشیم؟» این کار به منبع فرصت می‌دهد تا هر اطلاعات اضافی‌ای که دارد را بیان کند. گاهی اوقات یک «نه» ساده دریافت می‌کنید اما در مواقع دیگر اطلاعاتی خوب یا نقل قولی قوی دریافت می‌کنید. همچنین اگر به دنبال منابع بیشتری برای مصاحبه هستید، می‌توانید از منبع بپرسید: «آیا شخص دیگری هم وجود دارد که لازم می‌دانید با او در رابطه با این موضوع صحبت کنیم؟» منبع ممکن است بتواند شما را برای انجام مصاحبه‌های بعدی راهنمایی کند.
- ۵ ) از مبانی شروع کنید
وقتی زمان مصاحبه فرا رسید، از مبانی شروع کنید. این کار دو هدف دارد:
الف) می‌خواهید خاطرجمع شوید که اطلاعاتتان صحیح است.
ب) منبع خود را آماده می‌کنید و قبل از شروع مصاحبه به او احساس راحتی می‌دهید.
از منبع بخواهید نوشتار صحیح اسمش را به شما بگوید و عنوان شغلی‌اش را تایید کند. (از پرسیدن این سوالات نترسید: شغلتان دقیقا چیست؟ نام شرکتتان چیست؟ یا هر اطلاعات پیش زمینه‌ی دیگر)
نکته مهم: اگر سن آنها به موضوع گزارش شما مربوط است، تاریخ تولدشان را بخواهید. این گزارش ممکن است بعدا منتشر شود؛ پس باید مطمئن شوید که سن آنها را دقیق بیان می‌کنید.
- ۶ ) فعالانه گوش دهید و سوال بپرسید
فقط سوال نپرسید. فعالانه به پاسخ منبع خودتان گوش بدهید و آماده باشید که سخنانشان را با یک سوال دیگر ادامه دهید. هنگام شروع مصاحبه، شما مجموعه‌ای از سوالات را خواهید داشت. اگر این کار را نکنید، جزئیات مهم را از دست می‌دهید. گوش دادن فعال بسیار کلیدی است. اگر ضبط صوت به شما کمک می‌کند تا درگیر نوشتن نشوید و بتوانید روی گفتگو تمرکز کنید، از آن استفاده کنید. اگر تصمیم به ضبط مصاحبه داشتید، حتما از منبع اجازه بگیرید. می‌توانید به منبع توضیح دهید که ضبط صدا باعث می‌شود که فعال‌تر در گفتگو مشارکت کنید. البته اغلب اوقات آنها اهمیتی نمی‌دهند؛ اما مهم است که ملاحظات اخلاقی را رعایت کنید.
- ۷ ) هدایت مصاحبه را بر عهده بگیرید
شما به‌عنوان مصاحبه‌کننده مسئول هستید. بنابراین وظیفه شماست که مصاحبه را هدایت کنید و آن را در مسیر درست نگه دارید. مواظب افرادی که از این مطلب به آن مطلب می‌پرند، باشید. اگر لازم شد از قطع کردن صحبتشان نترسید و به سراغ سوال بعدی بروید (مخصوصا اگر زمان محدودی دارید). اگر متوجه شدید که جهت مکالمات اشتباه است، قبل از تکرار سوال قبلی یا پرسش سوال بعدی، هدف گفتگو را به منبع یادآوری کنید.
- ۸ ) از صحبت کردن راجع به خودتان بپرهیزید
مصاحبه یک مکالمه‌ی دوطرفه است اما بیشتر بر روی منبع متمرکز است. اگر چه ممکن است وسوسه‌انگیز باشد که یک داستان یا نظر شخصی را بیان کنید اما سعی کنید آن را محدود کنید. ایجاد یک پیش‌زمینه مشترک و ارتباط گرفتن با منبع برای شروع مصاحبه عالی است؛ اما زمانی که در روند مصاحبه قرار گرفتید، بر روی منبع تمرکز کنید.
- ۹ ) سوالات سخت بپرسید
زمانی که با منبع ارتباط برقرار می‌کنید، ممکن است در بیان سوالات دشوار دچار تردید شوید؛ اما این وظیفه شماست. از پرسیدن سوالات سخت نترسید. هم سوژه و هم مخاطبانتان این انتظار را از شما دارند. مفروضات را به چالش بکشید. مثلا «از کجا این را می‌گویید؟» سپس برای دریافت جزئیات بیشتر، سوال بعدی را به روشی دیگر بپرسید. شما وظیفه دارید که حقایق را به دست بیاورید.
- ۱۰ ) با مکث کردن‌های طولانی راحت باشید
اگر سوال سختی می‌پرسید، زمانی را برای مکث کردن در نظر بگیرید. این کار می‌تواند پاسخی را که می‌خواهید، به شما بدهد. حتی اگر سوال سخت نیست اما منبع پاسخ مختصری به سوالتان داد، قبل از پرسیدن سوال بعدی مکث کنید. آنها ممکن است احساس کنند لازم است سکوت را با اطلاعاتی اضافی پر کنند یا به چیزی فکر می‌کنند که آن را فراموش کرده‌اند.
- ۱۱ ) به وقت احترام بگذارید
اگر مصاحبه بیشتر از آنچه که پیش‌بینی می‌کردید طول کشید، آن را بیان کنید. از منبع بپرسید که آیا ۱۰ دقیقه‌ی دیگر وقت دارد یا خیر. این کار ادب شما را می‌رساند. اگر وقت اضافه ندارند، تلاش خود را بکنید تا مصاحبه را تمام کنید؛ یا از منبع بپرسید چه راهی برای پرسش ادامه سوالاتتان دارید. ممکن است بتوانید مصاحبه را از طریق پیامک یا ایمیل به پایان برسانید. همچنین از منبعتان بابت زمانی که گذاشته است، تشکر کنید.
- ۱۲ ) پیگیر باشید
قبل از پایان مصاحبه از منبع بپرسید که ترجیح می‌دهد شما چگونه ادامه‌ی این فرایند را پیگیری کنید. ممکن است با ادامه‌ی گزارش، سوالات دیگری پیش بیاید؛ یا ممکن است بخواهید حقایق را مجددا بررسی کنید. بنابراین دانستن اینکه بهترین و راحت‌ترین راه برای ارتباط مجدد با منبع چیست، بسیار مفید است. آنها ممکن است ایمیل را ترجیح بدهند. همچنین می‌توانید اطلاعات تماس خودتان را در اختیار آنها قرار دهید تا اگر خواستند نکته‌ی دیگری اضافه کنند، با شما تماس بگیرند. همچنین زمانی که گزارشتان منتشر شد، می‌توانید آن را برای منبع ارسال کنید.
- ۱۳ ) اطلاعات منبع را ذخیره کنید
یک Google Sheet ایجاد کنید و نام، اطلاعات تماس و حوزه تخصص منبعتان را در آن ذخیره کنید. وقتی در آینده به دنبال متخصصی برای موضوعتان بگردید، بابت این کار از خودتان تشکر خواهید کرد!
نظر شما