روزنامه‌نگاری تحقیقی سایبر جعبه‌ای مملو از ابزارهای کاربردی برای پیش‌برد تحقیقات روزنامه‌نگار است. ابزارهای درون این جعبه و رویکردهای ذکر شده در سلسله متن‌های «دیده‌بان سایبر» به عنوان کمکی برای کشف اطلاعات و نگاه دقیق‌تر به داده‌ها هستند؛ آن‌ها نه می‌توانند جایگزین کار سخت روزنامه‌نگاری سنتی شوند و نه قصد دارند. گزارش در مورد دستکاری و خرابکاری آنلاین زمانی در بهترین حالت خود قرار دارد که تکنیک‌های تحقیق آنلاین با روش کار قدیمی و مستندات ترکیب شود. در این متن به معرفی برخی از تکنیک‌هایی که باید در طول تحقیقات خود از آن‌ها استفاده کنید می‌پردازیم تا به مرور جعبه ابزارتان تکمیل و تکمیل‌تر شود.
سازماندهی شده بمانید
قبل از شروع تحقیقات خود، تصمیم بگیرید که چگونه می‌خواهید حساب‌های رسانه‌های اجتماعی و سایر نهادهای آنلاینی را که در حال تحقیق درباره‌ی ان‌ها هستید پیگیری کنید. برگه‌های مرورگر می‌توانند به سرعت انباشته شوند و داشتن سیستمی برای سازماندهی و بایگانی بسیار مهم است. نرم‌افزارهای مختلفی برای کمک در بایگانی داده‌ها و صفحات وب وجود دارد. برای مثال Hunchly، یک ابزار پولی است که به دلیل قابلیت بایگانی خودکار، به یکی از ابزارهای مورد علاقه این حوزه تبدیل شده است. ابزارهای مشابه رایگان هم وجود دارد اما روش ساده‌تر، داشتن یک صفحه گسترده شامل حساب‌ها، وب‌سایت‌ها، تصاویر، ویدیوها و هر چیز دیگری که مورد علاقه شما است در یک مکان جمع‌آوری شده است. تاریخ ایجاد حساب کاربری و تاریخ و زمان انتشار را برای پست‌های فرد را در نظر بگیرید تا بتوانید به راحتی جدول زمانی را ببینید. هنگام جمع‌آوری اطلاعات برای تحقیقات خود، حتماً اسکرین‌شات بگیرید و یادداشت بردارید، زیرا پست‌ها و حساب‌ها می‌توانند در هر زمانی حذف شوند. (این نکته را چندین بار تکرار کرده‌ایم چون بسیار مهم است؛ اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی ماندگار نیستند!)
همچنین مهم است آنچه را که می‌بینید پیگیری کنید و افکار خود را سازماندهی کنید. می‌توانید از یک یا چند Google Docs به‌عنوان یک مخزن مرکزی برای یادداشت‌ها و اسکرین‌شات‌ها یا علاقه‌مندی‌ها استفاده کنید. همچنین ضروری است که آنچه را می‌بینید به صورت عمومی و قابل دسترس در چنیدن سیستم بایگانی کنید. با یک حساب کاربری در شرکت‌های ارائه دهنده‌ی فضای ابری، به ابزار بایگانی انبوه رایگان آن‌ها دسترسی خواهید داشت. برای مثال حساب کاربری گوگل شما به Google Sheets متصل می‌شود و هر پیوندی را که جمع آوری کرده‌اید ذخیره می‌کند.
آرشیوهای نرم‌افزاری روش بهتری برای ردیابی اطلاعات نسبت به تصاویر صفحه هستند زیرا دستکاری آن‌ها بسیار دشوارتر است و می‌توانید آن‌ها را به محتوای گزارش خود پیوند دهید. با این حال، برخی از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس بوک، اینستاگرام و لینکدین، آرشیو کردن محتوا را چندا آسان نمی‌کنند. در نظر بگیرید که یک پوشه اسکرین شات جداگانه برای محتوای آن‌ها نگه دارید. همچنین به خاطر داشته باشید که ویدیوها به طور خودکار بایگانی نمی‌شوند و باید آن‌ها را در یک پوشه جداگانه نیز نگهداری کنید.
جامعه را درک کنید
یکی از رایج‌ترین تاکتیک‌ها برای اطلاعات نادرست، شناسایی یک مسئله اجتماعی موجود در یک کشور یا جامعه و تلاش برای تشدید تنش‌ها و اختلافات پیرامون آن است. ارسال محتوای تفرقه‌انگیز یا فراحزبی یکی از بهترین راه‌ها برای جذب مخاطب در شبکه‌های اجتماعی است. بنابراین درک جوامعی که توسط دستکاری آنلاین هدف قرار می‌گیرند بسیار مهم است. با مردم در جوامع هدف صحبت کنید و سعی کنید واقعیت آن‌ها را درک کنید. در وهله اول چه چیزی باعث این مسائل شد و چه چیزی باعث می‌شود تلاش برای دستکاری مؤثر باشد؟ آیا مکالماتی وجود دارد که به نظر دستکاری می‌آیند، اما در واقع در دروه‌ی انتشار خود اینگونه نبودند؟ با غوطه ور شدن در این نوع از «قوم نگاری» دیجیتال، می‌توانید اطلاعات نادرست را به طور کامل‌تری درک کنید و در بسیاری از موارد را قبل از اینکه فرصتی برای انتشار پیدا کند، پیش‌بینی و اصلاح کنید.
تأثیر را در نظر بگیرید
تصمیم‌گیری در مورد پوشش دادن یک قطعه اطلاعات نادرست به نوعی یک علم کاربردی و جربی است؛ از یک طرف، شما ممکن است با انتخاب خود گسترش آن را تسهیل کنید یا از سوی دیگر، به خنثی کردن تهدید و انتشار آن کمک کنید. از خود بپرسید که آیا این اطلاعات تأثیرات بالقوه یا قابل اندازه‌گیری دارد یا خیر. آیا از اکوسیستم یا جامعه‌ای که برای اولین بار آن را دیدید خارج شده است؟ آیا احتمال آسیب جسمی براثر انتشار آن وجود دارد (مثلا باعث بروز رفتار خشونت آمیز شود)؟ آیا از نظر مالی برای کسانی که آن را ارسال کرده‌اند، سود داشته است؟ آیا توسط شخص با نفوذ خاصی تقویت شده است؟ پوشش دادن یا ندادن آن، تصمیمی است که باید به صورت تیمی و با سنجیدن همه مضرات و منافع احتمالی آن گرفته شود. شما باید به اثرات کنش خود فکر کنید.
آسیب را به حداقل برسانید
هنگامی که تصمیم به پوشش اطلاعات نادرست و افشای آن گرفتید، باید بهترین شیوه‌های صنعت رسانه را برای گزارش مسئولانه اعمال کنید. برای مثال، اگر در حال نوشتن یک گزارش صحت سنجی هستید، اطلاعات دقیق را در عنوان قرار دهید. در متن، رویکرد «ساندویچ حقیقت» را دنبال کنید یعنی مدل «صحیح، نادرست، صحیح»؛ یعنی مثلا ابتدای داده‌ی درستی بیان کنید، در ادامه‌ی داده‌ی نادرست را بیاورید و در نهایت با داده‌ی درست پایانی آن را تصحیح و تکمیل کنید. این به خوانندگان کمک می‌کند تا با کمک مقایسه، اطلاعات درست را به جای نادرست به خاطر بسپارند.
هنگام متصل کردنداده‌ها و اطلاعات یا قرار دادن لینک در متن، خوانندگان خود را به یک نسخه آرشیو شده از اطلاعات نادرست بفرستید تا از ایجاد ترافیک (در نتیجه دیده‌شدن بیشتر و بالا آمدن در صفحه‌ی جستجو) برای اطلاعات نادرست جلوگیری کنید. در نهایت، اگر یک اسکرین شات اضافه می‌کنید، یک خط قرمز یا کلمه «جعلی» را روی تصویر قرار دهید. هدف این است که اطمینان حاصل شود که تحقیقات شما «هیچ آسیبی ندارد» و از انتشار ناخواسته اطلاعات نادرست یا مضرِ بیشتر، جلوگیری می‌کند.
بار اثبات بالایی را تعیین کنید
این مثال را تصور کنید؛ چندین حساب توییتر ناشناس همگی محتوای یک وب سایت را به صورت هماهنگ به اشتراک می‌گذارند. آن وب سایت پر از اطلاعات گمراه‌کننده است و پس از جستجوی سوابق دامنه، مشاهده می‌کنید که در این سایت در فلان کشور ثبت شده است. آیا با فهمیدن این داده شما یک کمپین تبلیغاتی از آن کشور را کشف کرده‌اید؟ لزوماً خیر. در تحقیقات دیجیتال، درست مانند تحقیقات آفلاین، هرچه بتوانید مدرک بیشتری جمع آوری کنید، پرونده قوی‌تر و مستدل‌تر است. تا زمانی که شواهد کافی و متقن برای یک گزاره نداشتید، انگشت اتهام به سمت جایی دراز نکنید.
در متن بعدی دیده‌بان سایبر، چند تکنیک و نکته‌ی دیگر برای تحقیقات دیجیتال به شما ارائه خواهیم داد.