شاید اگر سال 1990 از یک نیویورکی می‌پرسیدید که یک روزنامه‌ی بزرگ و مهم باید به چه مواردی بپردازد، هرگز به ذهنش خطور نمی‌کرد که دستور پخت پیتزای نیویورکی هم می‌تواند یکی از این موارد باشد. یا خود شما هرگز فکر می‌کردید دستور پخت «لخ لخ» را در یک سایت خبری دنبال کنید؟
اگر امروز به سایت نیویورک تایمز، یکی از بزرگترین و مهم‌ترین روزنامه‌های آمریکایی مراجعه کنید، خواهید دید که بخش‌هایی به آن اضافه شده است که تا پیش از این قرار نبود در آن جا باشند؛ بخش‌هایی مانند آشپزی، بازی، موسیقی، خانواده و... . اتفاقی که حتی برای رسانه‌های رسمی ایرانی هم ناآشنا نیست؛ «طرز تهیه «لخ‌لخ»، دمپخت ماهی بوشهری» خبری است که در بخش زندگی خبرگزاری ایرنا منتشر شده است. اما چه چیزی باعث شد که این موضوعات به سایت‌های خبری راه پیدا کنند و بخش مهمی از محتوای آن‌ها را تشکیل دهند؟ شاید بتوان پاسخ را در یک واژه جستجو کرد؛ رقابت!
رقیب‌هایی که از جنس روزنامه‌نگاری نیستند
در متن «قبل» و مقالات دیگری که در مدرسه ایرنا منتشر کردیم، در مورد روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای و زمین جدیدی که روزنامه‌نگاران با ورود دنیای وب با آن روبه‌رو شدند، صحبت کردیم؛ زمین بازی‌ای که رسانه‌های چاپی گذشته کمتر مورد توجه هستند و حتی آن‌ها هم کم کم وارد زمین جدید شده‌اند. در این زمین بازی، روزنامه‌نگاران برای رسیدن به جایگاه عالی‌ای که انتظار دارند و جلب توجه مخاطبان بیشتر، باید با افراد و رسانه‌های زیادی رقابت کنند. برخی از رقبا (در بازار رسانه‌ی جهانی) آشنا هستند: سکوها (پلتفرم‌ها)ی دیجیتال رسانه‌های خبری سنتی جهانی مانند آسوشیتدپرس یا شین هوا ژاپن یا رویترز، حتی روزنامه‌هایی مانند فایننشال تایمز، نیویورک تایمز یا پیپلز دیلی، یا شبکه‌های تلویزیونی جهانی مانند CCTV، CNN یا BBC.
اما این تمام زمین بازی جدید نیست؛ بیشتر رقبا، سازمان‌های روزنامه‌نگاری سنتی نیستند. میکروبلاگ‌هایی مانند Weibo (در چین) یا Twitter (همان ایکس کنونی)، سایت‌های رسانه‌های اجتماعی مانند Instagram یا TikTok و غول‌های اطلاعاتی مانند Google و Baidu وجود دارند. در سطح جهانی، سایت‌های خبری و اطلاعاتی که صرفا در فضای آنلاین کار می‌کنند مانند Politico در ایالات متحده، InfoAmazonia و Poderpedia در آمریکای جنوبی و حتی CodeAfrica وجود دارند. نهادهای غیرانتفاعی مانند ProPublica، مرکز پولیتزر و مرکز مک‌گرو وجود دارند که به روزنامه‌نگاری عمیق اختصاص دارند. حتی وب‌سایت‌های BuzzFeed، Vox و سایر وب‌سایت‌های «اخبار ویروسی» وجود دارند که به دنبال بسته‌بندی اطلاعات به گونه‌ای هستند که خوانندگان را ترغیب به اشتراک گذاشتن محتوا با دوستان خود کنند.
هرچه جلوتر می‌رویم دنیای چند رسانه‌ای بیشتر و بیشتر توسط سایت‌های تخصصی اشغال می‌شود که سعی می‌کنند همه چیز برای همه نباشد. سایت‌هایی خاص در زمینه‌های تخصصی فناوری، محیط زیست، سرمایه گذاری پر ریسک و حتی هنر ایجاد شده‌اند که خود را به عنوان نشان‌های تجاری و غیرتجاری (برندها) قابل اعتمادی تبدیل کرده‌اند که به جوامع دیجیتال محدود اما تشنه‌ی خبر خدمت می‌کنند. جان لیو، کارمند بلومبرگ در مصاحبه‌ای می‌گوید:
پیدا کردن اطلاعات در مورد هر موضوعی که می‌خواهید، هرگز به این میزان آسان نبوده است. من می‌توانم گروهی از افرادی را پیدا کنم که آنجا (بیرون از اینجا) هستند و ماهی قرمز را دوست دارند و می‌خواهند آنچه را که شما (درباره‌ی ماهی قرمز) می‌گویید بخواند.
دسته‌بندی رقیب‌های روزنامه‌نگاری
بزرگترین رقبای روزنامه‌نگاری امروز، چیزهایی هستند که حتی شبیه روزنامه‌نگاری نیستند. رقبای غیر روزنامه‌نگاری ممکن است خطر جدی‌تری برای روزنامه‌نگاری سنتی داشته باشند زیرا اغلب توسط منابع تجاری یا دولتی با بودجه خوب و قابل توجه اداره می‌شوند (برخلاف رسانه‌های سنتی که همیشه با مشکلات مالی و کمبود بودجه دست و پنجه نرم می‌کنند). از جمله:
- • سایت‌های شرکتهای تجاری (مربوط به روابط‌عمومی شرکت‌ها) که وبلاگ‌ها، فیلم‌ها، گالری‌های عکس و سایر محتواهای اصلی‌ای را ایجاد می‌کنند که برای اطلاع‌رسانی به عموم و در عین حال بهبود تصویر برندشان و اغلب فروش یک محصول طراحی شده‌اند.
- سایت‌های دولتی مانند WhiteHouse.gov در آمریکا یا President.ir در ایران، که پوشش گسترده‌ای از فعالیت‌های ریاست جمهوری ارائه می‌کنند، که هیچ کدام منفی یا انتقادی نیست.
- کارشناسان آکادمیک و بخش خصوصی که در مورد موضوعات خاصی مانند چین، اقتصاد یا تجارت بین‌الملل، اقتصاد اطلاعات و... تحلیل و تفسیر ارائه می‌کنند.
- سایت های اطلاعاتی از نهادهای تجاری مانند IMDB (فیلم) که اخبار و اطلاعات تخصصی یک صنعت خاص را دنبال می‌کنند.
- علاقه‌مندان و مردم عادی نیز سایت‌های دیجیتالی را ایجاد کرده‌اند که در آن به دنبال ارسال اطلاعات و گفتگو در مورد موضوعات مختلف از بافتنی گرفته تا تفنگ و تجهیزات فضایی هستند.
متیو اینگرام، تحلیلگر رسانه‌ای در Gigaom.com، عنوان می‌کند: «اگر شما یک شرکت رسانه‌ای هستید، رقیب شما محصول یا خدماتی نیست که بهتر از شما باشد (و مطمئناً آن چیزی نیست که فکر می‌کنید روزنامه‌نگاری می‌کند)، بلکه محصول یا خدماتی است که به اندازه کافی برای خوانندگان یا کاربران شما خوب باشد.»، «به عبارت دیگر، اگر ]کسی[ خدمات یا اطلاعاتی را ارائه دهد که برای مردم مفید یا ارزشمند باشد، این تنها چیزی است که اهمیت دارد، نه اینکه آیا با تعریف عینی چیزی به نام «ژورنالیسم» مطابقت دارد یا خیر.».
همانطور که اریک اشمیت، یکی از بنیانگذاران و مدیر اجرایی سابق گوگل، در طی یک سخنرانی در سال 2014 در برلین هشدار داد، «تغییر از جایی می‌آید که انتظارش را ندارید.». پا را کمی فراتر بگذاریم؛ حتی هوش مصنوعی هم رقیب جدی روزنامه‌نگاری سنتی است که در مقالات گذشته، مفصل درباره‌ی آن صحبت کرده‌ایم.در این شرایط حتی نوآورترین سازمان‌های خبری هم دلایل زیادی برای احتیاط دارند. در حالی که رسانه‌های سنتی می‌توانند به دنبال برتری در مأموریت اصلی یا گزارش‌دهی عمیق خود باشند، اما می‌بینند که بسیاری از کارکردهای جامعه‌سازی و رهبری جامعه توسط رقبای جدید به چالش کشیده می‌شوند؛ رقبایی که بسیاری از آن‌ها با استانداردهای اخلاقی یا گزارش‌گری روزنامه‌نگاری سنتی اشتراکی ندارند و حتی برنامه‌های سیاسی دارند که آن‌ها را به تولید تبلیغات یا دروغ‌های آشکار سوق می‌دهد.
رقبای جدید، ایده‌های جدید
تغییر زمین بازی و ورود رقبایی از جنسی متفاوت با روزنامه‌نگاری سبب شده است کار خبر و رسانه شکل جدیدی به خود بگیرد. دیگر خبر صرفاً بر ارزش‌های خبری تکیه ندارد بلکه سازمان‌های رسانه‌ای نیازهای مخاطبان خود را در اولویت اصلی قرار داده‌اند. ورود متفاوت به زمینه‌هایی مانند سرگرمی، سبک زندگی، گردشگری و... در سازمان‌های رسانه‌ای بازتابی از تلاش برای بقا در شرایط جدید است؛ اتفاقی که کافی نیست و در بعضی موارد می‌تواند دردسر ساز هم باشد.در چنین شرایطی، رسانه‌هایی که از ارزش‌های روزنامه‌نگاری سنتی (دقت، به‌موقع بودن، گزارش‌های اصلی) محافظت می‌کنند، یک مزیت ذاتی دارند. در این عصر تغییر، ما به افرادی نیاز داریم که به بینش‌ها و مصاحبه‌هایشان اعتماد داریم؛ ما به رسانه‌هایی حرفه‌ای برای ارائه حقیقت نیاز داریم.
ماموریت یک خبرگزاری جلب اعتماد عمومی است. با این حال، برای یک سازمان خبری سنتی یا دیجیتال محلی، آسان نیست که اعتماد عمومی گسترده‌ای را در دنیایی از شک‌ها، ارائه‌کنندگان اطلاعات نادرست و طرفدارانی که اطلاعات متناقض را منتشر می‌کنند، حفظ کند؛ اعتبار را نمی‌توان یک شبه ایجاد کرد. ما هنوز نمی‌دانیم که آیا پلتفرم‌های رسانه‌ای سنتی یا جدید از نظر اعتبار یا سودآوری به عنوان موفق‌ترین ظاهر خواهند شد. اما می‌دانیم که در چه مسیری قرار داریم. همانطور که چن جیانبو، مدیر کل ThaiCN.com، در یک نشست جهانی رسانه‌ای در ماکائو در سال 2016 گفت، برندگان نهایی رسانه‌هایی خواهند بود که یاد می‌گیرند «چگونه ارزش رسانه‌های سنتی را با فناوری رسانه‌های جدید ترکیب کنند».