شبکه‌های اجتماعی؛ هم ابزار کار و هم تهدیدی برای خبرنگاران / ۱۰ کلید روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای مؤثر (۴)

در چهار متن قبلی، هفت مورد از کلیدهای ده‌گانه برای روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای موثر را عنوان کردیم و در این شماره نیز دو مورد پایانی را بیان می‌کنیم. شما با استفاده از این نکات کلیدی می‌توانید حرفه‌ای‌تر، دنیای روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای را دنبال کنید.

کلید شماره ۸: از رسانه‌های اجتماعی به عنوان یک ابزار گزارش استفاده کنید

رسانه‌های اجتماعی در دنیای دیجیتال ما همه جا حضور دارند. اکثر مردم از رسانه‌های اجتماعی به دلایلی واقعاً اجتماعی استفاده می‌کنند، مثلاً با دوستان خود چت می‌کنند و عکس‌ها یا فیلم‌هایشان را با جوامع یا گروه‌هایی در رسانه‌های اجتماعی خود به اشتراک می‌گذارند. اما رسانه‌های اجتماعی به عنوان منبع اخبار و اطلاعات هم  در سال‌های اخیر اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده‌اند. اکنون اخبار، اغلب در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود. خبرگزاری شینهوا در سال ۲۰۱۳ در فید توییتر انگلیسی زبان خود، اخباری مبنی بر حمله یک خودرو به جمعیت گردشگران در میدان تیان آنمن منتشر کرد. دونالد ترامپ در تمام ساعات شبانه روز از طریق توییتر اعلامیه‌های مهم سیاستی خود را منتشر می‌کرد (البته تا قبل از بسته شدن صفحه‌اش بعد از اتفاقات کنگره). بسیاری از نمایندگان مجلس ایران هم نظرات، گزارش عملکرد و حتی موضع‌گیری‌هایشان را به جای فضای رسمی از حساب ایکس (همان توئیتر) یا ویراستی منتشر می‌کنند.

شما هم به عنوان یک خبرنگار، می‌توانید از رسانه‌های اجتماعی برای گزارش خود، با به اشتراک گذاشتن اخبار فوری که شاهد آن بوده‌اید یا عکس‌ها و فیلم‌های یک رویداد استفاده کنید. در لحظاتی پس از بمب‌گذاری‌های سال ۲۰۱۳ در ماراتن بوستون، جهان بیشتر جزئیات حمله تروریستی را از طریق پست‌های شبکه‌های اجتماعی توسط شاهدان عینی دریافت کرد. یا حتی تصاویر متروپل یا عملیات تروریستی اخیر در کرمان هم ابتدا از طریق فضای مجازی و صفحات خبرگزاری‌ها در شبکه‌های اجتماعی مخابره شد.

رسانه‌های اجتماعی همچنین مکان خوبی برای خبرنگاران برای یافتن واکنش و تحلیل در جریان اخبار فوری یا جستجوی ایده‌های روایت بعدی هستند. شما می‌توانید واکنش‌های مقامات را در رسانه‌های اجتماعی بررسی کنید یا پست‌های مردم عادی را زیر نظر داشته باشید. علاوه بر آن می‌توانید با دیگران تعامل داشته باشید تا برای داستان‌های خود گزارش دهید، یا می‌توانید پست‌های رسانه‌های اجتماعی دیگران را در استوری خود نقل‌قول کنید.

سکوی رسانه‌های اجتماعی، برای انجام تحقیقات روایت‌های شما نیز مناسب است؛ مثلاً برای یافتن اطلاعات بیشتر در مورد افراد یا شرکت‌هایی که در مورد آن‌ها می‌نویسید، پیدا کردن کارشناسانی که می‌توانید با آن‌ها مصاحبه کنید یا برای یافتن داده‌هایی که می‌توانید از آن‌هابرای تجزیه و تحلیل، استفاده کنید. (در سلسله متن‌های «دیده‌بان سایبر» بیشتر در مورد کارکرد تحقیقاتی شبکه‌های اجتماعی صحبت کرده‌ایم).

اما شبکه‌های اجتماعی محدودیت‌هایی هم دارند. افرادی هستند که از شبکه‌های اجتماعی برای اهداف پلید استفاده می‌کنند. حقیقت را می‌توان به سرعت در رسانه‌های اجتماعی منتشر کرد، اما دروغ‌ها و شایعات بی‌اساس نیز می‌توانند منتشر شوند. به عنوان مثال، فیدل کاسترو، رهبر سابق کوبا قبل از اینکه در سال ۲۰۱۶ بمیرد بارها در رسانه‌های اجتماعی مرده اعلام شد. یا حتی فید توییتر آسوشیتدپرس در سال ۲۰۱۳ هک شد و هکران خبر دروغ حمله‌ی تریریستی به کاخ سفید و زخمی شدن رئیس جمهور آمریکا را از طریق آن منتشر کردند. حدود نیم ساعت طول کشید تا این سازمان خبری دوباره کنترل فید رسانه‌های اجتماعی خود را به دست آورد، اما نه قبل از اینکه بازار سهام ایالات متحده به شدت سقوط کند.

نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که رسانه‌های اجتماعی چقدر بر روزنامه‌نگاری تاثیر دارند. یک نظرسنجی از روزنامه نگاران بریتانیایی نشان می‌دهد که ۸۰ درصد از آن‌ها معتقدند نفوذ رسانه‌های اجتماعی «بسیار افزایش یافته است». روزنامه‌نگاران در این نظرسنجی می‌گویند که رسانه‌های اجتماعی نسبت به سایر تغییرات فناوری مانند تعامل، محتوای تولید شده توسط کاربر و گزارش‌های «منبع جمعیت» تأثیر بسیار بیشتری بر کسب‌وکار دارند.

کلید شماره ۹: منصف باشید

خبرنگاران در هر شرایطی باید اعتبار خود را حفظ کنند؛ اعتبار شیشه‌ی عمر یک روزنامه‌نگار است. برای انجام این کار، باید در گزارش و نوشتن خود منصف باشید؛ دقت، عنصر حیاتی کار شما است. برای کمال تلاش کنید اما اگر اشتباه کردید، آن را به سرعت در هر پلتفرمی که استفاده کرده‌اید اصلاح کنید؛ چاپ، ویدئو، صدا، دیجیتال، رسانه‌های اجتماعی و هر بستر دیگری.

در موضوعات بحث برانگیز یا مواردی که درگیر تعارض هستند، همه‌ی طرف‌ها و دیدگاه‌های مخالف را جستجو کنید. هرگز اتهامات مربوط به یک شخص یا سازمان را بدون تماس با آن‌ها برای اظهار نظر گزارش ندهید. آن‌ها ممکن است به درخواست شما پاسخ ندهند، اما رعایت انصاف مستلزم تلاش شما است. اگر منبعی، اطلاعاتی در مورد شخص دیگری می‌دهد، همیشه به دنبال دیدگاه او و تعارض منافعش هم باشید. استفاده از منابع ناشناس را به شدت محدود کنید. شما می‌خواهید در گزارش خود تا حد امکان شفاف باشید. هرگز اجازه ندهید منبعی که نامش فاش شده است در حمله‌ی شخصی به فرد شناسایی شده دیگری شرکت کند.

روزنامه‌نگاری به معنی شفافیت است. زمانی که برای مصاحبه با کسی تماس می‌گیرید، خود را به عنوان یک خبرنگار معرفی کنید و مطمئن شوید که سوژه با استفاده شما از مطالب بیان شده موافقت می‌کند. هنگام کار بر روی داستان هرگز به عنوان چیزی غیر از یک روزنامه نگار ظاهر نشوید؛ خبرنگاران، مردم را فریب نمی‌دهند. حتی اخلاقیات روزنامه‌نگاری مخفیانه برای مستندسازی تخلفات، موضوع بحث شدیدی در صنعت رسانه است.

در همه‌ی گزارش‌ها، به یاد داشته باشید که هدف شما نزدیک شدن به حقیقت است. همانطور که تام جانسون، ناشر سابق لس آنجلس تایمز و رئیس سابق سی‌ان‌ان، خاطرنشان کرده است:

به من یاد داده‌اند که بدون انحراف ایدئولوژیک گزارش کنم، داستان را درست بیان کنم، دقیق باشم، منصف باشم و بدانم که داشتن بیش از دو منبع، به شما اطمینان نمی‌دهد که حقیقت را در دست دارید.

هیچ راهی برای تعریف صریح و منسجم از انصاف وجود ندارد؛ اما از چارلز ال اوربی، مدیر عامل سابق Newseum در واشنگتن فرمول زیر را ارائه کرده است که می‌تواند مفید باشد:

 دقت + اعتدال + وضوح + تفکیک + اخلاق = انصاف

کلید شماره ۱۰: بالاترین استانداردهای اخلاقی را حفظ کنید

برای اینکه یک روزنامه‌نگار موثر باشید، نه تنها باید منصف و دقیق باشید، بلکه باید اخلاقی عمل کنید؛ هرگز سرقت ادبی نکنید. ایده‌ها یا اطلاعاتی که از منابع (انسانی، مکتوب یا آنلاین) نقل قول می‌کنید، باید به درستی نسبت داده شوند. از نقل قولی که خودتان آن را دریافت نکرده‌اید، بدون نسبت دادن صحیح به منبع اصلی، دوباره استفاده نکنید. به عنوان مثال، نخست وزیر چین، لی کچیانگ، در سال ۲۰۱۴ مصاحبه‌ای اختصاصی با خبرنگاران آفریقایی انجام داد و چنین گفت: «به قول یک ضرب المثل چینی، به دست آوردن هزار تکه طلا آسان است، اما یافتن یک دوست صمیمی دشوار است. مردم چین هرگز فراموش نمی‌کنند که این برادران آفریقایی ما هستند که ما را به سازمان ملل بردند.» اگر از این نقل قول دوباره استفاده کنید بدون اینکه به درستی آن را نسبت دهید، مخاطب را گمراه می‌کنید که فکر کند نخست وزیر چین این نظرات را برای شما بیان کرده است. استفاده مجدد از این نقل قول برای شما قابل قبول است، اما فقط با نسبت دادن صحیح آن به این شکل: «نخست وزیر چین لی کچیانگ در مصاحبه با خبرنگاران آفریقایی گفت: ...».

اخلاق بسیار فراتر از اسناد است. هرگز برای پوشش دادن یک روایت خاص پول نگیرید یا در مورد موضوعات خاص ننویسید. هدایای دارای ارزش مالی (یا معادلشان) را از منابع دریافت نکنید و هرگز در ازای هر اقدامی از سوی خود به دنبال پول یا هدیه از منابع نباشید. شایعات یا اطلاعات دیگری را که نمی‌توانید تأیید کنید، تکرار نکنید. شهرت شما و همچنین شهرت کارفرمایتان هر روز در خطر است. شهیرا امین، روزنامه نگار مصری و مجری سابق تلویزیونی، می‌گوید: «یک اشتباه به قیمت اعتبار شما تمام خواهد شد.» امین به روزنامه‌نگاران هشدار می‌دهد که از وسوسه‌ی گرفتن پول در ازای داستان‌ها اجتناب کنند و هیچ‌وقت، اعتبار خود را با جعل شواهد به خطر نیندازند. او می‌گوید اخلاق در هسته اصلی رسالت روزنامه‌نگاری و قدرت تأثیرگذاری آن است. او بیان می‌کند: «روزنامه‌نگاران باید منصف، متعادل، شکاک و دقیق باشند. منشور اخلاقی از شما می‌خواهد که راستگو، دقیق، عینی، منصف و بی‌طرف باشید و دولت و بخش خصوصی را پاسخگو نگه دارید.»

روزنامه‌نگاری یک شغل هیجان انگیز است؛ اگر آماده، منعطف و با اخلاق باشید، می‌توانید کارهای بزرگی انجام دهید. روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای که روشی نوین برای روزنامه‌نگاران است، با رعایت راهکارهای ده گانه که در مقالات اخیر عنوان کردیم، به یک سکوی پرتاب برای شما تبدیل خواهد شد. البته توجه داشته باشید که بدون رعالیت الزامات اصلی آن، به جای سکوی پرتاب به جایگاه سقوط آزاد تبدیل می‌شود و باعث شکست شما خواهد شد.