از سال‌های ابتدایی صده‌ی جدید میلادی مسیر آینده‌ی روزنامه‌نگاری در مقابل ما چهره‌ی متفاوتی به خود گرفت؛ گزارش‌های حرفه‌ای در پلتفرم‌های چند رسانه‌ای به زمین بازی جدید روزنامه‌نگاری بدل شد. در این مسیر جدید ما به روزنامه‌نگارانی شفاف، صادق، تهاجمی و عمیق نیاز داریم که با نگاهی باز در مورد نحوه ارائه محتوا به مخاطبان دیجیتالی‌تر، از تمام ابزارهای نوین استفاده کنند. مارگارت سالیوان، ستون نویس واشنگتن پست، معتقد است: «با توجه به چالش‌های امروز، آنچه بیش از همه مورد نیاز است روزنامه‌نگارانی (در هر سنی) هستند که مایلند با اشتیاق، هوشمندی و صداقت به تعیین آینده کمک کنند.».
در متن «ده کلید برای روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای مؤثر (۱)» شروع به ارائه‌ی کلیدهای ده‌گانه‌ای کردیم که شما را در مسیر روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای کمک کند و یکی از آن کلیدها را شرح دادیم. در این متن دو دو کلید دیگر را معرفی خواهیم کرد و در متن‌های آینده در مورد سایر کلیدها صحبت خواهیم.
کلید شماره ۲: یک چندرسانه‌ای زیرک باشید
هیچ روزنامه‌نگار جوانی در دنیای دیجیتال امروزی نمی‌تواند انتظار موفقیت داشته باشد بدون اینکه بداند چگونه از قدرت چندرسانه‌ای برای روایت مؤثرتر داستان استفاده کند؛ یعنی تسلط بر مهارت‌های فنی، از ابزارهای متنی (مانند نوشتن برای وب، وبلاگ نویسی، استفاده از رسانه‌های اجتماعی و بهینه‌سازی موتورهای جستجو) تا ابزارهای بصری مانند گرافیک، عکاسی، صدا، ویدیو، انیمیشن و طراحی وب سایت. بله، این روزنامه‌نگاری است و شما باید هر روز چیز جدیدی یاد بگیرید. شما باید کنجکاو و انعطاف‌پذیر باشید. فناوری‌ها در یک یا دو سال تغییر می‌کنند (شاید با ورود هوش مصنوعی حتی بتوانیم بگوییم هر شش ماه یا حتی کمتر) اما اگر کنجکاو و تشنه دانش باشید، اگر در مورد فناوری جدید و تغییر هیجان زده باشید، مطمئناً موفق خواهید شد و این تکنولوژی‌های جدیدی ابزاری توانمند در دستان شما خواهند بود.
با همه‌ی ابزارهای موجود، برای روزنامه نگاران مهم است که نه تنها نحوه استفاده از آنها را از نظر فنی درک کنند، بلکه بدانند چگونه هر قالب چندرسانه‌ای می‌تواند به بهترین شکل برای روایتگری استفاده شود. جویس بارناتان، رئیس مرکز بین‌المللی روزنامه‌نگاران، به دانشجویان دوره‌ی کسب‌وکار جهانی روزنامه‌نگاری (Global Business Journalism Program) اینگونه توصیه می‌کند:
هر رسانه‌ای بسیار بسیار خاص است و شما باید بهترین کارکرد هر رسانه را درک کنید؛ نه اینکه محتوای قدیمی را بردارید و آن را در وب قرار دهید... مردم باید به بهترین نحو استفاده از پلتفرم‌های جدید فکر و از هر رسانه با حداکثر اثرگذاری استفاده کنند.
کلید شماره ۳: روی مخاطب خود تمرکز کنید
در قرن بیستم، خبرنگاران و سردبیران تصمیم می‌گرفتند که چه چیزی برای مخاطبان اخبار مهم است. در آن زمان خبرنگاران از تجربه و تخصص خود استفاده کردند تا خودسرانه تصمیم بگیرند چه اطلاعاتی را با بقیه جهان به اشتراک بگذارند. اما عصر دیجیتال این معادله را تغییر داده است. امروزه مصرف کنندگان اخبار تصمیم می‌گیرند که چه اخبار و اطلاعاتی را می‌خواهند مصرف کنند. در نتیجه، «مدل حرفه‌ای و نخبگانی» قضاوت خبری توسط یک «مدل پوپولیستی» تحت الشعاع قرار گرفته است؛ مخاطب تصمیم می‌گیرد چه اطلاعاتی را مصرف کند. این بدان معناست که ما باید توجه بیشتری را روی مصرف‌کننده اخبار متمرکز کنیم. بایستی به این فکر کنیم که مخاطبان ما چه کسانی هستند.
برخی خبرنگاران با تجربه برای خود قانونی ایجاد کرده‌اند تا توجه خود را بر خوانندگانشان متمرکز کنند. قانون این است: «هدف شما برای هر داستان: بخشی از اطلاعات را به مخاطب ارائه دهید که در هیچ جای دیگری ندیده است یا به آنها اطلاعاتی بدهید که قبلاً به آن فکر نکرده بودند.» با پیروی از این قانون، هر داستان، فراتر از نوشتن دلپذیر و داستان سرایی حرفه‌ای، برای مخاطب ارزشی ذهنی ایجاد می‌کند که متن را دنبال کند.
همانطور که به دنبال ایده‌های داستانی یا زوایای جدید در توسعه داستان هستید، خلاقانه فکر کنید. فقط جلوی کامپیوترتان ننشینید و در اینترنت جستجو کنید. روایت و داستان قرار نیست از آسمان در دامان شما بیفتد؛ در بسیاری از موارد باید تحقیق کنید، مصاحبه کنید و حقایق و اطلاعات مختلفی را پیدا کنید تا به یک داستان خوب و جذاب دست پیدا کنید. متأسفانه، روزنامه‌نگاران امروز به راحتی پشت رایانه‌های خود می‌نشینند، از طریق رسانه‌های اجتماعی به منابع دسترسی پیدا می‌کنند و هیچ‌گاه به میدان و صحنه‌ی واقعی پا نمی‌گذارند. شما باید بارها در گرد و غبار قدم بردارید، لباستان غبارآلود شود و خودتان تجربه کنید تا بتوانید اتفاق بعد از فرونشستن غبار را مشاهده و درک کنید.
مخاطب را فراموش نکنید
همانطور که گزارش‌های خبری خود را تهیه می‌کنید، به مخاطبان خود فکر کنید. درک ما از مخاطب اهمیت داستان‌هایی را که روایت می‌کنیم توضیح می‌دهد. چرا مصرف‌کننده اخبار باید به داستان من اهمیت دهد؟ برای درک مخاطب و یافتن پاسخ این پرسش کلیدی، این سؤالات را از خود بپرسید: چرا من این داستان را پوشش می‌دهم؟ چه چیزی می‌توانم به مخاطبانم بگویم که قبلاً نشنیده‌اند؟ چگونه رویکرد من می‌تواند متفاوت از دیگرانی باشد که همان داستان را پوشش می‌دهند؟
ما باید بر این موضوع تمرکز کنیم که چرا اخبار مهم هستند و به خوانندگان خود کمک کنیم تا بفهمند چرا مهم هستند. ما روزنامه‌نگاران جذابیت متن‌های خود را هم مدیون خوانندگان هستیم. بسیاری از روایت‌های مهم می‌توانند شامل اعداد و ارقام بزرگ و پر از مفاهیم پیچیده‌ی اقتصادی یا علمی باشند. ما به‌عنوان روزنامه‌نگار، باید وظیفه خود را بر این بگذاریم که هر داستان را جذاب کنیم، چهره‌های پشت اعداد را نشان دهیم و اهمیت داستان را به شیوه‌ای هوشمندانه، قابل درک و حتی سرگرم‌کننده برای خوانندگان توضیح دهیم. مخاطبان روزنامه‌نگاران را مجبور کردند که روش بیان جذاب و سرگرم کننده‌ی مفاهیم پیچیده و اعداد و ارقام بزرگ و کسل‌کننده را یاد بگیرند. یک ارزش کلیدی روزنامه‌نگاری این است که بتوانید چیزهای مهم اما نه چندان جذاب و هیجان‌انگیز (مانند مراقبت‌های بهداشتی و اهمیت محیط زیست) را برای عموم به موضوعی جالب تبدیل کند.
فاعل، مهم‌تر از فعل
هنگامی که مفهوم داستان خود را روشن کردید، به ارائه حقایق خود فکر کنید. واضح بنویس وظیفه شما توضیح واضح، مختصر و دقیق اطلاعات است. به مخاطبان خود اجازه دهید بدانند که چه کسی ممکن است از توسعه اتفاق داستان شما آسیب ببیند (یا نفع ببرد). برای افزایش قدرت کلمات خود از زبانی پویا و مستقیم در جمله‌سازی خود استفاده کنید. مثلاً به جای این که بنویسید «امروز آماری توسط بانک مرکزی منتشر شد» بنویسید «بانک مرکزی آماری را امروز منتشر کرد». برای مخاطبان فاعل کار و ذینفعان مهم‌تر از صرف آن اتفاق است و شما باید چیزی که مهم است را برجسته کنید.
اصطلاحات مهم را تعریف کنید. این به خوانندگان کمک می‌کند تا جزئیاتی را که ممکن است با آنها آشنا نباشند درک کنند. از زبان فنی یا علمی که فقط توسط یک گروه خاص قابل درک است، اجتناب کنید. شما در تلاش برای دستیابی به مخاطبان گسترده‌ای هستید و اصطلاحات تخصصی می‌تواند افرادی را که می‌خواهید به آنها دسترسی پیدا کنید گیج و با متن بیگانه کند. استفاده از کلمات اختصاری را به حداقل برسانید (مجموعه‌ای از حروف که اغلب برای توصیف سازمان‌های دولتی، کمیته‌های حزبی و سازمان‌های خصوصی استفاده می‌شود). بهتر است نام یک آژانس یا کمیته را بنویسید تا اینکه به طور تصادفی از کلمات اختصاری داخلی مانند UNHCR، CCPCC، TPP، DPRK یا موارد مشابه استفاده کنید. اگر نتوانید این اصطلاحات را توضیح دهید، بسیاری از خوانندگان نمی‌دانند در مورد چه چیزی صحبت می‌کنید.
در این شماره به دو مورد دیگر از کلیدهای روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای اشاره کردیم و در متن‌های بعدی سایر موارد را هم مرور خواهیم کرد.