ارتباطات برای روزنامه‌نگاران بسیار مهم است. این افراد کسانی هستند که می‌توانند ایده‌ها و اطلاعات گزارش را به شما بدهند و زمانی که در مسیر اشتباهی قرار داشتید، به شما بگویند. تا می‌توانید با افراد زیادی در ارتباط باشید و مانند یک دوست از آنها مراقبت کنید. خبرنگاران تحقیقی خوب، در مکان‌هایی که احتمالا گزارش‌های زیادی دارند، ارتباطات دارند. لازم نیست کسانی که با آنان در ارتباط هستید در راس شرکت ها و نهادها باشند. در واقع افراد با پست‌های پایین‌تر، اغلب بیشتر به شما کمک می‌کنند.
افرادی را که در سازمان‌ها مسئولیت‌هایی کلیدی دارند، شناسایی کنید. ارتباطات خوب افرادی مانند منشی دادگاه‌ها، منشی شوراها و شرکت‌ها هستند (در واقع منشی‌ها در همه نهادها). این افراد اطلاعات بسیاری دارند که ممکن است برای شما مفید باشد. رهبران اتحادیه‌های کارگری در دنیای تجارت با حسابداران یا مشاوران مالی ارتباطات خوبی دارند.
از آنجایی که معمولا افرادی مانند وکلا، افسران پلیس، حسابداران، پزشکان، پرستاران و سیاستمداران از صحبت کردن راجع به افراد در حرفه‌ی خود لذت می‌برند، شما فقط باید یک یا دو ارتباط خوب در هر گروه داشته باشید تا اطلاعات زیادی در رابطه با آنچه می‌خواهید، به دست بیاورید. همیشه به‌خوبی به آنان گوش دهید؛ حتی اگر مطالبی که به شما می‌گویند، در لحظه فایده‌ای برایتان ندارد! اگر زمانی که بیرون هستید با شما تماس گرفتند، با آنان تماس بگیرید؛ در غیر این صورت ممکن است آنها را از دست بدهید. از ارتباطات خودتان محافظت کنید و اگر از شما خواستند که نامشان فاش نشود، هرگز نام آنها را فاش نکنید. با سایر افراد در سازمان خبری خودتان هم ارتباط خوبی داشته باشید. آنها هم ارتباطات خودشان را دارند که ممکن است مفید باشند.
روزنامه‌نگاران خوب می‌دانند چگونه گوش بدهند
حتی اگر به نظرتان می‌رسد که افراد اطلاعات مفیدی ندارند، باز هم به آنان گوش دهید. آنها ممکن است چیزی بگویند که بعدا بتوانید از آن استفاده کنید. اگر شخصی با شما تماس گرفت که فکر نمی‌کنید بتوانید از اطلاعات او استفاده کنید، باز هم فورا این مسئله را به او نگویید. بگویید: «موضوع را بررسی می‌کنم و دفعه‌ی بعد با آنان صحبت می‌کنم» یا اینکه بگویید: «من نتوانستم از اطلاعات شما استفاده کنم اما باز هم از شما متشکرم». این رویکرد شما باعث می‌شود تا آنان احساس خوبی داشته باشند.
مصاحبه؛ از ارکان روزنامه‌نگاری تحقیقی
در پی یافتن حقایق باید با مردم مصاحبه کنید. هرگز در ابتدا با شخصی که در مرکز تحقیقات شما قرار دارد، مصاحبه نکنید. همیشه ابتدا از اطراف شروع کنید و کم‌کم به سمت مرکز بروید. شما نباید خیلی زود به فردی که در مرکز تحقیقاتتان قرار دارد هشدار دهید! همچنین قبل از آن که سوالاتتان را با شخصی که در مرکز قرار دارد مطرح کنید، باید تا حد امکان حقایق را جمع‌آوری کنید.
به عنوان مثال شما ممکن است در حال بررسی شایعه‌ای باشید که آقای X، مسئول زباله‌های شهری، رشوه دریافت کرده است تا به شرکت‌ها اجازه دهد زباله‌های خطرناک خودشان را به صورت غیرقانونی تخلیه کنند. با رانندگان کامیون‌های زباله مصاحبه کنید. با شرکت‌ها مصاحبه کنید و در نهایت اگر دیدید اطلاعات مفیدی دارید، از خود آقای X سوال کنید.
همه چیز را یادداشت کنید
زیاد یادداشت‌برداری کنید. همه چیز را یادداشت کنید؛ هر چقدر هم که بی‌اهمیت به نظر برسد. اگر نمی‌توانید در لحظه یادداشت‌برداری کنید، حتما در اولین فرصت این کار را انجام دهید. برای مثال اگر در حال گفتگو با شخصی در یک باشگاه هستید، ممکن است آن شخص دوست نداشته باشد که دیگران شما را در حال یادداشت‌برداری مانند یک خبرنگار ببینند. به محض اینکه به جایی رسیدید که امکان یادداشت‌برداری داشتید، صحبتتان را یادداشت کنید.
تمام یادداشت‌های خودتان را به‌ترتیب نگه دارید. داشتن یک سیستم بایگانی برای یادداشت‌ها، گزارش‌ها و سایر اسناد، در یک تحقیق بزرگ و طولانی تمرین خوبی است. این کار به یادداشت‌هایتان نظم می‌دهد تا از دیگر گزارش‌هایی که همزمان روی آنها کار می‌کنید، جدا باشد. تمام یادداشت‌ها و اسناد خودتان را در جایی امن نگه دارید. در یک تحقیق مهم از تمام مطالب کپی‌برداری کنید و آنها را به خانه ببرید یا نزد یک دوست قابل اعتماد یا یک وکیل قرار دهید. اگر پلیس با یک حکم برای گرفتن مطالب به دفتر شما آمد، نمی‌توانید مخالفت کنید؛ اما لازم نیست اطلاعاتی راجع به محل نگهداری نسخه‌های دیگر بدهید.
اسناد؛ گنجینه‌های یک روزنامه‌نگار
افراد مرتبط با شما یا افراد ناشناس ممکن است اسناد محرمانه‌ای به شما بدهند که برخی فسادها را افشا می‌کند. مانند نامه‌ای که آقای X برای درخواست رشوه داده است (اگر چه ممکن است از این کلمه استفاده نکرده باشد)؛ یا ممکن است یک گزارش محرمانه راجع به فروریختن یک ساختمان عمومی جدید باشد که دولت آن را مخفی نگه داشته است.
شما باید از چنین اسنادی به صورت ویژه محافظت کنید؛ زیرا صاحبان قانونی آنها ممکن است از دادگاه حکم دریافت کنند تا شما را مجبور به پس دادن آن اسناد کنند. یک نکته این است که سندتان را کپی کنید و اصل آن را به منبع خودتان برگردانید. در این صورت نمی‌توانند شما را به دزدیدن سند متهم کنند.
سرنخ‌ها را تقسیم کنید
در صورت امکان سعی کنید تا با یک خبرنگار دیگر در یک تحقیق همکاری کنید. آنها می‌توانند در مصاحبه شما را همراهی کنند؛ یادداشت برداری کنند؛ در مقابل تهدیدات از شما محافظت کنند و اگر مصاحبه‌شونده چیزی را که گفته است انکار کند، از شما حمایت کنند. کار با یک همکار، این امکان را به شما می‌دهد که کار وقت‌گیر بررسی سوابق و سرنخ‌ها را تقسیم کنید.
همکارتان همچنین می‌تواند گزارش را با جزئیات با شما در میان بگذارد و ممکن است بتوانید پازلی را که به تنهایی نتوانسته‌اید حل کنید، با کمک او حل کنید. از آن جایی که روزنامه‌نگاری تحقیقی می‌تواند شغلی زمان‌بر و انفرادی باشد، شما به کسی نیاز دارید که شما را حمایت کند و به شما بگوید چه زمان در مسیر درست یا غلط هستید.
اگر چه که بسیاری از کارهای شما ممکن است جستجو راجع به اطلاعات محرمانه باشد، اما اگر بدانید در کجا باید اطلاعات را جستجو کنید، می‌توانید اطلاعات مفید زیادی دریافت کنید. گزارش‌های رسمی، صورت جلسات، گزارش شرکت‌ها، رونوشت جلسات دادگاه، سوابق مالکیت زمین، سوابق پلیس و... وجود دارند که با جمع‌آوری اطلاعات از این منابع و با کمک ارتباطاتتان می‌توانید این پازل را حل کنید.
متاسفانه شرایط هر کشور با کشور دیگر متفاوت است؛ بنابراین نمی‌توان توصیه دقیقی راجع به اینکه کجا دنبال اطلاعات رسمی باشید، ارائه کرد. این چیزی است که باید از دوستان و همکارانتان یاد بگیرید. قاعده کلی باید این باشد: چه حق قانونی برای بررسی سوابق داشته باشید و چه نداشته باشید، باید بخواهید که آنها را ببینید. گاهی اوقات ممکن است خوش‌شانس باشید و یک مقام رسمی به شما اجازه دهد سوابقی را که از نظر قانونی حق دیدن آنها را ندارید، ببینید.
ممکن است به اطلاعاتی درمورد دولت‌ها، شرکت‌ها یا سازمان‌های خارجی نیاز داشته باشید. شاید شرکتی که در حال تحقیق راجع به آن هستید، در خارج از کشورتان باشد. در این صورت می‌توانید از تعدادی از سازمان‌ها مانند سرویس‌های خبری بین‌المللی، دانشگاه‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی کامپیوتری بین‌المللی، سفارت‌خانه‌ها و... کمک بگیرید.
اگر گزارش شما با کشور دیگری ارتباط دارد، با یک سازمان خبری در آن کشور تماس بگیرید و توافق کنید که با هم روی آن موضوع کار کنید و اطلاعات و ایده‌هایتان را به اشتراک بگذارید. اگر گزارشتان به اندازه کافی بزرگ و مهم باشد، حتی ممکن است روزنامه‌نگاران خود را برای همکاری با شما بفرستند.
فریب ممنوع!
فریب دادن مردم جهت به دست آوردن مدرک برای یک گزارش، اصلا کار اخلاقی‌ای نیست؛ اما گاهی اوقات می‌توانید بدون دروغ گفتن مدارک را جمع آوری کنید. برای مثال اگر در حال بررسی گزارشی در مورد یک تعمیرگاه ماشین هستید که از مشتریان بابت تعمیراتی که انجام نمی‌دهد پول دریافت می‌کند، می‌توانید خودتان آن تعمیرگاه را امتحان کنید. یک ماشین آسیب‌دیده پیدا کنید و ابتدا آن را به یک ایستگاه بازرسی دولتی یا یک تعمیرگاه معتبر ببرید تا به شما بگوید ماشینتان دقیقا چه ایرادی دارد. سپس ماشین را به تعمیرگاه X که در حال تحقیق راجع به آن هستید ببرید و خودتان را یک مشتری معمولی معرفی کنید و نگویید یک روزنامه‌نگار هستید.
هنگامی که تعمیرات را به پایان رساندند، ماشین را به تعمیرگاه اصلی که به آن اعتماد دارید ببرید و از آنها گزارش بگیرید که آیا تعمیرات به‌درستی انجام شده یا نه. شما یا همکارانتان باید چند مرتبه این کار را تکرار کنید تا مطمئن شوید که قصد تعمیرگاه واقعا فریب مردم بوده است یا صرفا در کار خود اشتباه کرده‌اند. سپس باید با مدارکتان به تعمیرگاه X بروید و از مالک آن توضیح بخواهید.
هشدار: کسی را برای زیر پا گذاشتن قانون تشویق نکنید. در برخی کشورها مانند ایالات متحده به این کار «به دام انداختن» می‌گویند و کاری غیرقانونی است. برای مثال اگر می‌شنوید که آقای Y برای صدور پروانه‌ی ساختمانی رشوه دریافت می‌کند، اجازه ندارید خودتان را پیش آقای Y سازنده ساختمان نشان دهید و به او پول بدهید؛ چرا که این کار هم غیرقانونی است اما می‌توانید پیش آقای Y بروید و از او مجوز بخواهید و بگویید که به آن نیاز فوری دارید. اگر بعد از توضیحاتتان از شما درخواست رشوه کرد، در آن صورت شما می‌توانید از آن در گزارش خود استفاده کنید.
انتشار اطلاعات؛ حساس‌ترین مرحله روزنامه‌نگاری
اگر روزنامه، رادیو یا تلویزیون تحت فعالیتتان در حال رقابت با سایر سازمان های خبری باشد، معمولا تلاش کنید تا تحقیقات خودتان را تا زمان انتشار مخفی نگه دارید. این کار به این علت است که ممکن است مدت‌ها روی یک گزارش کار کرده باشید و نخواهید آن را مجانی به رقبای خودتان تحویل دهید. گاهی اوقات مهم است که کسانی را که در مرکز تحقیقات شما هستند و به دلیل فساد، بی‌کفایتی یا جنایت متهم هستند، مخفی نگه دارید. البته همانطور که قبلا گفتیم، شما در نهایت باید با افرادی که متهم شده‌اند مصاحبه کنید. نباید مدت زیادی قبل از انتشار گزارش به آنان فرصت بدهید. اگر زمان زیادی بدهید ممکن است شما را تهدید کنند، فرار کنند یا دستور توقف انتشار گزارشتان را صادر کنند. اگر می‌خواهید از این اتفاقات در امان بمانید، مراحل زیر را دنبال کنید:
- حقایق را جمع‌آوری کنید تا جایی که شکی وجود نداشته باشد.
- با افرادی که به نظرتان کار اشتباهی کرده‌اند، مصاحبه کنید.
- گزارش را بنویسید.
- با وکیلتان آخرین بررسی‌ها را انجام دهید تا مطمئن شوید گزارشتان از نظر قانونی مشکلی ندارد.
- گزارش را منتشر کنید.
گزارشات ناقص هم ارزشمندند
گاهی اوقات ممکن است به این نتیجه برسید که هر چقدر هم سخت تلاش کنید، نمی‌توانید تمام قطعات پازل را بدست بیاورید. شاید برخی اسناد مفقود شده باشند یا قابل انتشار نباشند. شاید کسی از مصاحبه خودداری کند. شما باید تصمیم بگیرید که گزارش ناقص خودتان را منتشر کنید یا نه.
قبل از تصمیم گرفتن حتما با رئیس و وکیلتان مشورت کنید. گاهی متوجه می‌شوید که انتشار یک گزارش ناقص به کشف برخی از جزئیات گمشده کمک خواهد کرد. ممکن است یک خواننده یا شنونده اطلاعات مفیدی برای شما داشته باشد. کسی که با شما صحبت نمی‌کند، شاید متوجه شود که سکوت دیگر سودی ندارد.
انتشار پایان کار نیست
گزارش شما نباید با انتشار به پایان برسد. اگر جرمی را افشا کرده‌اید، باید بررسی کنید و ببینید افراد برای جبران کردن اشتباهشان چه کاری می‌توانند انجام دهند. آیا پلیس قصد دارد مسئول زباله‌های شهری را به دلیل گرفتن رشوه به دادگاه بکشاند؟ آیا وزیر بهداشت برای زباله‌های خطرناک رها شده کاری انجام خواهد داد؟
سپس می‌توانید با رجوع به گزارش اصلی خودتان، گزارش‌های بعدی را بنویسید. اگر مشکلی را نشان می‌دهید که اصلاح آن زمان زیادی می‌برد، آن را در دفتر اتاق خبر خود یادداشت کنید تا شاید یک هفته، یک ماه یا یک سال بعد، آن را بررسی کنید.
نظر شما