ویراستاری هنری سرشار از آفرینش، ایده‌پردازی و بدایع است و هرگز نمی‌توان مختصات یک حرفه کسالت‌بار را به آن نسبت داد؛ با این وجود گروهی از نویسندگان، ویرایش متن را یک عمل طاقت‌فرسا و دشوار تلقی می‌کنند. عده‌ای دیگر نیز تصور می‌کنند که آثارشان هیچ نیازی به بازبینی مجدد ندارد!
هر مطلبی حتی اگر تحت مطلوب‌ترین شرایط نوشته شده باشد، عاری از اشتباه نیست؛ حتی آثار ماندگاری مانند کلیات سعدی و غزلیات حافظ نیز بارها و بارها بازنگری و تصحیح شده‌اند که پس از قرن‌ها هنوز می‌توانند با مخاطب ارتباط برقرار کنند. بدون وجود انتقادات سازنده، پیشرفت و نزدیک شدن به آرمان‌های ذهنی معنایی ندارد.
نویسنده پشت میز ویراستاری
ویراستار تمام توان خود را به کار می‌گیرد تا یک مطلب خوب را به لحاظ کیفی ارتقا دهد و در ایده‌آل ترین حالت، آن را به یک اثر ماندگار تبدیل کند. اجرای دقیق همه ظرافت‌های فن ویرایش به میزان دانش، تخصص و ذکاوت یک ویراستار باز می‌گردد.
تدوینگران سینما و تلویزیون نیز نقشی مشابه با ویراستاران را ایفا می‌کنند و انسجام و پیوستگی اثر به عملکرد دقیق آنها وابسته است. به همین خاطر است که نویسندگان نامدار دنیا نیز به جای ابراز بیزاری نسبت به فن ویرایشگری، همواره خود را در جایگاه یک ویراستار سختگیر و ریزبین قرار می‌دهند و آثار خود را پیش از انتشار عمومی، از زوایای مختلف مورد بررسی قرار می‌دهند.
پس از پایان فرایند نگارش، نویسندگان در جایگاه یک ویراستار، بار دیگر نوشته خود را ساخته و پرداخته می‌نمایند و رنگ و بوی تازه‌ای به آن می‌بخشند. البته اوضاع برای روزنامه‌نگاران و خبرنویسان کمی دشوارتر است؛ آنها موظفند تا در یک بازه زمانی کوتاه، تعداد زیادی مطلب را نوشته و ویرایش کنند.
مخاطبان جزئی‌نگر، ویراستاران دقیق
مخاطبان امروزی بسیار هوشیار و آگاه هستند و به همه جزئیات توجه می‌کنند. بنابراین یک نویسنده مدرن و کاربلد، همه جوانب را در نظر می‌گیرد تا بهترین اثر ممکن را منتشر کند. اثری که بر مبنای خواسته‌ها و نیازهای مخاطبان نوشته شده و عاری از هرگونه اشتباه آشکار و تأثیرگذار است. رعایت قواعد زیر قبل از شروع فرایند ویراستاری کتاب، خالی از لطف نیست:
- ۱) ایجاد وقفه‌های هدفمند
ذهن ویراستار در حین انجام ویرایش باید کاملاً آرام و متمرکز باشد؛ در صورتی که نویسنده در حال ویرایش محتوایی باشد که خود آن را نوشته است، باید این مهارت و جسارت را داشته باشد که هرگونه نادرستی را اصلاح نماید. به همین خاطر، نویسندگان معمولاً پس از پایان نگارش یک محتوا وقفه‌ای کوتاه ایجاد می‌کنند تا ذهنشان اندکی آرام شود و بتوانند در حین ویراستاری، نقش کلیدی خود را با تمام قوا ایفا کنند.
این وقفه‌ها در بازه‌های زمانی متفاوت رخ می‌دهند و این مسأله به موقعیت نویسنده و پلتفرم منتشرکننده محتوا بستگی دارد. به‌عنوان مثال، خبرنویسان نمی‌توانند میان فرایند نگارش و ویرایش، وقفه‌ای یک‌روزه بیندازند.
- ۲) بازخوانی محتوا
بازخوانی محتوا به شما کمک می‌کند تا ارزش واقعی متن خود را درک کنید. گاهی اوقات نویسندگان تحت شرایطی خاص، با ذهنی آشفته و صرفاً به‌عنوان انجام وظایف شغلی مجبور به نوشتن می‌شوند. چنین محتوایی مخاطبان را نیز پریشان‌حال و سردرگم خواهد کرد. بنابراین پیش از شروع ویراستاری، صادقانه به مطالب خود امتیاز دهید و محتوایی را ویرایش کنید که کیفیت بالاتری دارد.
- ۳) بررسی مجدد ساختار محتوا
در حین بازخوانی محتوا، بار دیگر در ذهنتان به این سه سوال اساسی پاسخ بدهید:
- الف. چرا و با چه هدفی این مطلب را نوشته‌ام؟
- ب. چطور می‌توانم پیام خود را با قدرت و صراحت بیشتری به مخاطب القا کنم؟
- پ. چه عنوانی محتوای من را جذاب‌تر خواهد کرد؟
ارائه پاسخ‌های روشن و دقیق به این سه پرسش، افکارتان را منظم و منسجم می‌کند و به شما کمک می‌کند تا ایده‌های اصلی خود را بشناسید تا در حین ویرایش محتوا، توضیحات اضافه و گزاره‌های منفعل را حذف کنید.
ویراستاران و نویسندگان توجه کنند
اگر نویسنده، ویراستار و یا هر دوی آنها هستید، این نکات را از نظر دور ندارید:
- یک محتوای خوب با یک مقدمه عالی شروع می‌شود
نویسندگان باتجربه در پاراگراف‌های ابتدایی از نوشتن جملات کلیشه‌ای پرهیز می‌کنند. پیش از این جملاتی مانند (ما می‌خواهیم در مورد...) و یا (این مطلب درباره...)، بارها در ابتدای مطالب مختلف استفاده شده‌اند. بنابراین یک آغاز متفاوت و منحصربه‌فرد، می‌تواند مخاطبان بیشتری را به خواندن مطالب شما ترغیب کند. شیوه‌های گوناگونی برای آغاز یک نوشته وجود دارد و ذهن خلاق نویسندگان ویراستار و یا ویراستاران نویسنده، تفاوت‌ها را رقم می‌زند!
- پرسیدن سؤالاتی که خواننده را به همزادپنداری وادار می‌کند
«احساس می‌کنید که زندگی شما خسته‌کننده و کسالت‌آور شده است؟» چنین پرسش‌هایی واکنش آنی مخاطبان را به همراه دارد و منجر به چسبندگی آنها به متن خواهد شد.
- استفاده نویسنده از تجربه ها و خاطرات شخصی
این گروه از نویسندگان تمایل دارند تا در آغاز یک مطلب قطعاتی جذاب از زندگی خود را به سادگی برای مخاطب روایت کنند. اکنون استفاده از تکنیک تبدیل به سبک منحصربه‌فرد برخی از نویسندگان شده است و با سه هدف مهم دنبال می‌شود:
یک) ایجاد انگیزه در مخاطبان
دو) الهام گرفتن خواننده از تجربه ارزشمند نویسنده
سه) ایجاد ارتباط نزدیک‌تر با مخاطب
- پرداختن به اصل مطلب بدون مقدمه
این نویسندگان هستند که مخاطب را به این سو و آن سو می‌کشانند و گاهی اوقات بدون هیچ مقدمه‌ای، به یک‌باره خواننده را به قلب محتوا می‌برند؛ در این تکنیک، استفاده از واژگان جذاب و برانگیزاننده، خواننده را جمله به جمله و خط به خط پیش می‌برد.
- نوشتن مقدمه‌ای که حتی بدون تیتر جذاب به نظر می‌رسد
یکی از چارچوب‌های اصلی نگارش مقدمه، درک کامل آن بدون نیاز به عناوین و تیترهاست. نویسنده در آغاز باید به نحوی مخاطب را درگیر و همراه سازد که برای فهم مطلب هیچ نیازی به مرور مجدد عنوان اصلی محتوا نداشته باشد. این همان قانونی است که در نوشتن کتب داستانی بیشتر به چشم می‌آید؛ پنج صفحه ابتدایی یک رمان موفق، باید خواننده را به خاک و خون بکشد!
- یک تیتر جذاب، حس کنجکاوی خواننده را برمی‌انگیزد
تصور کنید که این تیتر محتوای شماست: «چگونه در سی روز نویسنده بهتری شویم؟». مخاطب پس از مشاهده این عنوان به فکر فرو می‌رود و پرسش‌های فراوانی در ذهنش نقش می‌بندد؛ از جمله:
چطور ممکن است که یک ماهه...؟
چه چیزهایی را باید رعایت کنیم؟
آیا همه افراد می‌توانند...؟
زمانی که نویسنده در جایگاه یک ویراستار می‌نشیند باید به تمام این جزئیات توجه کند. نویسنده باید به پرسش‌هایی که در ذهن مخاطب ایجاد کرده، پاسخ‌های روشن و صریح بدهد. علاوه بر این، همخوانی تیتر با محتوا و محتوا با تیتر، یکی دیگر از مواردی است که ویراستاران، مهر تأیید بر آن می‌زنند. در حین بازخوانی محتوا بیشتر نادرستی‌ها و آشفتگی‌ها آشکار خواهند شد.
خانه های خالی پازل را تکمیل کنید
گاهی اوقات پس از مطالعه مجدد محتوا، حس می‌کنید که مطلب شما قطعات گمشده فراوانی دارد و هنوز اشباع نشده است. در چنین شرایطی از ارائه توصیفات و توضیحات تکمیلی دریغ نکنید! نادیده گرفتن چنین مواردی، در حقیقت نادیده گرفتن نقش ویراستاری است که می‌تواند به هر محتوایی سر و سامان بدهد. برخی نویسندگان چنین موقعیتی را تجربه کرده‌اند و پس از ارجاع یک نوشته ناقص به سردبیر، بازخوردهای منفی فراوانی دریافت کرده‌اند. اجازه ندهید که مخاطب حس کند غذایی که برای او سرو کرده‌اید، حجم کمی دارد و بی‌رنگ و روست.
منابع معتبر، اعتبار یک نوشته
مخاطبان بر اساس آنچه که در محتوا مشاهده می‌کنند نویسنده را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. خوانندگان هوشیار امروزی به سختی اعتماد می‌کنند. یکی از ظرافت‌های فن ویرایش بررسی صحت و سقم ارجاعات مختلف درون‌متنی است. مخاطب به محتوایی اعتماد می‌کند که به پشتوانه مطالعات دقیق و پژوهش‌های معتبر شکل گرفته باشد. به خاطر بسپارید که رعایت مجموعه اصول و قواعد ویراستاری در ایده‌آل‌ترین حالت ممکن اتفاق می‌افتد. پس بدون نگرانی، تنها تلاش کنید که نوشته‌هایتان، مختصات یک محتوای استاندارد را داشته باشد.