دیتاژورنالیسم؛ یک دوربین جدید

راجع به اینکه دیتاژورنالیسم چیست می‌توانیم به سادگی بگوییم روزنامه‌نگاری که با داده‌ها انجام می‌شود. اما این کمک زیادی به ما نمی‌کند. هر دو واژه‌ی «داده» و «ژورنالیسم» واژه‌هایی دردسرساز هستند. برخی افراد «داده» را هر مجموعه اعدادی می‌دانند که به احتمال زیاد در یک spreadsheet[۱] جمع‌آوری شده‌اند. بیست سال پیش، این تقریبا تنها نوع داده‌ای بود که روزنامه‌نگاران با آن سروکار داشتند. اما ما اکنون داریم در یک دریای اطلاعات دیجیتالی زندگی می‌کنیم، جهانی که در آن تقریباً همه چیز را می‌توان با اعداد توصیف کرد – تقریباً نه، واقعاً همه چیز را!

تاریخچه شغلی شما، ۳۰۰۰۰۰ سند محرمانه، یا حتی اینکه چه کسانی دوستان شما هستند را می‌توان تنها با دو عدد توصیف کرد؛ صفر و یک. عکس‌ها، ویدئوها و صداها همگی می‌توانند با دو عدد توصیف شوند؛ صفر و یک. حتی قتل، بیماری، آراء سیاسی، فساد و دروغ را هم با همین دو عدد می‌توان با توصیف کرد.

چه چیزی دیتاژورنالیسم را از بقیه شاخه‌های روزنامه‌نگاری متفاوت می‌کند؟

شاید بتوان گفت دیتاژورنالیسم ترکیب «nose for news» و توانایی گفتن یک داستان قانع‌کننده در مقیاسی بسیار گسترده‌تر و بوسیله اطلاعات دیجیتالی است. Nose for news به معنای مهارت یا امکانات غریزی برای کشف چیزهاست. در روزنامه‌نگاری، به طور خاص به معنای توانایی بیرون کشیدن ارزش‌های خبری از فعالیت‌ها و رویدادها و یا حتی اتفاقات پیش پا افتاده است.

امکانات دیتاژورنالیسم در هر مرحله روزنامه‌نگاری وجود دارد:

استفاده از برنامه‌نویسی برای خودکار کردن فرایند جمع‌آوری و ترکیب اطلاعات از پلیس محلی تا سایر منابع. استفاده از نرم افزارهای مختلف برای یافتن ارتباط بین صدها هزار سند، همان کاری که The Telegraph با هزینه نمایندگان مجلس آمریکا انجام داد (در آینده توضیح بیشتری خواهیم داد). دیتاژورنالیسم می‌تواند به یک روزنامه‌نگار کمک کند تا داستان پیچیده‌ای را از طریق اینفوگرافیک‌های جذاب بیان کند. به عنوان مثال صحبت‌های Hans Rosling درباره فقر جهانی، میلیون‌ها بازدید در سراسر جهان داشت.

هانس روسلینگ

یا می‌تواند چگونگی ارتباط یک داستان به یک فرد را نشان بدهد. دیتاژورنالیسم می‌تواند، فرایند جمع‌آوری اخبار را آسان کند- همانطور که روزنامه Guardian- با به اشتراک گذاشتن داده‌ها و ایجاد فضا برای سوالات و دیتابلاگ انجام داد. داده‌ها می‌توانند هم «منبع» برای روزنامه‌نگاری باشند و هم یک «ابزار» که با آن یک گزارش نوشته‌می‌شود؛ یا حتی هردو باشند. با داده‌ها هم باید مانند هر منبع دیگری با شک و تردید برخورد کرد و باید آگاه باشیم که مانند هر ابزار دیگری چگونه می‌توان به اطلاعات شکل داد، محدود کرد و با آن‌ها یک گزارش خلق کرد.

چرا روزنامه‌نگاران باید از داده‌ها استفاده کنند؟

روزنامه‌نگاری بسیار مورد انتقاد است. در گذشته، ما به عنوان یک صنعت، تنها از یک فناوری برای تکثیر و توزیع اطلاعاتی که در یک روز اتفاق افتاده‌بود استفاده می‌کردیم. چاپخانه به عنوان وسیله اصلی این کار عمل می‌کرد. اگر کسی می‌خواست صبح روز بعد اطلاعات یک شهر یا منطقه را به دست آورد به روزنامه‌ها مراجعه می‌کرد. اما این دوران تمام شده‌است.

امروز گزارش‌های خبری از منابع متعدد مانند شاهدان عینی، وبلاگ‌ها و... در دسترس هستند و اتفاقاتی که افتاده‌است در شبکه‌های ارتباط جمعی پالایش و رتبه‌بندی می‌شوند، در رابطه با آن‌ها نظر داده‌ می‌شود و بسیاری از آن‌ها هم نادیده گرفته می‌شوند.

به همین علت است که دیتاژورنالیسم اهمیت زیادی دارد. جمع‌آوری، پالایش‌ کردن، دسته‌بندی و تصویرسازی آن چیزی که درحال رخ‌ دادن است، فراتر از چیزی که به چشم می‌توان دید، ارزش رو به افزایشی دارد.

آب پرتقالی که می‌نوشید و قهوه ای که دم می‌کنید، تمام این‌ها در اقتصاد جهانی امروز ارتباطات نامرئی با یکدیگر، شما و افراد دیگر دارند. زبان این شبکه‌ی ارتباطی، داده است؛ نقاط کوچکی از اطلاعات که اغلب در یک نمونه با هم مرتبط نیستند، اما زمانی که از یک زاویه درست به آن‌ها نگاه کنید بسیار مهم هستند.

در حال حاضر، چند روزنامه‌نگار پیشگام، نشان داده‌اند که چگونه می‌توان از داده‌ها برای ایجاد یک بینش عمیق در رابطه با وقایعی که اطرافمان روی می‌دهد استفاده کرد و چگونه ممکن است این داده‌ها بر زندگی ما تاثیر بگذارند.

تجزیه و تحلیل داده‌ها می‌تواند «شکل یک داستان» را نمایان کند (سارا کوهن)، یا یک «دوربین جدید» در اختیار ما قرار دهد (دیوید مک کندلس). استفاده از داده‌ها باعث می‌شود تمرکز اصلی روزنامه‌نگاری از «کسی که اول یک خبر را منتشر کند» به «کسی که توضیح دهد یک پیشرفت خاص واقعاً چه معنایی دارد» تغییر کند. دامنه موضوعات می‌تواند بسیار زیاد باشد:

• بحران مالی بعدی که در راه است
• اقتصادی که پشت محصولاتی که از آن‌ها استفاده می‌کنیم هست
• سوء استفاده از بودجه کشور یا اشتباهات سیاسی

 تمام این موضوعات اگر یک تصویرسازی قانع کننده توسط داده‌ها داشته‌باشند جایی برای بحث باقی نمی‌گذارند!

به همین علت روزنامه‌نگاران باید به داده‌ها به چشم یک «فرصت» نگاه کنند. به عنوان مثال آن‌ها می‌توانند نشان بدهند که چگونه برخی تهدیدات مانند بیکاری، براساس سن، جنسیت و تحصیلات بر روی افراد تأثیر متفاوت می‌گذارند. استفاده از داده‌ها باعث می‌شود که همه بتوانند آن موضوع را بفهمند و با آن ارتباط برقرار کنند. آن‌ها می‌توانند یک موقعیت پیچیده مانند یک شورش یا بحث سیاسی را تجزیه تحلیل کنند، اشتباهات را نشان بدهند و به همه کمک کنند تا راه حل‌های ممکن برای مشکلات پیچیده را ببینند.

کسب دانش در جستجو کردن صحیح، پالایش کردن داده‌ها و تصویرسازی، این حرفه را دگرگون می‌کند. روزنامه‌نگارانی که بر این موارد مسلط هستند تجربه خواهند کرد که نوشتن یک گزارش براساس حقایق و داده‌ها تا چه اندازه آرامش‌بخش و کمک‌دهنده است. روزنامه‌نگار می‌تواند یک موقعیت قوی با کمک داده‌ها ایجاد کند و کمتر حدس بزند و یا به دنبال نقل قول باشد! این کار به شدت نقش روزنامه‌نگاران را تحت تاثیر قرار می‌دهد. علاوه بر این، ورود به حیطه دیتاژورنالیسم چشم‌اندازی از آینده را ارائه خواهد کرد. دیتاژورنالیسم‌ها و متخصصان داده، امروز بسیار مورد تقاضا هستند، اما نه فقط در رسانه! شرکت‌ها و موسسات در سراسر جهان به دنبال متخصصانی هستند که بدانند چگونه داده‌ها را کاوش کنند و آن‌ها را به چیزی ملموس تبدیل کنند.

یک مسئله بسیار روشن و قطعی است؛ اتاق‌های خبر به دنبال نوع جدیدی از گزارش هستند!

یک مانع وجود دارد که باعث می‌شود روزنامه‌نگاران از این پتانسیل استفاده نکنند؛ یادگیری نحوه کار با داده‌ها در تمام مراحل. از اولین سؤال تا یک مقیاس بزرگ از داده‌ها. کار با داده‌ها مانند قدم گذاشتن در یک قلمرو وسیع و ناشناخته است. در نگاه اول داده‌های خام برای چشم و ذهن گیج‌کننده هستند.

شکل دادن درست به داده‌ها بسیار سخت است و به روزنامه‌نگارانی باتجربه نیاز دارد که صبر و استقامت کافی برای تحلیل داده‌های خام که اغلب گیج‌کننده و خسته‌کننده هستند داشته باشد و بتواند داستانِ پنهان در داده‌ها را ببیند!

چرا دیتاژورنالیسم اهمیت زیادی دارد؟

ما از برخی متخصصان و طرفداران برجسته دیتاژورنالیسم پرسیده‌ایم که چرا آن‌ها فکر می‌کنند دیتاژورنالیسم یک پیشرفت مهم است و در اینجا چیزی که آن‌ها گفته‌اند را برای شما نقل می‌کنیم:

• فیلتر کردن جریان داده‌ها

زمانی که کسب اطلاعات کار سختی بود، بیشتر زمان ما صرف شکار کردن و جمع‌آوری داده‌ها می‌شد. اما حالا که اطلاعات فراوانی وجود دارد، «پردازش اطلاعات» اهمیت بیشتری دارد. ما اطلاعات را در دو سطح پردازش می‌کنیم:

۱ . تجزیه و تحلیل برای به دست آوردن یک مفهوم و ساختار از انبوه داده‌ها.

۲ . دریافت و ارائه داده‌های مهمی که مرتبط با ذهن مخاطب است.

مانند علم، دیتاژورنالیسم هم روش‌هایی دارد و یافته‌های خود را به گونه‌ای ارائه می‌کند که تکرارپذیر و قابل اثبات باشند.

• رویکردی جدید در گزارش‌نویسی

دیتاژورنالیسم یک اصطلاح جامع است که مجموعه‌ای از ابزارها، تکنیک‌ها و رویکردهای گزارش‌نویسی را در برمی‌گیرد. این می‌تواند همه چیز، از گزارش سنتی به کمک رایانه (استفاده از داده‌ها به عنوان «منبع») تا پیشرفته‌ترین تصویرسازی‌ها و برنامه‌های خبری را شامل شود. هدف مهم و ژورنالیستیِ آن، ارائه اطلاعات و تحلیل برای کمک به همه ما درمورد مسائل مهم روز است.

• مانند عکاسی خبری اما با لپتاپ

«دیتاژورنالیسم» تنها از این جهت با روزنامه‌نگاری تفاوت دارد که ما از یک لوازم متفاوت استفاده می‌کنیم. همه ما برای امرار معاش به دنبال یافتن مطالب مهم، گزارش‌دادن و نقل‌کردن آن‌ها هستیم. این کار مانند «عکاسی خبری» است؛ فقط دوربین را با لپتاپ عوض کنید!

• دیتاژورنالیسم آینده است

دیتاژورنالیسم محور آینده است. روزنامه‌نگاران باید از اطلاعات آگاه باشند. قبلاً این کار را با گپ زدن با افراد مختلف درباره یک داستان انجام می‌دادید و هنوز هم ممکن است گاهی اوقات این کار را انجام دهید. اما در حال حاضر مهم است که داده‌ها را بررسی کنید و خودتان را با ابزارهایی برای تجزیه و تحلیل آن‌ها تجهیز کنید. با نشان دادن اینکه چه چیزی در جریان است یا اینکه چطور همه‌چیز با هم جور درمی‌آید به مردم کمک می‌کنید تا بفهمند در کشور چه می‌گذرد. همچنین دیتاژورنالیسم به دنبال پر کردن شکاف بین متخصصان آمار و روزنامه‌نگاران است.

• به‌روزرسانی مجموعه مهارت‌های شما

دیتاژورنالیسم مجموعه جدیدی از توانایی‌های جستجو، درک و تصویرسازی منابع دیجیتال است و مهارت‌های اولیه روزنامه‌نگاری سنتی کافی نیست. دیتاژورنالیسم جایگزینِ روزنامه‌نگاری سنتی نیست! بلکه فقط افزوده‌ای برای آن است. در زمانی که منابع دیجیتالی می‌شوند، روزنامه‌نگاران می‌توانند و باید به آن منابع نزدیک‌تر شوند. اینترنت امکاناتی را فراتر از درک فعلی ما ایجاد کرده‌است. دیتاژورنالیسم تنها آغاز راه تکامل شیوه‌های گذشته ما برای انطباق با فضای آنلاین است. دیتاژورنالیسم دو هدف مهم را در سازمان‌های خبری دنبال می‌کند: یافتن داستان‌های منحصر به فرد و نگهبانی از عملکرد شما.

به خصوص در مواقعی که خطر مالی وجود دارد، این اهداف بسیار مهمی هستند که روزنامه‌نگاران باید به آن دست پیدا کنند. از دید یک روزنامه منطقه‌ای، دیتاژورنالیسم بسیار مهم است. در آمریکا یک ضرب‌المثلی وجود دارد که می‌گوید: «کاشیِ لق رو به روی شما مهم‌تر از یک شورش در کشور دور است.» یک کاشی لق زندگی شما را مستقیما تحت تاثیر قرار می‌دهد. در عین حال همه‌چیز در حال دیجیتالی‌شدن است. از آن‌جایی که روزنامه‌های محلی تأثیری مستقیم در محله خود دارند و منابع درحال دیجیتالی‌شدن هستند، روزنامه‌نگار باید بداند که چگونه یک داستان را از داده‌ها بیرون بکشد، تجزیه تحلیل و تصویرسازی کند.

• راه‌حلی برای ناهمگونی اطلاعات

ناهمگونی اطلاعات یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که شهروندان با آن مواجه می‌شوند. ناهمگونی اطلاعات به معنای کمبود اطلاعات نیست، بلکه ناتوانی در جمع‌آوری و پردازش داده‌ها با سرعت بالاست. اطلاعات به دست آمده از رسانه‌های چاپی، دیداری و شنیداری بر انتخاب‌ها و اقدامات شهروندان تأثیر می‌گذارد. دیتاژورنالیسم به مبارزه با ناهمگونی اطلاعات کمک می‌کند.

• ارائه تفاسیری مستقل از اطلاعات رسمی

پس از زلزله ویرانگر و فاجعه هسته‌ای فوکوشیما در سال ۲۰۱۱، اهمیت دیتاژورنالیسم در ژاپن بسیار پررنگ شد. زمانی که دولت و کارشناسان اطلاعات معتبری درمورد خسارات نداشته‌باشند مردم ضرر بسیاری خواهندکرد. مقامات، اطلاعات SPEEDI (پیشبینی انتشار مواد رادیواکتیو) را از مردم مخفی کردند اما درصورت افشای آن‌ها بازهم روزنامه‌نگاران آمادگی تحلیل داده‌ها را نداشتند. داوطلبان با استفاده از دستگاه‌هایشان شروع به جمع‌آوری داده‌های رادیواکتیو کردند، اما به دانش آماری و تصویرسازی و... مسلط نبودند. روزنامه‌نگاران باید به داده‌های خام دسترسی داشته‌باشند و یاد بگیرند که به تفاسیر رسمی تکیه نکنند.

چند مثال خوب

در این قسمت می‌خواهیم برخی از نمونه‌های خوب دیتاژورنالیسم که مورد علاقه متخصصان این حوزه بوده‌است را به شما معرفی کنیم.

• آسیبی وارد نکنید نوشته‌ی Las Vegas Sun

این گزارش و نمونه برای سال ۲۰۱۰ و در رابطه با مراقبت‌های بیمارستانی است. این روزنامه بیش از ۲.۹ میلیون پرونده صورتحساب‌های بیمارستان را تجزیه و تحلیل کرد و دریافت که بیش از ۳۶۰۰ آسیب قابل پیشگیری، عفونت و اشتباه جراحی در بیمارستان‌ها رخ داده‌است.

آن‌ها داده‌ها را از طریق درخواست ثبت عمومی به دست آوردند و بیش از ۳۰۰ مورد شناسایی کردند که در آن بیماران به دلیل اشتباهی که می‌شد از آن جلوگیری‌کرد جان خود را از دست داده‌اند. این کار عناصر مختلفی دارد از جمله: یک گرافیک تعاملی که به خواننده اجازه می‌دهد در هر بیمارستان میزان اشتباهات جراحی را ببیند و عفونت‌های درحال انتشار از یک بیمارستان به بیمارستان دیگر را بررسی کند. درنهایت فضایی ایجاد شده‌است تا مخاطبان براساس داده‌ها آسیب‌های قابل پیشگیری در بیمارستان را ببینند.

این گزارش، گزارش خوبی است به این علت که درک و استفاده از آن بسیار آسان است. همچنین توانسته تأثیری واقعی بگذارد؛ قانون‌گذاران شهر Nevada با وضع شش قانون، شرایط را اصلاح کردند. روزنامه‌نگاران برای به دست آوردن این داده‌ها به سختی تلاش کرده‌بودند. یکی از روزنامه‌نگاران به نام Alex Richards حداقل ده بار این داده‌ها را برای تصحیح اشتباهات به بیمارستان‌ها و ایالت‌ها ارسال کرد.

• بانک اطلاعات حقوق کارکنان دولت

کارهایی که سازمان‌های مستقل کوچک مثل TexasTribune یا ProPublica انجام می‌دهند بسیار عالی است. این پروژه ۶۶۰۰۰۰ داده حقوق کارمندان دولت را در یک پایگاه داده جمع‌آوری کرد تا کاربران بتوانند در آن جستجو کرده و گزارش بنویسند. می‌توانید براساس آژانس، نام یا حقوق جستجو کنید. این کار ساده و معنادار است و درواقع اطلاعات غیرقابل دسترس را عمومی کرده‌است.

استفاده از آن آسان و یک مثال عالی از دیتاژورنالیسم است.

• متن کامل و تصویرسازی شده جنگ عراق توسط Associated Press

دو روزنامه‌نگار به نام‌های Janathan Stray و Julian Burges با استفاده از تکنیک‌ها و الگوریتم‌های تجزیه و تحلیل متن، روشی ایجاد کردند که مجموعه‌ای از کلمات کلیدی موجود در هزاران گزارش دولت ایالات متحده درمورد جنگ عراق که توسط Wikileaks به بیرون درز کرده‌بود را به صورت یک تصویر نشان بدهند. اگرچه محدودیت‌هایی برای روش‌های ارائه وجود داشت و رویکرد یک رویکرد تجربی بود، اما نوآورانه به حساب می‌آمد. این تکنیک به جای تلاش برای خواندن همه فایل‌ها یا بررسی گزارش‌های جنگ، با یک تصویرسازی هر آن چیزی که ممکن است با وارد کردن کلمات کلیدی خاص پیدا شود را محاسبه می‌کند و نشان می‌دهد.

با افزایش حجم داده‌ها، اعم از متنی (ایمیل‌ها،گزارش‌ها،...) و عددی، که در دامنه عمومی قرار می‌گیرند، یافتن راه‌هایی برای مشخص کردن نقاط کلیدی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. این یک زیرشاخه جذاب و هیجان انگیز دیتاژورنالیسم است.

• اسرار قتل

یکی از مثال‌های عالی دیتاورنالیسم، پروژه «اسرار قتل» است که توسط Tom Hargrove در سرویس خبری Scripps Howard ایجاد شده‌است. او با استفاده از داده‌های دولتی و پرونده‌های عمومی یک پایگاه داده ایجاد کرد که شامل جمعیتی بیش از ۱۸۵۰۰۰ پرونده قتل حل نشده‌بود و سپس الگوریتمی برای جستجوی الگوها طرحی کرد تا احتمال قتل‌های زنجیره ای را بین آن‌ها پیدا کند.

این پروژه یک پروژه همه چیز تمام است! کار سخت برای جمع‌آوری داده‌ها ،حتی بهتر از دولت، تجزیه تحلیل هوشمندانه با استفاده از تکنیک‌های علوم اجتماعی و ارائه داده‌ها به صورت تعاملی و آنلاین تا مخاطبان خودشان هم بتوانند داده‌ها را بررسی کنند.

• ماشین پیام

همه چیز از اینجا شروع شد که برخی از کاربران توییتر، کنجکاوی خود را درمورد دریافت ایمیل‌های مختلف از کمپین انتخاباتی اوباما ابراز کردند. افراد ProPublica  متوجه این مسئله شدند و از مخاطبان خود خواستند ایمیل هایی را که از طرف کمپین‌ها دریافت کرده‌اند برای آن‌ها بازارسال کنند. تفاوت بصری چندین ایمیل مختلف که در آن شب ارسال شده است بسیار جالب است. این یک پدیده نوظهور را روایت می‌کند. روایت داده‌هایی که در کمپین‌های سیاسی برای هدف قرار دادن عده‌ای خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد! این فقط قسمت کوچکی از آینده‌ی درحال وقوع است.

• Chartball

Andrew Garcia Phillips یک روزنامه‌نگار و طرفدار دو آتیشه‌ی ورزش است که Chartball را طراحی کرده‌است. او با Chartball نه تنها یک مرور تاریخی را به تصویر کشیده است بلکه جزئیات موفقیت و شکست بازیکنان و تیم‌ها را هم به تصویر کشیده‌است. کار او عمیق، جالب و سرگرم کننده‌است؛ حتی برای کسی که اهمیتی به ورزش نمی‌دهد.

موضوع مقاله بعدی چشم‌انداز آینده دیتاژورنالیسم و تجربه هرکدام از سازمان‌های خبری در استفاده از دیتاژورنالیسم خواهدبود.

• رنگ‌بندی کرونایی

یکی از کارهای خوبی که در زمینه دیتاژورنالیسم در کشور ایران انجام شده است، رنگ‌بندی کرونایی کشور است که هر چند ماه یکبار توسط روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت برای مردم ارائه می‌شود.

این نقشه وضعیت کرونایی را بهتر از اعداد نشان می‌دهد و مخاطب ارتباط بیشتری با آن برقرار می‌کند. با وجود این نقشه مخاطب می‌تواند هم وضعیت کلی کشور و هم به صورت خاص، وضعیت استانی که در آن زندگی می‌کند را مورد بررسی قرار دهد. نقشه های رنگ‌بندی شده یا نقطه گذاری شده ابزاری خوب برای نشان دادن پراکندگی موضوعات مختلف در کشور است. این کار در موضوع را برای مخاطب ساده‌تر از اعداد می‌کند.

نمونه زیر نقشه جمعیت کشور است که با نقطه نمایش داده شده‌است.

[۱] Spreadsheet  به معنای صفحات گسترده، در نرم افزارهایی مانند excel که میتوان داده‌ها را در آن نظام‌مند کرد.