نویسندگان خبره، راویان و داستان‌سرایان زبردستی هستند و می‌توانند شخصیت‌هایی باورپذیر را خلق کنند تا بدین وسیله خواننده را در همان صفحات نخستین مسحور هنر خود کنند. توانایی ویرایش کتاب‌های داستانی، یکی دیگر از مهارت‌های نویسندگان نخبه است. آنها می‌دانند که هیچ اثری بدون ویراستاری به کمال نمی‌رسد؛ بنابراین مشتاقانه خود را در جایگاه یک ویراستار قرار می‌دهند و با اثر خود روبرو می‌شوند.
نویسنده؛ نخستین ویراستار یک کتاب
اولین اقدام جدی پس از پایان نگارش نسخه دست‌نویس، بازخوانی و ویرایش اثر توسط مولف است. کتاب‌ها ممکن است پیش‌نویس‌های متعددی داشته باشند اما آن چیزی که اهمیت دارد، کامل بودن نسخه‌ای است که به صورت عمومی منتشر می‌شود. بی‌گمان، مولف یک اثر، بهتر از هر ویراستار دیگری می‌داند که چه نوشته، چگونه نوشته و چرا نوشته است؛ بنابراین پس از فاز نخست ویرایش، کتاب قطعاً شمایل بهتری پیدا خواهد کرد. پرفروش‌ترین کتاب‌های دنیا، بیشترین پیش‌نویس‌ها و اصلاحات را پشت سر گذاشته‌اند. ویراستاری دقیق و هدفمند، تفاوت میان یک داستان خوب و یک رمان خیره‌کننده را رقم می‌زند.
سه مرحله اصلی ویرایش کتاب
تفاوتی ندارد که کتاب در چه ژانری نوشته شده و مخاطبان آن چه کسانی هستند و به طور کلی فرایند ویرایش کتاب در سه مرحله انجام می‌شود:
-
۱. ویرایش پیش‌نویس اول
باز هم تأکید می‌کنیم که نسخه خطی یا همان پیش‌نویس نخست کتاب باید توسط نویسنده ویرایش شود. بازخوانی نوشته‌ها به او کمک می‌کند تا بار دیگر در دنیایی که خودْ آن را خلق کرده، پرسه بزند و از زوایای مختلف به آن بنگرد. در این مرحله نویسنده حداقل دو بار اثر خود را آنالیز می‌کند. اصلاح نادرستی‌ها، در بازخوانی اول اول به شکل ساختاری و روایی انجام می‌شود و در بازخوانی دوم ایرادات جزئی مانند اشتباهات تایپی و نقطه‌گذاری‌ها برطرف می‌شوند.
یک راه خوب در راه ویرایش پیش‌نویس اول استفاده از روخوانان (Beta Readers) است. این افراد در فاز دوم به طور داوطلبانه آخرین پیش‌نویس آثار را به‌طور دقیق مطالعه می‌کنند و ممکن است ایده‌هایی به ذهنشان خطور کند که محتوا را زیباتر خواهند کرد. روخوانان(Beta Readers) در نهایت، بازخوردهای مثبت یا منفی خود را به نویسنده منتقل می‌کنند. صاحبان اثر در این مرحله به نوعی اولین واکنش(Feed Back) جامعه نسبت به محتوای خود را لمس خواهید کرد.
- ۲. همکاری با ویراستاران حرفه‌ای
ویراستاران متخصص در حوزه کتاب، در گام بعدی به نویسنده کمک می‌کنند تا در سطوح مختلف کیفیت اثر خود را بهبود بخشد. برخی از ویراستاران، محتوا را صرفاً از منظر ساختاری بررسی می‌کنند؛ آنها ساختمان واژگان و جملات را به دقت آنالیز و نادرستی‌های دستوری را اصلاح می‌کنند. گروهی از ویرایشگران نیز به جنبه‌های روایی داستان می‌پردازند. در کتب داستانی انسجام و یکپارچگی محتوا به شدت مهم هستند.
پس از پایان نگارش، چه بر نویسنده می‌گذرد؟
پس از پایان نگارش نسخه دست‌نویس، نویسندگان باید اندکی از نوشتن، خواندن و هر فعالیت دیگری که با کاغذ و قلم سر و کار دارد، دور بمانند. ذهن مانند بدن نیاز به تنفس و استراحت دارد و یکی از بهترین راهکارهای نویسندگان برای دستیابی به آرامش ذهنی، غوطه‌ور شدن در دریای بی‌فکری‌ست. در برخی از پلتفرم‌ها عملا مجالی برای ایجاد وقفه نمی‌ماند. به‌عنوان مثال، در محافل خبری که اطلاعات به‌طور پیوسته در حال به‌روزرسانی هستند، خبرنویس و سردبیر فرصتی برای بازبینی دقیق اخبار ندارند و همین امر زمینه بروز اشتباهات نگارشی، دستوری، املایی و ساختاری متعددی را فراهم می‌کند.
استیون کینگ(Stephen King)، نویسنده مشهور آمریکایی نیز این قانون را رعایت می‌کند و آن را این چنین توصیف می‌کند: «من پس از نوشتن اولین پیش‌نویس، به مدت شش هفته تمام نوشته‌هایم را در کشو می‌گذارم. این وقفه به من فرصتی دوباره می‌دهد تا با ذهنی روشن و فکری آرام بازگردم و ویرایش را آغاز کنم.
چند نکته مهم در ویرایش کتاب
- بلند خواندن داستان
خواندن دست‌نوشته‌ها با صدایی رسا، می‌تواند اشتباهات مختلف ساختاری را به خوبی نمایان کند.
- ویرایش خط روایی
در کتاب‌های داستانی شیوه روایت و خط روایی اهمیت ویژه‌ای دارند و در اولویت ویرایش قرار می‌گیرند. بدترین چیز برای یک رمان‌نویس، وجود حفره در روایت و داستان است. داستان‌های فرعی یا گره‌هایی که توسط نویسنده ایجاد می‌شوند، در نهایت باید به پیشبرد خط اصلی قصه کمک کند.
- جمله به جمله، خط به خط
روند ویراستاری باید آهسته و پیوسته باشد. نویسندگانی که جمله به جمله و خط به خط پیش می‌روند، نسبت به جزئی‌ترین نکات و مشکلات نوشته خود، آگاهی پیدا می‌کنند.
- اعتبارسنجی
همه کتاب‌ها و آثار مکتوب دیگر، ارجاعات درون‌متنی و برون‌متنی خاص خود را دارند. آمار، ارقام، حقایق و اطلاعاتی که به مخاطب ارائه می‌شوند، باید پشتوانه قدرتمندی داشته باشند و کوچک‌ترین اشتباهی در این زمینه، ماهیت اثر را زیر سوال می‌برد.
- نگاه تازه، اصلاحات تازه
نویسندگان کاربلد همواره از ایده‌ها، تفکرات و تخیلات همکاران خود استفاده می‌کنند. مرسوم است که پیش از انتشار نسخه نهایی کتاب، صاحب اثر، با همکاران نخبه خود، پیرامون محتوای تولید شده به بحث و تبادل نظر بپردازند. گاهی اوقات خروجی این گفتگوهای تخصصی، موفقیت یک اثر را تضمین خواهد کرد.