یکی از منابع مهم روزنامه‌نگاری، نظرسنجی است. در نظرسنجی خیابانی، روزنامه‌نگاران یا پژوهشگران به خیابان می‌روند تا نظرات مردم را در مورد موضوعات مختلف جویا شوند. انواع مختلفی از نظرسنجی وجود دارد که به آنها خواهیم پرداخت. در ابتدا بهتر است به دو سوال جواب بدهیم:
- معمولا خبر راجع به چه کسانی است؟
- چه کسی اخبار را دریافت می‌کند؟
می‌دانیم که پاسخ سوال اول، در واقع چهره‌های برجسته جامعه هستند؛ مانند سیاستمداران، روسا، بازرگانان، قضات و غیره. پاسخ سوال دوم هم احتمالا کسانی هستند که اخبار می‌بینند یا گوش می‌کنند؛ مانند مردم شهر و روستا یا هرکس دیگر. این خطر وجود دارد که اخبار به‌صورت «یک‌طرفه» در جریان قرار بگیرند؛ از مسئولین به مردم عادی. یکی از وظایف مهم روزنامه‌نگاران این است که مطمئن شوند جریان اطلاعات دوطرفه است! مردم باید بدانند که چه مطالبی گفته می‌شود، از سمت آنان چه تصمیمی گرفته شده است و این تصمیمات چگونه بر زندگی آنان تاثیر می‌گذارد. در عین حال، مسئولین هم باید از نوع زندگی مردم عادی مطلع باشند تا ارتباط آنان با واقعیتِ زندگی مردم کمرنگ نشود (چون برخی از آنها با خانه‌های بزرگ و ماشین‌های گران‌قیمت احاطه شده‌اند). همچنین باید بدانند که مردم در رابطه با مسائل جاری چه فکر و احساسی دارند.
حتما برنامه‌ریزی زمانی داشته باشید
دلایل مختلفی وجود دارد که بر اساس آن، رسانه‌ها تصمیم می‌گیرند از نظرسنجی استفاده کنند. عمده این دلایل عبارتند از:
- برای آزمایش افکار عمومی و واکنش مردم
- برای تاثیرگذاری بر تصمیم‌گیرندگان
- برای پیش‌بینی نتایج رویدادها
- برای تحریک افکار عمومی
اگر هدف از نظرسنجی خیابانی پیش‌بینی نتایج رویدادهای آینده باشد، نتایج باید قبل از برگزاری رویداد منتشر شوند. شما ممکن است مطالبی در مورد پیش‌بینی نتیجه انتخابات جمع‌آوری کرده باشید اما اگر بعد از مشخص شدن نتایجْ آنها را منتشر کنید، عملا بی‌معنی خواهد بود. اگر هدفْ برانگیختن افکار عمومی و تاثیرگذاری بر تصمیم گیرندگان است، نتایج باید زمانی منتشر شود که هنوز تصمیمی گرفته نشده است. تاثیر گذاشتن بر کسی که هنوز تصمیم نگرفته است، بسیار آسان‌تر از آن است که بخواهیم تصمیم او را عوض کنیم.
یک نکته وجود دارد: شما باید از قبل برای نظرسنجی خیابانی برنامه‌ریزی کنید؛ یا زمانی که تصمیم به انجام آن گرفتید به سرعت اقدام کنید! در غیر این صورت، شما در نهایت گزارشی منتشر می‌کنید که در رابطه با یک موضوع قدیمی و کهنه است و هیچکس به آن اهمیتی نمی‌دهد. اگر قصد دارید یک نظرسنجی خوب برای سنجش افکار عمومی انجام دهید، باید مدت زیادی قبل از آن، مشغول برنامه‌ریزی باشید. این بدان معناست که این کار را در موضوعاتی انجام دهید که از قبل می‌دانید ارزش خبری دارند؛ مانند انتخابات.
چند نوع نظرسنجی داریم؟
سه نوع نظرسنجی وجود دارد که هر کدام در رسانه‌ها جایگاه خاص خود را دارند: نظرسنجی کامل افکار عمومی، نظرسنجی محدود و نظرسنجی ساده‌ی خیابانی.
- نظرسنجی کامل افکار عمومی
این کار باید به‌صورت علمی توسط موسساتی انجام شود که در گرفتن اینگونه نظرسنجی‌ها تخصص دارند. سوالات و داده‌ها باید به دقت طراحی و جمع‌آوری شوند و در نهایت توسط رایانه مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار بگیرند. این کارها هزینه‌ی زیادی دارند. در برخی کشورها این نظرسنجی‌ها آنقدر دقیق انجام می‌شوند که وقتی نتیجه انتخابات اعلام می‌شود، برای کمتر کسی تعجب‌آور است!
- نظرسنجی محدود
این کار می‌تواند با استفاده از یک پرسشنامه‌ی چارچوب‌مند، توسط روزنامه‌نگاران انجام شود. دقت این نوع نظرسنجی محدود است؛ بنابراین بهتر است راجع به آنها با احتیاط صحبت کرد.
- نظرسنجی ساده خیابانی
این کار برای جمع‌آوری اطلاعات آماری نیست. روزنامه‌نگاران با این کار به دنبال نقل‌قول‌های خوب هستند. در یک انتخاب تصادفی از مردم خواسته می‌شود تا نظراتشان را راجع به یک موضوع خاص بیان کنند و در نهایت بهترین نقل‌قول‌ها را انتخاب می‌کنند. خوب است که از آن افراد عکس بگیرید و نقل‌قول آنها را همراه با عکسشان منتشر کنید یا صدا و تصویر آنها را ضبط و پخش کنید.
نوع نظرسنجی، وابسته به نوع رسانه
نظرسنجی‌ای که در روزنامه‌ها منتشر می‌شود، اغلب با نظرسنجی‌ای که در رادیو و تلویزیون منتشر می‌شود، بسیار متفاوت است. در رادیو و تلویزیون بیشتر تمایل دارند تا از نوع سوم نظرسنجی، یعنی نظرسنجی خیابانی استفاده کنند. معمولا تنها یک یا دو سوال پرسیده می‌شود و تعداد بسیار کمی از مصاحبه‌ها پخش می‌شوند. در واقع نمی‌گوییم که جامعه در رابطه با این سوالات چه نظری دارد؛ بلکه این تنها پاسخ چند نفر از مردم جامعه است که نشان داده می‌شود. روزنامه‌ها هم می‌توانند به همین ترتیب عمل کنند و یک یا دو سوال مطرح کنند و چند نقل‌قول خوب دریافت کنند.
روزنامه‌ها می‌توانند از دو نوع دیگر نظرسنجی هم استفاده کنند. اگر آنها توانایی مالی خوبی داشته باشند، می‌توانند از یک موسسه تحقیقاتی یا یک دانشگاه برای انجام یک نظرسنجی استاندارد استفاده کنند یا با هزینه‌ی بسیار کمتر، خودشان یک نظرسنجی محدود انجام بدهند. بسیاری از روزنامه‌ها ترکیبی از نظرسنجی محدود و نظرسنجی خیابانی را انجام می‌دهند. این کار می‌تواند گزارشی با اسناد آماری در مورد نحوه‌ی فکر و احساس مردم ارائه کند و نقل‌قول خیابانی هم برای جلوگیری از کسل‌کننده شدن گزارش است.
چند توصیه دوستانه برای نظرسنجی خیابانی
روزنامه‌نگار نباید اخبار را به سمتی که می‌خواهد ببرد یا نادرست جلوه دهد. شما باید تلاش کنید منصفانه و صادقانه آن چیزی را که گفته می‌شود، گزارش دهید. به‌ویژه وقتی بسیار آسان است که از طریق یک نظرسنجی جانبداری کنید و تصویر نادرستی از آنچه که مردم فکر می‌کنند، ارائه کنید. بنابراین بسیار مراقب باشید که نظرسنجی منصفانه‌ای انجام دهید!
"فقط از دوستان خود سوال نکنید. فقط از هواداران یک حزب سیاسی یا مردم یک استان خاص سوال نپرسید. فقط از مردان یا فقط از زنان سوال نکنید.
سوالاتی وجود دارند که برای گرفتن نظرات خاصی طراحی شده‌اند. به این سوالات، سوالات جهت‌دار می‌گویند. اگر از مردم بپرسید: «به نظر شما جوانان در خدمت سربازی نظم را آموزش نمی‌بینند؟» جوابشان به احتمال زیاد «بله» است؛ اما اگر از همان افراد بپرسید: «آیا درست است که جوانان مجبور باشند سربازی بروند؟» به احتمال قوی پاسخ «نه» می‌شنوید. سوال اول به گونه‌ای بیان می‌شود که انگار سربازی چیزی است که جوانان به آن علاقه دارند و در سوال دوم عبارت «مجبور باشند» نشان می‌دهد که جوانان نمی‌خواهند به سربازی بروند. منصفانه نیست که در نظرسنجی خیابانی سوالات جهت‌دار بپرسیم. سعی کنید سوالاتتان را به‌صورت خنثی بیان کنید: «آیا باید خدمت سربازی برای جوانان وجود داشته باشد؟»
برخی سوالات هم آنقدر پیچیده هستند که فرد نمی‌داند باید به آنها چه پاسخی بدهد. برای مثال وقتی از مردی بپرسند: «آیا شما هنوز هم سیگار می‌کشید؟» او باید چه پاسخی بدهد؟ اگر بگوید «نه» اعتراف کرده است که قبلا این کار را انجام می‌داده است و اگر «بله» بگوید، یعنی هنوز هم این کار را انجام می‌دهد! سعی کنید سوالاتتان را ساده نگه دارید و به گونه‌ای مطرح کنید که بتوان به آنها پاسخ داد. پاسخ‌هایی که واقعا نمایانگر نظرات افرادی باشند که با آنان مصاحبه می‌کنید. سعی کنید در نظرسنجی خیابانی بیش از ۶ سوال بپرسید.
در یک نظرسنجی استاندارد افکار عمومی، موسسات تحقیقاتی راه‌های دقیقی برای اطمینان حاصل کردن از اینکه نمونه‌هایی که از آنان نظرسنجی می‌کنند منجر به یک نتیجه عادلانه خواهند شد یا خیر، دارند. در یک نظرسنجی محدود یا خیابانی نمی‌توانید به آن میزان دقیق باشید؛ اما همچنان باید برای این دقیق بودن تلاش کنید. فقط از دوستان خود سوال نکنید. فقط از هواداران یک حزب سیاسی یا مردم یک استان خاص سوال نپرسید. فقط از مردان یا فقط از زنان سوال نکنید.
شما باید آن چیزی را که مصاحبه‌شوندگان می‌گویند، به‌طور دقیق ثبت کنید. هنگامی که با آنان صحبت می‌کنید، یادداشت‌برداری کنید. می‌توانید صوت هر مصاحبه را ضبط کنید اما همچنان در دفترچه‌تان اطلاعات آنان را یادداشت کنید (مانند جنسیت و گروه سنی آنها). با این حال به این نکته هم توجه داشته باشید که تجزیه و تحلیل بر اساس صوت ضبط شده بسیار سخت‌تر از تحلیل نتایج بر روی کاغذ است!
هنگامی که تمام پاسخ‌ها و نقل‌قول‌ها را بدست آوردید، باید مطمئن شوید که گزارش شما تمام دیدگاه‌های بیان شده را شامل می‌شود. اگر نیمی از مردم با نیمه‌ی دیگر مخالف بودند، نیمی از نقل‌قول‌هایتان را به نظر آنها اختصاص دهید. اگر نظرات مخالفی وجود داشت، دیدگاه اقلیت را حذف نکنید و طوری جلوه ندهید که انگار تمام مردم یک جور فکر می‌کنند!
نظر شما